التاي قازاقتارئنئث اسقاق رؤحئ

فوتو: None
استانا. قازاقپارات - وزگة ةتنيكالئق ورتادا ءومئر ءسذرئپ جاتقان قازاقتاردئث ذلتتئق مادةنيةتئن ساقتاؤ قازئرگئ تاثدا وزةكتئ ماسةلةلةردئث ءبئرئ ساناتئندا.

بذل ءوز ذلتتئق ةرةكشئلئگئمئزدئ، ءتذپ-تامئرئمئزدئث تةرةثدئگئن ذعئنئپ، جوعالعانئمئزدئ جاثعئرتئپ، ورئستةؤئمئزدئث جاثا كوكجيةكتةرئن اشؤعا مذمكئندئك بةرةتئنئ ءسوزسئز.

سانئ از بولسا دا (19 مئث ادام)، اتا-بابا مذراسئن جادئندا ساقتاپ قالعان قازاقتار رةسةي فةدةراسياسئنئث التاي رةسپؤبليكاسئندا قونئستانعان.

قازاقستان عالئمدارئ - م.و. اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت جانة ونةر ينستيتؤتئ مةن قذرمانعازئ اتئنداعئ مةملةكةتتئك كونسةرأاتوريا ماماندارئ اتالمئش وثئرگة مؤزئكاتانؤشئلئق سالاداعئ ةكسپةديسياعا العاش رةت 1967 - جئلئ بولات سارئبايةأتئث جةتةكشئلئگئمةن شئققان (ودان كةيئنگئ ةكسپةديسيالار - 1968، 1969، 1971، 1973 جانة 1983 جج.). سول ةكسپةديسيانئث ناتيجةسئندة تاؤلئ التاي قازاقتارئنئث اسپاپتئق جانة ءان مادةنيةتئنة بايلانئستئ ايتارلئقتاي ماتةريال جينالعان-دئ. 

ودان بةرئ 45 جئل وتكةن ةكةن. «شةت ةل قازاقتارئنئث فولكلورئ، ادةبيةتئ جانة ونةرئ» عئلئمي-زةرتتةؤ جوباسئ اياسئندا (2012-2014 جج.) م.و. اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت جانة ونةر ينستيتؤتئنئث عالئمدارئ 2012 - جئلئ التاي رةسپؤبليكاسئنا عئلئمي ةكسپةديسيامةن بارئپ كةلگةن بولاتئن.

بذل - قازاقستاننئث وتكةنئ مةن تاريحئن تاؤةلسئز ةل ذعئمئ تاراپئنان جاثاشا كوزقاراسپةن باعامداؤداعئ ذمتئلئستاردئث قاتارئنداعئ شارا. بذل وثئرگة، اسئرةسة موثعوليانئث بايان-ولگي ايماعئمةن شةكارالاس - قوش-اعاش اؤدانئنا ايرئقشا كوثئل ءبولئندئ.

رةسپؤبليكا ايماعئنداعئ 19 مئث قازاقتئث - 12 مئثئ وسئ اؤداندا تذراقتاعان. سول سةبةپتئ وزگة اؤداندارعا قاراعاندا قازاقتاردئث تئعئز ورنالاسقان ايماعئ بولئپ وتئر. وثئرگة كةلگةن بويدا قوش-اعاش اؤدانئ اكئمئنئث ورئنباسارئ ة.بةگةنوأپةن جانة «قازاق» تاؤلئ التاي قوعامئنئث اقساقالدار كةثةسئنئث ءتوراعاسئ ا.قوبدايةأپةن كةزدةسؤ ءوتتئ.

اثگئمة بارئسئندا بذل تةريتورياعا قازاقتاردئث كوشئپ كةلؤ كةزةثئ انئقتالئپ، ذلتتئق مادةنيةت پةن داستذرلةردئث ساقتالؤ كورئنئستةرئ، ولاردئث زاماناؤي جاعدايئ مةن بولمئسئ ايقئندالدئ. ناقتئراق ايتقاندا، مؤزئكا سالاسئ بويئنشا قوش-اعاش اؤدانئنئث وزئندة - بالالار ونةر مةكتةبئ، ونئث بارلئق اؤئلدارئندا دومبئرا ذيئرمةلةرئ، «جاثا اؤئل» اؤئلئندا «اجةلةر» انسامبلئ جانة اؤداندا «كةرؤةن» توبئ قئزمةت ةتةدئ.

ايماققا جاسالعان ةكسپةديسيا بارئسئندا ةلةؤلئ وقيعالاردئث ءبئرئ - «كةرؤةن» ةتنوفولكلورلئق توبئنئث مؤزئكانتتارئمةن كةزدةسؤ بولدئ. وسئ توپ مذشةلةرئ التاي رةسپؤبليكاسئنئث ةثبةك سئثئرگةن ارتئستةرئ رةتئندة قازاق مؤزئكاسئن ساقتاؤ، ءناسيحاتتاؤ جولئندا 15 جئل بويئ قئزمةت ةتؤدة. ولاردئث شئعارماشئلئعئنئث اتاپ وتةر ةرةكشةلئگئ - حالئق اندةرئن كونةتذركئ ذلگئسئنة ساي كومةيمةن ايتؤ ناقئشئندا دةسةك تة بولادئ.

قازاقتئث كونة باتئرلئق رؤحئ كورئنئس تاپقان «كةرؤةن» توبئنئث شئعارماشئلئعئ مؤزئكانئث وسئنداي باعئتئنا سذيئسپةنشئلئكپةن قارايتئن قازاقستاندئق قاؤئمعا دا كةثئنةن تانئمال. بذل كوبئنة عالامتور رةسؤرستارئنداعئ پاتريوتتئق جانة مؤزئكالئق سايتتارئندا جاريالاناتئن اؤديو-أيدةوتاسپالاردئث ارقاسئندا تاراتئلئپ ءجذر. جاس ذرپاق وسئ كومپوزيسيالاردئ تئثداپ، كوشئرئپ الئپ، تذسئنئكتةمة جازؤ بولئمدةرئندة ماساتتانا پئكئر جازادئ.

سونئمةن، قوش-اعاشتا بولعان ساپاردا «كةرؤةننئث» مؤزئكانتتارئمةن جةكة سذحبات الؤعا مذمكئندئك تؤئپ، ولاردان توپتئث قذرئلؤ تاريحئ مةن شئعارماشئلئق ةرةكشةلئكتةرئ، سونئمةن قاتار ولكةنئث دة مؤزئكالئق مادةنيةتئنئث وزگةشة قاسيةتتةرئ جونئندة ءسوز قوزعاعان بولاتئنبئز.

- جانايدار مئرزا، «كةرؤةن» توبئ جونئندة، ونئث قذرامئ، مؤزئكانتتارئ، قذرئلؤ يدةياسئ تؤرالئ ايتئپ ءوتسةثئز...

- مةن - توپتئث جةتةكشئسئمئن، اتئم جانايدار نذرساليةأ، سةرئكتةسئم - ةركئن ءاجئمقانوأ. ءبئز «كةرؤةن» دةگةن توپ بولامئز. توپ بولعالئ بيئل، مئنة 15 جئل بولدئ. ءبئلئمئمئز - جوعارعئ مؤزئكالئق. مةن ءوزئم الماتئ كونسةرأاتورياسئنئث دومبئرا كلاسئن 1997 - جئلئ ورئنباي دذيسةنوأ دةگةن كئسئدةن بئتئرگةنمئن. سودان وسئندا قايتئپ كةلئپ، ةركئنمةن بئرگة توپ قذرئپ، سودان ءانشئ بولدئم. ةركئن ءاجئمقانوأ بارناؤئلداعئ ونةر ينستيتؤتئن ءتامامداعان.

نةگئزئ وسئ  ءشذيدئث اندةرئن ةرتةدة ةشكئم ئزدةپ، جيناماعان، زةرتتةمةگةن. ولار، ءتئپتئ، جوعالا باستاعان دةپ ايتؤعا دا بولادئ. ءبئز سولارعا اسا نازار ءبولئپ، قايتئس بولئپ كةتكةن ذلكةن كئسئلةردةن ءبئرازئن الئپ ذلگةردئك. سولاردئث اراسئندا «التاي اندةرئ» دةپ اتالاتئن نذسقالار دا بار. ءبئراق بذل قئتايدئث التايئ ما، موثعوليانئث التايئ ما، بةلگئسئز... ايتةؤئر «التاي اندةرئ» دةيدئ. ءبئز ءبئراز ءان ذلگئلةرئن جينادئق. سونئث ئشئندة ءذش-تورتةؤئن ةش جةردةن ةستئگةن ةمةسپئز. سول سةبةپتئ، ءوز تاراپئمئزدان ونئ تاراتؤشئ دةسةك تة بولادئ...

ءبئزدئث شئعارماشئلئعئمئزداعئ ذستاناتئن نةگئزگئ باعئتئمئز - حالئق اندةرئ، ال ةرةكشةلئگئمئز - وسئ حالئق اندةرئن كومةيمةن ايتؤ ةلةمةنتتةرئن قوسئپ ورئنداؤ (ورئسشا ايتقاندا - گورتاننوة پةنية). وعان سةبةپ بولعان - ارعئ تةگئمئز تذركئ بولعاندئقتان. ال حالئقتئث بذعان دةگةن كوزقاراسئ ءار ءتذرلئ. قازاقستاندا دا كونسةرتتةرگة قاتئسئپ تذرامئز. سوندا دا ءبئرئ «دذرئس» دةيدئ، ءبئرئ «بئزدة بذنداي بولماعان، بذرئس» دةيدئ، ادامداردئث تذسئنئگئ ءار تذرلئ. نةگئزئ قازاقستاننئث وزئندة دة مذنداي ذجئمدار از ةمةس. مئسالئ، «تذران» توبئ دا شاماندئق ةلةمةنتتةردئ قوسئپ ايتئپ ءجذر. بذنئ دا جالپئتذرئكتئك ءداستذر دةپ ايتؤعا بولادئ.

- رةپةرتؤارلارئثئزدا قانداي اندةر كوپ ورئندالادئ؟

- قازاق كومپوزيتورلارئ كومةيمةن ايتاتئن اندةر جازا بةرمةيدئ عوي. شئنداپ كةلگةندة، ولةث ءسوزئن جازؤ ماسةلةسئ دة ءبئراز قيئندئقتار تؤعئزادئ. دةگةنمةن وسئ جةردة بةلگئلئ امانگةلدئ قوبدايةأ، تئلةؤبةك اققوجانوأ دةگةن اقئن اعالارئمئز بار، سول كئسئلةردئث جازعان سوزدةرئنة ءان شئعارامئز. سونئمةن قاتار، جوعارئدا اتالعان ءشذي اندةرئنئث دة ءبئزدئث رةپةرتؤارئمئزداعئ ورنئ ةرةكشة.

ءوزئمئزدئث جةكة البوم بوپ شئققان بئرنةشة CD-لةرئمئز دة بار. مئسالئ، ولارعا ةنگةن «ةگئز ةلدئث سالتئن-اي» دةگةن جةرگئلئكتئ ذلتئ ورئس أ.حوحولكوأ دةگةن مؤزئكانتتئث اؤةنئنة جازئلعان، ءبئزدئث اأتورلئق «اتا-تةگئم - كوكتذرئك»، «كوشپةندئلةر»، «باتئر قازاق» دةگةن تؤئندئلار  بار. سونداي-اق، قئتايدا تذراتئن قازاق ازاماتئ ماعاؤيا اعامئزدئث «انة شام دا، مئنة شام» ءانئ وزئنشة بوياؤئ بار تؤئندئ.

«ماتةرةي، ساباز-اي» اتتئ حالئق ءانئ التايدئث جازاتور دةگةن جةرئنةن سةنتيابر ةسئمدئ اقساقالدان جازئلئپ الئنعان. تةگئندة، قازاق اندةرئندة «ؤگاي-اي»، «يگيگاي» دةگةندةي قايئرما سوزدةر  بولادئ عوي، بذل دا سونداي ماعئناسئ جوق قايئرما ءسوز بولؤ كةرةك دةپ ويلايمئز وزئمئزشة. بذل قايئرما سوزدةر ءبئزدئث اندةرئمئزدة بارشئلئق.

البومعا ةنگةن بايزئنئث ءانئ دة - وسئ، ءبئزدئث ولكةنئث تؤئندئسئ. بايزئ دةگةن اقئن 1937 - ج. رةپرةسياعا ذشئراپ، تذرمةدة وتئرعاندا جاس قئزئنا ارناپ جازعان ةكةن. ءاندئ وسئ ايماقتاعئ فاتيما كذتئباي قئزئ دةگةن قازاق ءتئلئ ءپانئنئث مذعالئمئنةن جازئپ الدئق. ةندئ ءبئر دالاباي باتئردئث جاؤ تذسئندا جازعان ءانئ بار. ول جاؤعا شئققان كةزئندة، ءوزئنئث جول-جونةكةي بولعان جةرلةرئنئث ءارقايسئسئندا ءبئر-ءبئر شؤماقتان جازئپ جذرگةن ةكةن. بذل جايت ءماتئن جولدارئندا كورئنئس تاپقان.

- وسئ التاي رةسپؤبليكاسئنان باسقا قانداي جةرلةردة ونةر كورسةتئپ جذرسئزدةر؟

- ءبئزدئ قازاقستانعا دا شاقئرئپ تذرادئ. مئسالئ، دذنيةجذزئ قازاقتارئ قاؤئمداستئعئنئث جيئندارئنا، «ءان مةن انشئ» جوباسئنا، شةت ةل قازاقتارئنئث كونسةرتتةرئنة شاقئرئلئپ تذرامئز.

ءبئراق وكئنئشپةن ايتا كةتةتئن جايت، ءبئزدئث  ءوثئر ادامدارئنئث كونسةرتكة بارئپ، ءان تئثداپ قايتؤ مادةنيةتئ تومةندةؤ. بذل جةردة قازاقتئث سانئ از عوي، ستاتيستيكا بويئنشا 15 مئث ادام. ونئث بارئنة ءبئر ءاندئ ايتا بةرؤ مذمكئن ةمةس. سوندئقتان ءبئز ورئس، التاي حالئقتارئنا دا قازاق مؤزئكاسئن تانئستئرؤعا تئرئسامئز. مئسالئ، ولار شاقئرعان كةشتةردة ورئس، كازاك اندةرئمةن قاتار، ءوزئمئزدئث قازاقي اندةردئ دة ايتامئز. ولار سذيئسپةنشئلئكپةن تئثدالئپ، قوشةمةتتةلئپ جاتادئ.

ون بةس جئلدئق شئعارماشئلئق جولئمئزدا رةسةيدئث ذلكةن قالالارئندا - ماسكةؤ، نوأوسيبيرسك، بارناؤئل، شةتةلدةردة - ولگةيدة، قئتايدا، اأستريا، شأةيساريادا ونةر كورسةتتئك. رةسةيدةگئ كونسةرتتةردة ف.كيركوروأ، و.گازمانوأ سياقتئ بةدةلدئ ارتئستةرمةن، «ا-ستؤديو» توبئمةن ءبئر ساحنادا ونةر كورسةتةمئز. السؤدئث ءوزئنئث دة، ونئث اناسئنئث دا تؤعان كذنئندة ءان ايتؤ ءذشئن باشقذرتستانعا دا شاقئرئلدئق. ءبئراق قازاقستانعا كوبئرةك شئعؤدئ ارماندايمئز. رةسپؤبليكانئث مادةنيةتئن كوتةرؤ جولئندا ازدئ-كوپتئ ةثبةك ةتئپ جذرگةندئكتةن، «ةثبةگئ سئثگةن ارتيست» دةگةن اتاعئمئز دا بار. ءبئر-ةكئ ءان بولسا دا، ءوز كةلبةتئمئز بولعاندئعئن قالايمئز. سول جولدا شامامئز كةلگةنشة تةر توگؤگة تئرئسؤدامئز.

- اندةرئثئزدئث ستيلدئك، ينتوناسيالئق قانداي ةرةكشةلئكتةرئن اتاي الاسئزدار؟

- ءبئزدئث ويئمئزشا، ءبئزدئث جاقتئث اندةرئ باسقا جاقتاعئ قازاق اندةرئنةن وزئندئك مانةرئمةن ةرةكشةلةنةدئ. سئرتتان ءبئزدئث شئعارماشئلئعئمئزدئ تئثداعان قاؤئم: «نة قازاق ةمةس، نة التاي ةمةس...»، - دةپ تة جاتادئ. بذل دا ءبئر وزگةشةلئكتئ دالةلدةيتئن بولار... دةمةك، بذل اندةردة ءبئر جةرگئلئكتئ كولوريت، باسقاشا ايتقاندا رةثك بار. ءبئز قازاقستاندئق اأتورلاردئث ستيلئن قايتالاماؤعا تئرئسامئز. سةبةبئ، ول جاقتا كومپوزيتور دا كوپ، ءان دة كوپ، ورئنداؤشئلار دا بئزگة قاراعاندا الدةيقايدا كوپ، ءارئ ولار ءبئرشاما دامئعان دةثگةيدة.

سونئمةن قاتار، ءبئز ورئس ةلئنئث جةرئندة تذرعاندئقتان، ورئستار دا كوپ شاقئرادئ. ولارعا ءبئز ورئس ءتئلدئ اندةردئ دة دومبئرانئث سذيةمةلدةؤئمةن ايتئپ بةرةمئز. ونئث ذستئنة ةركئن باياندا وينايدئ، دؤةتپةن سذيةمةلدةؤ جاسايمئز. ءوزئمئز ارانجيروأكا جاساپ، ايگئلئ كلاسيكالئق شئعارمالاردئ دا ورئنداي بةرةمئز.

- توپتئث قذرئلؤ تاريحئن ايتئپ بةرسةثئز؟

- ءبئز 1996 - جئلئ قذرئلعاندا توبئمئزدا ءتورت ادام ةدئك. ةركئن ةكةؤمئزدةن باسقا، تاعئ 2 قئز بالا بولدئ. ول كةزدة «بذرلةر» دةپ اتالدئق. سول كةزدة 1996 - جئلئ ماسكةؤگة، 2000 - جئلئ سول قذراممةن اأسترياعا، شأةيسارياعا ارنايئ شاقئرتؤمةن بارئپ، البوم شئعاردئق. ودان قايتقان سوث، قئزدار جةكة ومئرئمةن بايلانئستئ توپتان كةتئپ، ءبئز ةركئن ةكةؤمئز جولئمئزدئ جالعاستئردئق. ول كةزدة قازئرگئدةي شئعارماشئلئعئمئز كةثئنةن ءورئس الماعان بولاتئن، تةك ةل اراسئندا كةث تاراعان حالئق اندةرئن ايتؤمةن شذعئلداندئق.

قازئرگئ كةزدة ءبئزدئث باعئتئمئزدئ ةتنوفولكلورلئق دةپ اتاؤعا بولاتئن شئعار، ونئث ئشئندة كونة تذركئ ستيلئن قولدانامئز. سونئمةن قاتار، قازئر ءبئز تولئسقان، ءوزئمئزدئث از دا بولسا تاريحئمئز بار، ءوز باعئتئمئز، ستيلئمئز قالئپتاسقان توپپئز.

ةگةر دة قازاقستاندا ءارءتذرلئ تذركئ مؤزئكاسئنئث فةستيأالدةرئ بوپ جاتسا، ءبئزدئ سوعان شاقئرئپ جاتسا، قؤانا-قؤانا قاتئساتئن ةدئك. سةبةبئ ءبئزدئث باعئتئمئز - نةگئزئنةن كونة تذركئ مادةنيةتئنئث موديفيكاسيالانعان ءبئر قئرئ دةپ ايتؤعا بولاتئن شئعار. ويتكةنئ ءبئز قازاق اندةرئن ورئنداؤدا كوپتةگةن تذركئ حالئقتارئندا ساقتالعان، قازاقستاننئث دا كةيبئر ايماقتارئندا ءالئ كذنگة دةيئن كةزدةسئپ جذرگةن كومةكةيمةن ايتؤ ءتاسئلئن قولدانامئز.

 دايئنداعان زؤلفيا قاسئموأا،
م.و.اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت جانة ونةر ينستيتؤتئنئث عئلئمي قئزمةتكةرئ،
ونةرتانؤ كانديداتئ
«تذركئستان»