بةسقوناق - قازاق كذنتئزبةسئنئث ايعاعئ

فوتو: None
استانا. قازاقپارات - «بةسقوناق» - بايئرعئ قازاق كذنتئزبةسئنئث بئردةن ءبئر جذرناعئ.

قازاق كذنتئزبةسئ بويئنشا جئل ءارقايسئسئ توقسان كذندئك ءتورت ماؤسئمعا ءبولئنئپ: كوكتةم - «جئلتوقسان» (جئل الماساتئن ماؤسئم)، جاز - «وتتوقسان» نةمةسة «جازتوقسان»، كذز - «كذزتوقسان»، قئس - «جةلتوقسان» اتالعان.

بذل ءاربئر توقسان سايكةس تذردة ءتورت تابيعات دذلةيئنئث (ستيحيا) «پاتشالئق» مةرزئمئ سانالادئ: «جئلتوقسان» - سؤ ارناسئ «جئلعا» ءسوزئنئث تذبئرئنةن، ياعني، سؤ ماؤسئمئ؛ «وتتوقسان» - وسئمدئكتئث بارئنشا ءوسئپ وتقا، قؤاتقا اينالاتئن، مالدئث قؤات جيناپ وتتئعاتئن، ادامنئث تابيعاتتاعئ بارلئق دارؤمةندئ ءسئثئرئپ كذشةيةتئن وت ماؤسئمئ؛ «كذزتوقساندا» تابيعات كذزةلئپ، بارلئق وسكةن نارسة توپئراققا اينالادئ؛ «جةلتوقساندا» ومئرگة اؤا قوجالئق ةتةدئ - جةل، بوران، قاردئث ساف اؤاسئ.

بذل جاعداي الماتئنئث سولتذستئك باتئسئنداعئ اثئراقاي جوتاسئنان تابئلعان تاثبالئتاستاعئ ناؤرئز ايئ مةن مذشةلگة قاتئستئ تاسقا تذسكةن تاثبالاردا ءدال بةينةلةنگةن: ءتاثئر (كذندئز) مةن ءئثئر (ءتذن)، بذزاؤ - كوكتةم، جايئلعان باسپاق - جاز، ءمذيئزدئ، ءئرئ سةمئز بذقا - كذز، كوتةرةم، ولمةلئ سيئر - قئستئث بةينةسئ.

ون ةكئ ايؤان كةيئپتئ مذشةل. ءجئتئ قاراعان ادامعا ءمذيئزدئ وگئز (بذقا) تاثئرگة قاراپ تذر، ال ول قذشاعئن ايقارا اشئپ قارسئ الؤعا دايار. بذل - ةجةلگئ قذرباندئق ءمانئسئن بايقاتادئ. بالكئم، سوعئمنئث ءمانئ وسئ كورئنئستة استارلئ جةتكئزئلگةن بولؤئ كةرةك.



قازاقتار (ورتا ازيالئق ةسةپشئلةر) 360 كذننةن تذراتئن جئلدئث مةرزئمئن 5 كذن (كئبئسة جئلدارئ  6 كذن) قوسئپ جئل سوثئندا كذنتئزبةنئ دالدةپ وتئرعان. وسئ كذندةردئ قازاق «بةسقوناق» (م.يسقاقوأ، «حالئق كالةندارئ،1980 ج) اتايدئ.

دةگةنمةن، 360+5 كذنتئزبةسئ ةجةلگئ جالپئادامزاتتئق بولئپ تابئلادئ: ب.ز.ب. 4-مئثجئلدئقتا مئسئردا 360 كذننةن كةيئن قوسئلاتئن 5 كذندئ قذدايلار اتئمةن وسيريس، گور، سةت، يسيدا، نةفتيد اتاعان؛ پارسئ كذنتئزبةسئندة قوسالقئ 5 كذن «فاندجي» نةمةسة «اندارگاح» - «كةتئكتئ تولتئراتئن كذندةر» اتالعان. ةجةلگئ سوعدا مةن حورةزم كذنتئزبةلةرئندة دة قوسالقئ كذندةر بولعان.

 الايدا، جذلدئزشئلار مةن ةسةپشئلةر ناؤرئز ايئ كةلگةندة ئلعي دا پئكئر تالاستئرعان: جئلدئث الماسؤئ مةن 5 كذندئ قوسؤ ماسةلةسئ كذردةلئ بولسا كةرةك. وسئ جاعداي قازاقتا «ناؤ بولسا - داؤ بولادئ» دةگةن (ا.ماشانوأ، «ءال-فارابي»، 1970 ج) ماتةلمةن تاريحتا قالعان. دةمةك، ناؤ -  ناؤرئزدئث باسئ.

اتالمئش داؤدئث سالدارئ بولؤئ كةرةك، بذگئندة «بةسقوناق» ذعئمئنا سايكةس 2 مةرزئم تالاسئپ كةلةدئ:

1. ذشكذندئك  14-16 - ناؤرئزداعئ  «ناؤرئز ايتئنان» سوثعئ 17-21 - ناؤرئز «بةسقوناق» ((قازاق ةنسيكلوپةدياسئII-توم) دةلئنةدئ.

2. ةلدئث باتئسئندا 14-18 - ءساؤئر ارالئعئ «بةسقوناق» اتالادئ. «بةسقوناق» اتالؤ سةبةبئ بذلاردئث كذنتئزبةدة ناقتئ ورنئ جوق، ءبئراق كذنتئزبة مةن تابيعاتتاعئ ماثئزئ زور.

بةسقوناققا قاتئستئ ةكئ سيپاتتئ اتاپ ايتؤ كةرةك: جئلدئث 360 كذنئنة قوسئلاتئن بةسكذندئك كذنتئزبةلئك سيپات جانة سيكلوندئق اؤا-رايئنئث بذزئلؤ كورئنئسئ. بةسقوناق كذندةرئنئث ناقتئ قالئپتاسپاؤئ - جئل سايئن ةسكئ جئلدئث سوثئ مةن جاثا جئلدئث باسئن انئقتاؤ عاسئرلار بويئ جذلدئزشئلار استرونوميالئق ةسةپكة جذگئنئپ كذنتئزبةنئ ناقتئلاؤدئث مذمكئن ةمةستئگئنةن تؤئنداعان.

سول سةبةپتئ كذنتئزبةلئك بئرنةشة نذسقا قاتار جذرگةن بولؤئ ابدةن مذمكئن. الايدا 14 - ءساؤئر - ةسكئشة ءساؤئر ايئنئث باسئ، ايلئق «ءولارا» ايدئث تؤؤئنا دةيئنگئ كورئنبةي تذراتئن كذندةر وسئلاي اتالعان جانة بذل كذندةر اؤا-رايئنئث بذزئلؤئنا اسةر ةتكةن.

وسئعان وراي وسئ كذندةر ارالئعئندا بولاتئن جاؤئن-شاشئندئ كذندةردئ «بةسقوناق» اتاپ، حالئق سول كذندةردةن قاتتئ ساقتانادئ.  بةسقوناق وتئسئمةن كوكتةمگئ شارؤاشئلئقتارعا دايئندالادئ. ةرتةدة «وسئ كذندةرئ كوكتةمنئث كةزئ دةپ قاننةن-قاپةرسئز قئدئرئپ شئققان بةس قوناق سؤئققا ذرئنئپ، ءذسئپ ءولئپتئ» دةگةن ةل اؤئزئندا اثئز بار. بةسقوناقتئث سيكلونئنان كةيئن قاراتاماق، سارشئمشئق تورعاي كةلةدئ.

ءساؤئر ايئنئث ون بةسئنةن كةيئن العاشقئ نايزاعاي ويناپ، جاثبئر جاؤئپ، جةر بؤسانئپ قويا بةرةدئ. حالئق وسئ نايزاعايدئث جارقئلئن «قئدئر (قئزئر) قامشئسئ» وينادئ» دةيدئ. بذدان كةيئن قئس ءبئرجولاتا كةتتئ دةپ ةسةپتةلةدئ. «ءساؤئر بولماي - ءتاؤئر بولماس» دةگةن دة وسئعان قاتئستئ ايتئلعان.

سايئپ كةلگةندة، «بةسقوناق» ذعئمئ قازاقتئث ةجةلگئ تانئمئنئث توعئسئ رةتئندة ذلتتئق كذنتئزبةنئث ايعاعئ، جذرناعئ.

سةرئك ةرعالي
«اباي» سايتئ