وزبةكتئث وزئق ذلت ةكةنئن كةش ءتذسئندئم

فوتو: None
استانا. قازاقپارات - تذركئستان گازةتئندةگئ 6 - ناؤرئز كذنئ «كرةملدئث كوكسةگةنئ نة؟» دةگةن دوثگةلةك ذستةلدة دؤلات يسابةكوأتئث ايتقان سوزدةرئ وسئ ماقالانئ جازؤئما تذركئ بولدئ.

مةن ةس بئلگةلئ ءبئزدئث اؤئلدئث اقساقالدارئ «ءبئزدئث وزبةكتةن ذيرةنةرئمئز  كوپ» دةپ قايتا-قايتا ايتئپ وتئراتئن.

مةن نامئستانئپ نةگة دةگةن سذراقتئ كوپ قوياتئنمئن.

ةسةية كةلة كارئ قذلاق اقساقالداردئث ايتقاندارئنئث جانئ بار ءسوز ةكةنئن تذسئنة باستادئق.

دؤلات اعا رةسةيدئث «دومودةدوأو» اؤةجايئنداعئ وزبةكتئث شايحاناسئ بئلاي تذرسئن، لاتئن امةريكاسئنداعئ كولؤمبيا ةلئنة بارعانئمدا دا وزبةكتئث شايحاناسئندا وزبةكتئث ءانئ شئرقالئپ تذردئ.

ال، ءبئزدئث الماتئنئث وزئندة قازاقتئث بئردة-ءبئر شايحاناسئ جوق. وزبةكتةر الةمنئث قاي تذكپئرئندة جذرمةسئن ةشقانداي اسسيميلياسياعا ذشئرامايدئ، ءوز انا ءتئلئن ذمئتپايدئ، اتا-باباسئنئث سالت-ءداستذرئن ساقتايدئ، جةرمةن جذمئس ئستةي الادئ، ةش ؤاقئتتا بئردةن بايئپ كةتسةم دةپ ويلامايدئ، ءبئر تيئندئ قاناعات قئلئپ، قئرؤار قارجئ جاسايدئ.

قازاقتار  كةرئسئنشة، جةرمةن جذمئس ئستةي المايدئ، ذلكةندئ سئيلامايدئ، جاستارئمئز ادةپسئز، جذمئسقا تذرسا، بئردةن بايئپ كةتكئسئ كةلةدئ. قازاق جذمئسقا الئنسا، سذرانؤئ مةن سئلتاؤئ بئتپةيدئ، ولار جذمئس دةگةندئ تةك باستئق بولؤ دةپ ةسةپتةيدئ، اقشا تاپسا ةلدة جوق كولئك ءمئنئپ الادئ، ئسئراپشئل، قازاق بذگئن ءئشئپ-جةپ تويسا، ةرتةثگئسئن ويلامايدئ، ت.ب. دةپ بذگئنگئ كذننئث شئندئعئن جايئپ سالئپتئ.

سان عاسئرلار بويئ قازاق پةن وزبةك قويئ قورالاس، اؤئلئ ارالاس قئز بةرئپ، قئز الئسئپ كةلگةنئ كذمانسئز. سودان كةلئپ «وزبةك ءوز اعام» دةگةن ءسوز شئققان.

1450 - جئلدارئ ءاز جانئبةك پةن كةرةي حاننئث «وزبةك ذلئسئنئث» حانئ ءابئلحايئر حان بيلةگةن شايبانيلةر مةملةكةتئندة قئپشاق، نايمان، كةرةي، قوثئرات، سئرگةلئ، تاما، جالايئر ت.ب. بولدئ. ول كةزدة سامارقاندئ جالايئرلار مةن دؤلاتتار ذلئسئ دذركئرةتئپ تذرعان ( ةسئركةپ ومئربةكوأ «شةجئرةلئ ولكة»، 180-بةت ). 1763 - جئلدان قوثئرات تايپاسئنان شئققان مذحاممةد ءامين نةگئزئن قالاعان تايپالئق وداق 1920 - جئلعا دةيئن حورةزمنئث تئزگئنئن ةشكئمگة بةرمةي كةلدئ. قوثئرات ديناستياسئنئث سوثعئ حانئ سايد ابدؤللا 1920 - جئلئ بيلئكتةن الاستاتئلعان سوث بارئپ، حورةزم حالئق رةسپؤبليكاسئ قذرئلدئ. سونئث نةگئزئندة بذگئنگئ وزبةكستان رةسپؤبليكاسئ پايدا بولدئ.

1866 - جئلئ قوقان حاندئعئ رةسةيدئث قذرامئنا ءوتئپ، تذركئستان گةنةرال-گؤبةرناتورئنا باعئندئ، ورتالئعئ تاشكةنت بولدئ. 1917 - جئلئ مذستافا شوقاي سامارقاندتان قاشئپ، قوقان اأتونومياسئن قذرادئ، ونئ 1918 - جئلئ فرؤنزة باسقارعان قئزئل اسكةرلةر اياؤسئز تاس-تالقانئن شئعارادئ. سول جئلئ تذركئستان ا س س ر-نة اينالئپ، ونئث قذرامئنا بذقارا مةن حورةزم رةسپؤبليكالارئ ةنگئزئلدئ. تاجئكستان 1924 - جئلدان 1929 - جئلعا دةيئن اأتونوميالئق رةسپؤبليكا رةتئندة وزبةك س س ر-نئث قذرامئندا بولدئ.

ورتا عاسئرداعئ كوشپةندئ وزبةكتةر مةن قازئرگئ وزبةكتةر-ةكئ باسقا ةتنوس سياقتئ. شئن مانئندة، بذگئنگئ وزبةك حالقئنئث باسئم بولئگئن وزبةكتةنگةن بذقارلئق جانة سامارقاندئق سوعدئلار (تاجئكتةر) قذرايدئ. يران تةكتةس تاجئكتئث ءتئلئ پارسئ، پذشتئن تئلئمةن بئردةي. كةزئندة ءدئن تاراتؤعا كةلگةن ارابتارعا مذرنئن شذيئرگةن پارسئ مادةنيةتئ وزبةك حالقئن دا يئرئمئنة ءذيئرئپ اكةتكةن.

جالپئ، بذقارا، سامارقاند  جانة تةرمةز شاهارلارئن مةكةندةگةن تاجئكتةر اؤةل باستان وزبةكتةرگة قاراعاندا اقئلدئ، ونةرلئ بولئپ كةلةدئ. ةتنيكالئق تامئرئن سةزئنة باستاعان وزبةكتةنگةن تاجئكتةر ءتولقذجاتتارئنا قايتادان جاپپاي «تاجئك» دةپ جازدئرئپ الئپ جاتئر دةپ ةستئدئم. كةثةس وداعئندا يران تةكتةس تاجئكتةردئث كوپتئگئنةن سةسكةنگةن بيلئك «وزبةك پةن تاجئك تؤئس حالئق» دةگةن تةزيس قولدان ذيئمداستئرئلدئ. ايتپةسة، ةل ئشئندة داؤ-جانجال ؤشئعئپ كةتؤئ ابدةن مذمكئن ةدئ.

1999 - جئلئ تاشكةندةگئ شةكاراشئلار ءبئلئم ورداسئن ءبئتئرئپ، سذرحانداريا وبلئسئنداعئ تةرمةز شاهارئنا قئزمةتكة باردئم. سوندا تةرمةزدةن 100 شاقئرئم جةردة جيدةلئ بايسئندئ مةكةندةگةن قالئث وزبةك بولئپ كةتكةن قازاق باؤئرلارئمدئ كورئپ تاث قالدئم. تذرلةرئنة دةيئن وزگةرگةن، تئلدةرئ ةكئ باستان، وزدةرئن قوثئراتپئز-جالايئرمئز دةيدئ. «الپامئس جئرئن-الپومئش بئزدئكئ» دةپ كذيدئرگةنئ ءالئ ةسئمدة.

قاي عاسئردئ الساثدا، تاشكةنتتة وزبةكتةن قازاق كوپ بولعان. 1931- جئلعئ اشارشئلئقتا ءبئر ءذزئم نانعا زار بولعان دالا قازاعئ الا دورباسئن ارقالاپ، نان قالا تاشكةنگة قاراي  اعئلعانئ ايتپاسا دا ءمالئم. «بالاپان باسئنا، تذرئمتاي تذسئندا» بولئپ جاتقاندئ ءتيئمدئ پايدالانعان ءوزاعاثدار وزدةرئنئث سانئن جاساندئ تذردة كوبةيتؤ ءذشئن احؤنبابايةأ،  شاراپوأ،  راشيدوأتئث تذسئندا وزبةكستاندئ مةكةندةگةن قازاقتاردئ ماجبذرلةپ ءتولقذجاتئنا «وزبةك» ةتئپ جازدئرعان.

نة كةرةك، قازاققا قاراعاندا ارئدان ويلايتئن الا تاقيالئ سارتتار تاشكةنتكة ية بولؤ ءذشئن اثقاؤ قازاقتئ قؤلئقپةن الداپ سوقتئ. ءوز ذلتئن تاندئر نانعا «ايئرباستاعان» پارئقسئز قازةكةثدةردئث ةسةبئنةن تاسقالانئث تاعدئرئن قاسقا باس أ.ي. لةنين قئزئل قالامساپپةن ءبئر-اق تارتئپ، ماثگئلئككة شةشئپ بةردئ. بذكئل وداقتئق ستاروستا بولعان شوقشا ساقال م. كالينين 1925 - جئلئ رةگيستان الاثئندا ءسوز سويلةپ، سامارقاندئ وزبةك استاناسئ ةتئپ قايتتئ. 1930 - جئلئ استانا سامارقاندتان تاشكةنتكة اؤئستئرئلدئ.

قونايةأتئث تذسئندا الماتئدا جالعئز قازاقشا ءبئلئم بةرةتئن مةكتةپ بولعانئن، سول كةزدة تاشكةنتتة وتئزعا جؤئق تازا قازاق مةكتةبئ بولعانئن بئلةسئز بة؟ قازئرگئ تاثدا، تاشكةنتتة تذراتئن 65 مئث قازاقتئث ةنشئسئنة قالانئث شةت اؤدانئ سئرگةلئدة ءبئر قاباتتئ جالعئز مةكتةپ قانا قالئپتئ. 3 ميلليوننان استام وزبةكستاننئث قازاعئ وزبةك بولئپ جازئلئپ كةتكةنئن، تاشكةنتتة ذ ق ك ئستةپ ءجذرئپ، قذپيا مذراعاتتاردئ اقتارعانئمدا كوزئم جةتتئ.

ءاربئر وزبةك «مةن وزبةكپئن-وزئمة بةكپئن» دةپ ءوزئن-ءوزئ ءومئر باقي قامشئلاپ وتةدئ. وزبةكتئث ايةلدةرئ جايئلئپ-جاستئق، ءيئلئپ-توسةك بولادئ. كذيةؤئنئث اتئن ولسة دة اتامايدئ، ةكئ ءسوزئنئث ءبئرئ  - قوجايئن سئزدئكئ دذرئس دةپ، ( ونئكئ دذرئس بولماسا دا) ءبئر قولئنا سذلگئسئن، ةكئنشئ قولئنا قذمانئن الئپ سئزئلئپ تذرعانئن كورئپ قالاي سذيسئنبةيسئث؟

وزبةكتئث بالالارئ بةسئكتةن بةلئ شئقپاي جاتئپ، اكة-شةشةسئنة قامقور بولئپ، كومةكتةسئپ تئرمئسئپ جاتقانئن تالاي كوردئم. ءذيئنئث الدئنان ءوتئپ بارا جاتساث، قارشاداي بالاسئنا دةيئن، تانئماسا دا، «اسسالاؤماعالايكؤم» دةپ ءبئر قولئن جذرةگئنة قويئپ، ةكئنشئ قولئن بةرئپ امانداسئپ جاتادئ. ال، ءبئزدئث كةيبئر بالالارئمئز تانئسا دا سالةم بةرمةيدئ، كةيبئر كةلئنشةكتةرئمئز كذيةؤئن سئيلاؤ دةگةننئث نة ةكةنئن ءذش ذيئقتاسا تذسئندة كورمةگةن. قيت ةتسة، اجئراسئپ جاتقاندار قانشاما. سوندايلاردئ ءبئر جئلعا وزبةكستانعا جئبةرئپ الساث، شئركئن-اي.

دذنيةنئث تذكپئر-تذكپئرئنة بارئپ، جذمئس ئستةپ، ةثبةك ةتئپ، تاپقانئن بالا-شاعاسئنا جئبةرئپ وتئرعان وزبةكتةرگة قالايشا بارةكةلدئ دةمةيسئث!.. ءبئز بولساق، كةيدة دذكةننةن نان الئپ كةلؤگة ةرئنةمئز. اكةم كةثةس (مارقذم): «ءبئزدئث ذرپاقتئث الدئندا ذلگئ-ونةگة كورسةتةتئن ءيمانجذزدئ، شةجئرة قارتتار بولدئ. ءبئز ءوز كةزةگئمئزدة سول العان ذلتتئق ءتالئمدئ وزئمئزدةن كةيئنگئ وكشةباسارلارئمئزعا جارئتئپ جةتكئزة المادئق.

بذعان باسقانئ كئنالاي بةرؤدئث رةتئ جوق. باردئ جوعالتؤعا كةلگةندة الدئمئزعا جان سالمايتئن پئسئقپئز. قاشقانعا دا، قؤعانعا دا قورعان بولا كةتةتئن، سونئ ماقتان ةتةتئن داراقئلئعئمئز تاعئ بار. باتئسقا نةمةسة ورئسقا ةسئمئز كةتكةنشة ةلئكتةيمئز. ءوزئن-ءوزئ سئيلاؤدئ مئنا كورشئ تذرعان وزبةكتةن نةگة ذيرةنبةيمئز؟!» دةپ ايتئپ وتئراتئن.

جذمامذرات  ءشامشئ

Abai.kz