اباي ايتقان «مومئن باي» قايدا قازئر؟

فوتو: None
  استانا.قازاقپارات - بذرئندارئ باي مةن كةدةيدئث اراسئ مئث جئلقئ بولسا، قازئر ولاردئ ميللياردتاعان دوللارلار بولئپ جاتئر...

قاراپ وتئرساق، ذلت تاريحئندا نةبئر ساثلاق ادامدار وتكةن ةكةن. اؤئلئن عانا ةمةس، تذتاستاي رؤلئ ةلدئ اسئراپ، حالقئنا تئرةك بولا بئلگةن ونداي تذلعالاردئث اتئن ءتئپتئ ةپيكالئق جادئگةرلةردةن دة جاتتاپ وستئك. ءوز زامانئنئث الدئثعئ قاتارلئ ادامدارئ حالئق ساناسئندا يگئلئكتئث بالاماسئنداي بولئپ قالعان.

ال سول قذدايدئث بةرگةن ريزئعئن ةلئنة ءناپاقا ةتكةن تذلعالار مةن بذگئنگئنئث ءبئر كذندة بايئپ شئعا كةلگةن «شالا بايلارئنئث» تئرلئگئن سالئستئرئپ كورسةك، نة بايقار ةدئك؟

بذرئنعئ بايلار مةكتةپ سالسا، قازئرگئلةر مةكتةپ-بالاباقشانئث عيماراتئن ارزانعا ساتئپ العاندئ جاقسئ كورةدئ. بذرئنعئلارعا ةلئكتةپ مةشئت سالسا، رؤئنئث نة اكةسئنئث اتئن قويئپ، مةنشئگئنة اينالدئرئپ، دئنئمئزگة دة، دئلئمئزگة  دة كةلمةيتئن قئلئقتئ باستايدئ. مةشئتتئ ةل يگئلئگئنة ةمةس، اتئن شئعارؤ ءذشئن سالادئ. ءتئپتئ بةيئتتةگئ باقتالاستئقتئ كورسةثئز. ءبئر-بئرئنةن اسئرئپ سالئپ جاتقان مازارلارئ ءولئگة ةمةس، وزدةرئنة كةرةك ءتارئزدئ.

بذرئنعئ بايلاردان ةسكةرتكئش بولئپ جةر-سؤ اتاؤلارئ قالدئ. ويتكةنئ ةلئ ءذشئن ءومئر سذرگةندةردئث حالئقتئث تاريحي ساناسئنداعئ اتئ وشپةيدئ. قازئرگئلةر بولسا كةزئندة «اأتولاأكا» ايداسا دا، اؤئلدئث ءبئر كوشةسئن كوزئ ءتئرئ اكةسئنئث اتئنا الئپ بةرئپ، شالا ءبذلئنئپ جاتادئ.

بذرئنعئ بايلار دا ءسان-سالتاناتتئ تةرئس كورمةگةن. سونداعئ بايلئعئ - اسةم جاساؤلانعان بئرنةشة بوز ءذي عانا. التئ ات جةگةتئن التئن زةرلئ، ويؤلئ پاؤةسكة مةن كذيمة عانا. ال قازئرگئلةردئث سالعان جاساندئ سالتاناتقا تولئ سارايلارئ ةلگة سةس كورسةتؤ قذرالئ ءتارئزدئ. قذنئ ءبئر اؤداندئ ءبئر جئل اسئراؤعا جةتةتئن كولئكتةرئمةن كوشةگة سئيماي، قاراپايئم حالئقتئ تاپتاپ كةتة جازداپ جذرگةندةرئ. قارجئسئ بولا تذرا، بالالارئنا دذرئس تاربية بةرةتئندةرئ از. شةكتةن شئققان داراقئلئق، ةسةرلئك، ماقتان. ءوز وتانئندا تاپقانئن ةل نةسئبةسئنة جاراتئپ، ءوندئرئس سالؤدئث ورنئنا، شةتةلگة تاسيدئ. اؤئلداعئ مئثداعان قويلارئ بار بايلار ةلدئث قامئن ويلاماق تذگئل، ةث الدئمةن، ولاردئ ارزان جذمئس كذشئ كورئپ، قاناؤعا كوشةدئ. ءتئپتئ اتئ جةر جارعان، اكسيالارئ الةمدئك نارئققا شئققان كورپوراسيالارئمئزدئث ءوزئ قانشا رةت «الةؤمةتتئك جاؤاپكةرشئلئك» تانئتئپ، مةيئرئمدئلئك شاراسئن وتكئزسة، ءئزئن الا سونشا پايئز سالئقتئق جةثئلدئكتةر سذراپ وتئرعانئ...

ارينة، بئزدة اقشاسئ دا، اقئلئ دا بار، «مةرسةدةسئ» دة، مةيئرئمئ دة بار، ةل العئسئنا، حالقئنئث ريزاشئلئعئنا بولةنئپ، باتاسئن الئپ جذرگةن ازاماتتار دا بارشئلئق. ءبئراق تئم از. ابزال اتئ ةل اؤئزئنا ءئلئنئپ جذرگةندةردئ سانامالاپ شئعؤعا ةكئ قولدئث ساؤساقتارئ جةتةدئ.

ال زامانا ادام بالاسئنا سونشاما تاريحي داؤئرلةردئ باسئنان وتكةرة وتئرعاندا، ةث الدئمةن، سئندارلئ اقئل-وي، وركةنيةتتئ سانا سئيلادئ. قذدايدئث وسئ سئيئ بذگئندةرئ التئننئث جئلتئرئنا ايئرباستالئپ جذرگةن جوق پا ةكةن؟

ءبئز ناؤرئز مةيرامئن «حان تاعئنان ءتذسئپ، باي اتئنان ءتذسئپ، قارا حالئقپةن تابئساتئن» تةثدئك مةرةكةسئ دةپ تة اتايمئز. وسئنداي مةرةيلئ كذندةرئ قالتالئلارئمئز «الةؤمةتتئك تةثدئك»، «قوعامدئق جاراسئم» دةگةن ذعئمداردئ ةسكة الئپ قويسا، ارتئق بولماس ةدئ. قازئر ةشكئم بئرةؤدئث قالتاسئنداعئ اقشاسئن سانامايدئ، كئم قالاي جذمساسا دا - ءوز ةركئ. تةك جاثا بايئعان ازاماتتارئمئز قوعامدئق قذندئلئقتار قاتارئندا قوعامدئق ةتيكا مةن قوعامدئق ءمورال بار ةكةنئن ذمئتپاسا بولعانئ.

بذرئنعئدان ءبئر مئسال

قازاقتا بوكةي ورداسئندا كاپيتاليزمنئث وشاعئن ورناتئپ، جانداندئرعان جاثگئر حاننئث ةثبةگئ وراسان زور. ول كئسئنئث بذل باعئتتاعئ ئستةرئندة كةمشئلئك بولعان، ءبئراق ونئث جاساعانئنا قازئر ءبئز قول جةتكئزة الساق، قازاقستاننئث وركةنيةت دةثگةيئ كةم دةگةندة ةستونيا سةكئلدئ مةملةكةتتئث دةثگةيئنة جةتة الار ةدئ. ول مةكتةپ اشتئرعان، اسكةري ؤچيليششةدة قازاق بالالارئن وقئتقان، ولارعا شاكئرتاقئ تولةتكةن، وقئعاندئعئ تؤرالئ كؤالئك بةرگةن، اقئرئ قازاقتئث كوزئ اشئق زيالئ قاؤئمئن سول كةزدةگئ ورئستاردئث دأورياندار تيتؤلئنا دةيئن ةنگئزؤگة اتسالئسقان.

بةرتئنگة كةلةر بولساق، ХХ عاسئردئث باسئندا نايماننئث ماتايئنئث بايئ ماماي تذرئسبةك اقسؤ وثئرئنةن مةدرةسة اشقان. وعان ؤفادان مذعالئمدةر شاقئرتئپ، جالاقئسئن ءوزئ تولةپ وتئرعان. رةسةيدئث تاتار ولكةسئنةن قاشئپ كةلگةن ءابدئراحمان بار، ذلتئ تاتار بولسا-داعئ، قازاق حالقئنئث رؤحاني كوركةيؤئندةگئ ذلةسئ ةرةكشة. ول تةك ءدئني عانا ةمةس، ةسةپ-قيساپ، جازؤ، ونةرتانؤ، مئسالئ، تاس قالاؤ دةگةن سةكئلدئ ةثبةككة باؤليتئن ساباقتاردان دا ءبئلئم بةرگةن. سول مةدرةسةدة مةنئث اتام عالي داؤرةنبةكوأ وقئعان. قالاي دةگةنمةن دة، ول كةزةثدةگئ ءدئني مةكتةپتةر مةن مةدرةسةلةردئث دئني اسپةكتئسئ مئقتئ بولعان. مئنة، قازاقتئث «مةنمئن» دةگةن ازاماتتارئ حالقئنا قولئنان كةلگةنشة وسئنداي جاقسئلئقتار جاساعان. ونئ اؤئق-اؤئق ايتئپ، ارتئمئزدان ةرئپ كةلة جاتقان جاستارئمئزدئث جادئنا ءسئثئرؤ - ءبئزدئث مئندةتئمئز.

ءازئمباي عالي، ساياساتتانؤشئ

قازاقتا تةكتئ بايلار كوپ بولعان

«قازاقستانداعئ ستالينيزم جانة 20-40 جئلدارداعئ رةپرةسسيالار» دةگةن كئتابئمنئث ءبئرئنشئ، ةكئنشئ تاراؤئ ХХ عاسئردئث باسئندا الاش قوزعالئسئنا، الاشوردا ذكئمةتئنة قولداؤ جاساعان جانة سول ءذشئن سوأةت وكئمةتئ تاراپئنان جازالانعان ةسئل بويئنداعئ قازاق بايلارئ تؤرالئ.

اسئرةسة، مئناؤ كوكشةتاؤدئث ايئرتاؤ دةپ اتالاتئن وثئرئندةگئ بايلار. ولاردئث ئشئندة بايلارئ دا، ورتاشا شارؤالارئ دا بولعان. مذندا ايباسوأ، بيمذرزين، حايروللا ماكةنوأ تاعئ باسقا دا رةپرةسسياعا ذشئراعان قازاق بايلارئنئث تةرگةؤ ماتةريالدارئن بةرؤ ارقئلئ «قازاق بايلارئ دةگةن كئمدةر بولعان؟» دةگةن سذراققا جاؤاپ ئزدةي وتئرئپ، قازاق بايلارئنئث عئلئمي پورترةتئن جاساؤعا تئرئستئم.

وسئ ةثبةكتئ جازؤ بارئسئندا مةنئث ءبئر بايقاعانئم، پاتشا وكئمةتئ دة، سوأةت وكئمةتئ دة قازاق بايلارئن قؤدالاعان. ويتكةنئ ولار قازاق بايلارئنئث قازاق قوعامئنداعئ ورنئ ةرةكشة ةكةنئن بئلگةن. جانة تذبئندة وزدةرئنة قارسئ شئعاتئن كذش دةپ بئلگةن.

مامبةت قويگةلدئ ، تاريحشئ

 اأتور: بةرئك تذرعانبةك ذلئ

«الاش ايناسئ»