الةمدئك مذحيتقا ءامئرئن جذرگئزةتئن ةلدةر

فوتو: None
استانا. قازاقپارات - كةثةس وداعئ 1949 - جئلئ اتوم بومباسئن سئناقتان ءساتتئ وتكئزگةننةن كةيئن، ا ق ش-پةن تةرةزةسئ تةثةستئ. الايدا اتوم بومباسئن جاساؤ ءوز الدئنا، ةندئ ونئ قارسئلاستاردئث اؤماعئنا جةتكئزةتئن قذرال قاجةت بولدئ.

جويقئن قارؤدئ ذستاپ وتئرعان ةكئ جاقتئث ستراتةگتةرئ بذل ماسةلةمةن بئرنةشة جئل باستارئن قاتئردئ.

باستئ پروبلةما - «قئرعي قاباق سوعئسقا» قاتئسؤشئ ةكئ كذشتئ مةملةكةتتئث مئثداعان ميلگة سوزئلعان مذحيت بولئپ جاتقان ةكئ قذرلئقتا ورنالاسؤئ. بذل كةزدةردة قذرلئق ارالئق بالليستيكالئق راكةتالاردئ الةمنئث كةز كةلگةن نذكتةسئنة جةتكئزةتئن اأياسيا بولعان جوق. ك س ر و-نئث ساياسي جانة اسكةري باسشئلارئ «يادرولئق قارؤدئ تاسئمالداؤعا ةث ئثعايلئسئ - سذثگؤئر قايئق» دةگةن شةشئمگة كةلدئ.

عالئمدار 50- جئلدارئ اتوم ةنةرگياسئن سذثگؤئر قايئقتارعا پايدالانا باستادئ. بذل سؤاستئ كةمةلةرئنئث كولةمئن بئرنةشة ةسةگة ذلكةيتؤگة جانة اأتونومدئ ءجذزؤ ؤاقئتئن بئرنةشة ايعا دةيئن ذزارتؤعا جاعداي جاسادئ. وسئلايشا اتومدئق سذثگؤئر قايئقتار (ا س ق) قارسئلاستاردئث جاعالاؤئنا سؤ استئمةن جاسئرئن بارئپ، يادرولئق قارؤمةن تذتقيئلدان شابؤئل جاساؤعا مذمكئندئك الدئ.

وتكةن عاسئردا ا ق ش ءئرئ اأيا تاسؤشئلارئمةن ماقتانسا، كةثةس وداعئ سؤ استئ كذشتةرئمةن باسئم ءتذسئپ، الةمدئك مذحيتقا ءامئرئن جذرگئزدئ. شئن مانئندة، ا س ق بذگئنگئ كذنگة دةيئن جويقئن قارؤ بولئپ تابئلادئ.

ك س ر و اسكةري-تةثئز فلوتئندا قئزمةت ةتكةن قازاقستاندئق سؤاستئ تةثئزشئلةرئ جئل سايئن 19 - ناؤرئزدا وزدةرئنئث مةرةكةلةرئن اتاپ وتةدئ. اتوم سذثگؤئر قايئعئندا بئرنةشة جئلئن وتكئزگةن قازاقستان اسكةري-تةثئز كذشتةرئنئث قولباسشئسئ كونتر-ادميرال جانداربةك جانزاقوأ، وتستاأكاداعئ كونتر-ادميرال روتمير كومراتوأ سياقتئ تةثئز تارلاندارئ الةمدئك مذحيتتاردا ءجذرئپ جيناقتاعان تاجئريبةلةرئن قازاقستاندئق اسكةري-تةثئز كذشتةرئن قذرؤدا پايدالاندئ.

تئنئق مذحيتئ فلوتئنئث ا س ق-دا قئزمةت ةتكةن كاپيتان-لةيتةنانت سةرئكقالي مؤسين ذلتتئق قاؤئپسئزدئك قئزمةتئنةن وتستاأكاعا شئقتئ، بذگئندة رةسپؤبليكاعا تانئمال ادأوكات. بذرئنعئ سذثگؤئر ميچمان تالعات باعيدولدين، ستارشينا باقئت اپپاقوأتار دا ةلگة ورالعان سوث قارؤلئ كذشتةر سالاسئندا ذزاق جئلدار قئزمةت ةتتئ.

سذثگؤئر قايئقتار تاريحئ 1906 - جئلئ 19 - ناؤرئزداعئ (ةسكئشة 6 - ناؤرئز) جارلئعئمةن رةسةي ءيمپةراتورئ نيكولاي II اسكةري فلوت قذرامئنا جاثا كلاستاعئ جاؤئنگةرلئك كةمةلةر - سذثگؤئر قايئقتاردئ قوستئ. ةث ءبئرئنشئ سذثگؤئر قايئق بالتيكا زاؤئتئندا 1904 - جئلئ جاسالدئ. العاشقئ سذثگؤئر قايئقتار بريگاداسئ 1911 - جئلئ قذرئلدئ.

 سول كةزدةردة تةثئز أةدومستأوسئنئث قاراماعئندا «فورةل»، «كاساتكا»، «سوم»، «وسيتر» ءتيپتئ جيئرما شاقتئ سذثگؤئر قايئق-تار بولدئ. ءبئرئنشئ دذنيةجذزئلئك سوعئس تذسئندا (1914-1918ج ج.) سذثگؤئرلةردئ نةمئستةر دة، انتانتا جاعئ دا كةثئنةن پايدالاندئ. سوعئستئث اياعئنا قاراي سذثگؤئر قايئقتار اسكةري-تةثئز فلوتئنئث دةربةس كذشئ بولئپ قالئپتاستئ.

1930-1939 - جئلدار ارالئعئندا ك س ر و فلوتئندا 20 دان استام ءئرئ، 80 ورتاشا، 60 شاعئن سذثگؤئر قايئقتار جاسالدئ. ІІ دذنيةجذزئلئك سوعئستئث الدئندا ك س ر و-نئث ءتورت فلوتئنئث قذرامئندا 212 سذثگؤئر قايئق بولدئ. ذيئمداستئرؤ جاعئنان ولار بريگادالارعا، ديأيزيوندار جانة توپتارعا ءبولئندئ.

 جالپئ، فلوت قولباسشئسئنا باعئنئشتئ بولعانمةن جاؤئنگةرلئك وپةراسيالاردئ فلوتتئث سؤاستئ ءبولئمئ باسقاردئ. سذثگؤئر قايئقتارعا تاپسئرما بةرةتئن جانة ولاردئث جورئققا شئعاتئن اؤداندارئن فلوتتئث اسكةري كةثةسئ بةكئتتئ.

كةثةستئك تةثئز فلوتئنئث كذشئ 50-جئلدارئ سذثگؤئر قايئقتارعا يادرولئق-ةنةرگةتيكالئق قذرئلعئ ورناتقاننان كةيئن كذرت ارتتئ. 1961- جئلئ اسكةري فلوت 9  ا س ق - 4 راكةتالئق جانة 5 تورپةدالئق سؤبمارينالارمةن تولئقتئ.

 كةثةس وداعئ ءوز تاريحئندا ءارتذرلئ كلاستاعئ 243 ا س ق جاساپتئ، ال پاتشالئق رةسةي كةزئنةن باستاپ ساناعاندا ديزةلدئك سذثگؤئر قايئقتاردئث مئثنان استامئ سؤعا تذسئرئلگةن. ةث ءبئرئنشئ اتومدئق سذثگؤئر قايئق 1954 - جئلئ 21 - قاثتاردا گروتون (كوننةكتيكؤت شتاتئ) أةرفئندة جاسالعان. قازئر رةسةي اسكةري-تةثئز فلوتئندا قاناتتئ راكةتالارمةن قارؤلانعان اتوم سذثگؤئر كرةيسةرلةر توبئ قذرئلعان. ونئث قذرامئنا 24 راكةتاسئ بار «گرانيت» ءتيپتئ 949 ا جوباسئنداعئ سذثگؤئر قايئقتار كئرةدئ.

تذثعيئق تاجالئ

تةثئز تةاترئندا اأياتاسئعئشتار ءداؤئرئ 1942 - جئلدئث 18 - ساؤئرئنةن باستالادئ. ءدال وسئ كذنئ امةريكالئق ب-52 ذشاقتارئ توكيونئ بومبالاي باستادئ. ذشاقتاردئث قايدان شئققانئن تذسئنبةگةن جاپوندئقتار اث-تاث. ارتئنان جاپوندئق اؤة شولعئنشئلارئ 500 ميل جةردة تذرعان «حورنةت» اأياتاسئعئشئن بايقادئ.

 سول كةزدةن باستاپ كةثةس وكئمةتئ، ياعني اسكةري-تةثئز فلوتئنئث قولباسشئلئعئ اأياتاسئعئش كةمةلةردئث كذشئن ءتذسئندئ، ءسويتئپ، «تةثئز ايرودرومدارئنا» قارسئ قوياتئن جاثا قارؤ ويلاستئرا باستادئ.

 اأياتاسئعئشتئ جان-جاعئنان قورشاعان جاؤئنگةرلئك كةمةلةر، سذثگؤئر قايئقتار شةثبةرئنةن ءوتئپ، ونئ جويؤ وتة قيئن ةدئ. ال امةريكا بولسا اأياتاسئعئشتاردئث سانئن كوبةيتة باستادئ. مئقتئ قارؤلانعان ارمادا ةندئ قاي قذرلئققا قاراي جئلجئر ةكةن دةپ، الةم دةمئن ئشئنة تارتئپ، ءذنسئز باقئلاپ وتئردئ.

بذل كذشتئ توقتاتؤ ءذشئن كةثةستئك اسكةري-تةثئز ستراتةگتةرئ سول زامانداعئ جالعئز عانا دذرئس جولدئ تاثدادئ: قاناتتئ راكةتالارمةن جابدئقتالعان سذثگؤئر قايئق. نيكيتا سةرگةةأيچ حرؤششةأ بذل ءئستئ أ.چةلومةي جانة گ.بةريةأتئث كونسترؤكتورلئق بيؤروسئنا جذكتةدئ.

 قاناتتئ راكةتانئ 1959 - جئلئ قاراشادا سئناقتان وتكئزئپ، سول جئلئ فلوت پ-5 راكةتاسئن قابئلدادئ. الايدا ونئ سذثگؤئر قايئققا ورناتؤ ءبئرشاما قيئندئقتار تؤعئزدئ. تةك ةلؤئنشئ جئلداردئث سوثئنا قاراي «اأياتاسئعئشتاردئث جان العئشئ» تولئقتاي قالئپتاستئ.

 1960 - جئلئ 9 - مامئردا ك س ر و قورعانئس ءمينيسترئ ر.مالينوأسكيي تورپةدا-راكةتامةن قارؤلانعان ورتاشا سذثگؤئر قايئقتاردئ جوبالاؤ تؤرالئ تاكتيكالئق-تةحنيكالئق تاپسئرماعا قول قويدئ. ةندئ جاثا جوباداعئ سذثگؤئرلةردئ قايدا جاسايمئز دةگةن سذراق تؤئندادئ. سةأةرودأينسك پةن كومسومولسك نا امؤرة قالالارئنداعئ أةرفتةر ول كةزدة ستراتةگيالئق ماقساتتاعئ راكةتالئق اتوم سذثگؤئر قايئقتارئن جاساپ جاتقان. سونئمةن، بذل جوبانئ گوركي قالاسئنداعئ «كراسنوة سورموأو» زاؤئتئندا جاسايتئن بولدئ.

وسئلايشا بذدان ةلؤ جئل بذرئن امةريكالئق «اأياتاسئعئشتاردئث اجالئ» اتالعان ك-43 راكةتا تاسئعئش ا س ق پايدا بولدئ. سول تذستا امةريكالئق 6- فلوتتئث كةمةلةرئ جةرورتا تةثئزئندة باسئمدئق كورسةتتئ. ولاردئث قوزعالئسئن شةكتةؤ ءذشئن ك-43 راكةتا تاسئعئشتارئ جئبةرئلدئ. ولاردئث كةلؤئنةن ا ق ش تةثئز قولباسشئلئعئ كادئمگئدةي قايمئقتئ. ويتكةنئ بذعان قارسئ تذراتئن قارؤ جوق ةكةنئن ولار جاقسئ ءتذسئندئ.

 راكةتاتاسئعئشتار اقئرئنداپ تئنئق مذحيتئنا شئقتئ. اركتيكالئق مذزدئث استئندا ايلاپ جذرؤگة مذمكئندئگئ بار ا س ق الةمنئث كةز كةلگةن بذرئشئندا جذرةتئن بولدئ، نةگئزئنةن، ءذندئ مذحيتئن باقئلاؤعا الدئ. بذلاردئث باستئ مئندةتتةرئ امةريكالئق اأياتاسئعئشتاردئ، اسكةري جورئقتا جذرگةن كةمةلةرئن باقئلاپ، سوعئس جاعدايئ بولا قالسا، جويئپ جئبةرؤ ةدئ. سةكسةنئنشئ جئلداردئث باسئندا ءذندئ مذحيتئنداعئ اسكةري جورئقتار كةزئندة ءبئزدئث ةسكادرانئث قذرامئندا اتوم سذثگؤئر قايئعئ دا ءجذردئ.

قازاقستانعا سذثگؤئر قايئق كةرةك پة؟

كةثةس وكئمةتئ تذسئندا ديزةل-اككؤمؤلياتورلئق ورتاشا جانة شاعئن سذثگؤئر قايئقتار بالتيكادا، سولتذستئكتة، قيئر شئعئستا، سونداي-اق كاسپي فلوتيلياسئندا جاسالدئ. ديزةل-ةلةكترلئك 613 جوباداعئ ورتاشا سذثگؤئر قايئقتاردئث ك س ر و اسكةري فلوتئنداعئ ةث كوپ تاراعان ءتذرئ. أولگانئث جاعاسئنداعئ گوركيدةگئ «كراسنوة سورموأو» زاؤئتئ جاساعان سئيئمدئلئعئ ورتاشا سذثگؤئرلةر كةزئندة أولگانئث بويئمةن كاسپيگة اكةلئنگةن. تاريحي دةرةكتةرگة قاراساق، 1918 - جئلدارئ كاسپي تةثئزئندة شاعئن سذثگؤئرلةر جذرگةن.

كاسپيدئث شئعئس جاعئ، قازاقستانعا تيةسئلئ جاعالاؤئ سذثگؤئر قايئقتاردئث جذرؤئنة قولايسئز، تئم

تاياز. ال ارعئ، ءازئربايجان، يران جاعئ تةرةث، سوندئقتان ول جاقتا كئشئگئرئم قايئقتار بولؤئ مذمكئن. باكؤدة كةزئندة سذثگؤئرلةر مةكتةبئ اشئلعان. قازئرگئ كةزدة پارسئ شئعاناعئندا اؤئر سذثگؤئر قايئقتارئ بار يران جةثئل سذثگؤئر قايئقتارئن كاسپي تةثئزئنة شئعارماقشئ.

يران اسكةري-تةثئز كذشتةرئنئث ادميرالئ ابباسا زامينيدئث مالئمدةؤئنشة، سوثعئ جئلدارئ يران ةلئ سذثگؤئر قايئقتار جاساؤدئ كةثئنةن قولعا العان. اسكةري-تةثئز كذشتةرئن دامئتؤ ستراتةگياسئ بويئنشا الداعئ ؤاقئتتا اسا ءئرئ سذثگؤئر قايئقتاردئ جاساي باستايدئ.

قازئرگئ كةزدة جورئق كةمةلةرئ ءذندئ مذحيتئنئث سولتذستئگئنة، قئزئل تةثئزگة، سؤةسك كانالئنا، جةرورتا تةثئزئنة جانة ادةن شئعاناعئنا شئعؤدئ جوسپارلاپ وتئر. دةمةك، يراندئقتار كاسپي تةثئزئندةگئ اسكةري-تةثئز كذشتةرئن تولئقتئرادئ. يراندئق اقپارات كوزدةرئ وسئلاي دةپ جازئپ جاتئر.

 الايدا «ازئرگة كاسپي تةثئزئندة يراننئث سذثگؤئر قايئقتارئ جوق. كاسپيدة ةشبئر ةلدئث سذثگؤئر قايئقتارئنئث بولؤئ مذمكئن ةمةس» دةپ مالئمدةدئ وتكةندة ءازئربايجان مةملةكةتتئك تةثئز اكئمشئلئگئنئث باستئعئ گؤدرات گؤربانوأ.

«جةل سوقپاسا، ءشوپتئث باسئ قيمئلدامايدئ»، مذنئ رةسةي نازارئندا ذستاپ وتئر. ةگةر يراندئق سذثگؤئر كاسپيدة پايدا بولسا، استراحان جاقتان أولگانئث بويئمةن رةسةيلئك شاعئن «كيتةنوك»، «بؤكاشكالار» تذسة باستايدئ. باياعئدان قالعان بازاسئ بار ءازئربايجان دا ولاردان قالئسپاسا كةرةك. سوندئقتان بئزگة دة شاعئن سؤاستئ قايئقتارئ قاجةت بولاتئن ؤاقئت تؤار.

قايئرجان تورةجان

 «ايقئن» گازةتئ