وتباسئ بيلئگئ كئمنئث قولئندا؟

فوتو: None
استانا. قازاقپارات - س.دةميرةل اتئنداعئ ؤنيأةرسيتةت پةن «قازاقستان- ZAMAN» گازةتئنئث بئرلةسكةن جوباسئ.

بذگئنگئ قازاق وتباسئ نةندةي حالدة؟ اتا مةن انانئث رولئ قانداي؟

وسئ ساؤالدارعا بوگةلمةستةن جاؤاپ بةرؤگة ابدةن بولار ةدئ.

وتباسئ بيلئگئ كئمنئث قولئندا؟ تةك ءوز كوزئثدئ ءوزئث شذقئعانداي، ايتؤعا اؤزئث بارمايدئ.

ايتپاساث تاعئ بولمايدئ. تذسپالداماي توتةسئنةن باسسام، قازاقتئث وتباسئلئق سيپاتئ وسئ كذنئ ءوز ذردئسئنةن جاثئلدئ.

اتام قازاقتا وتباسئ ينستيتؤتئنئث قاققان قازئقتاي قاعيداسئ، سالئپ كةتكةن سارا جولئ بولدئ. سونداي عالامات ءبئر دانئشپاندئقپةن قالانعان وتباسئ ئرگةتاسئ ذگئتئلئپ، كةي شاثئراقتئث مئق شةگةمةن شةگةلةنگةن قاتاث قاعيداسئ بوساثسئپ كةتتئ.

قئزئ قئرئق ذيدةن تيئلماي، ايةلئ ةرئنةن ايئلئن جيماي، ةرئ ايتقانئن قئلدئرا الماي شاتقاياقتاعان شاثئراقتار كوبةيدئ. اتا مةن اجة تاربيةسئ، ةنة مةن كةلئن سئيلاستئعئ تؤرالئ ءسوز قوزعاماعاننئث وزئندة، قاتئن-بالاسئن قاباعئمةن تاربيةلةيتئن، مةيئرئمئن قاباعئنان سةزدئرةتئن يدةالدئ اكةلةر قايدا؟

ولار نةگة ازايئپ كةتتئ؟ وسئ ورايدا قازاقتا پاتريالحالدئ وتباسئنئث تةك كولةثكةسئ مةن تاريحي ءئزئ قالا ما دةگةن قاؤئپ باسئم. نةگة؟

اكةدةن، ةر-ازاماتتان قادئردئث كةتؤئنئث سئرئ نةدة؟

بذگئن جاس تا بولسا، قوعامدئق-الةؤمةتتئك جاعدايعا الاثداؤشئلئق ءبئلدئرئپ، جان-جاقتئ تالقئلاؤ جاساعان جاستاردئث پئكئرلةرئنة قذلاق تذرمةكپئز. ولار الدئن-الا جذرگئزئلگةن ساؤالنامالارئ مةن تةرةث زةرتتةؤلةرئ ارقئلئ پاتريالحالدئ وتباسئنئث ازايؤئنئث سةبةپتةرئن ورتاعا سالدئ.

ءبئر قئزئعئ، سول ستؤدةنتتةردئث جارتئسئ ماتريارحات وتباسئن ايتپاعاننئث وزئندة، قوعامدا ءتذرلئ پئكئر تؤدئرئپ وتئرعان پاتريالحالدئ وتباسئن قولداسا، قالعاندارئ ةگاليتارلئ (ةر مةن ايةلئ تةث بولؤئ) وتباسئن قذپ كورةدئ. ايتار ؤاجدةرئ دة جوق ةمةس.

وتباسئ بيلئگئ كئمنئث قولئندا؟

جاندوس ماراتوأ، س د ؤ، ينجةنةريا ماماندئعئنئث 2-كؤرس ستؤدةنتئ:

- قازاق ةجةلدةن-اق ةر ادامعا ةرةكشة قذرمةت كورسةتئپ، وتباسئنداعئ رولئن جوعارئ قويا بئلگةن. مئسالئ، ةرتةدة كوشةدة ايةل ةر ادامداردئ كةزئكتئرئپ قالسا، مةيلئ ول كئشكةنتاي بالا بولسئن، جاسوسپئرئم بولسئن، ذلكةن كئسئ بولسئن، شةگئنئپ، وعان جول بةرگةن.

ول ايةلدئث جاسئ قانشادا ةكةندئگئ ماثئزدئ ةمةس، تةك باستئ ذستانئم - ةر ادامنئث جولئن كةسپةؤ، سول قاتاث قاداعالانعان. ةندئ باسقا قئرئنان قاراپ، ايةلدةر مةن ةرلةردئث تةثدئگئ تؤرالئ پئكئردئث قايدان شئققانئنا ذثئلسةك، وزگة مةملةكةتتةردئ ايتپاعاننئث وزئندة، ءبئزدئث ةلئمئزدة بذل تةندةنسيا كةثةس وداعئ كةزئندة كةثئنةن ةتةك جايدئ.

مئسالئ، سوعئس جئلدارئندا ةر-ازاماتتاردئث بارلئعئ دةرلئك مايدانعا اتتانئپ، جذمئس كذشئ ايةلدةرگة ءتذستئ. اؤئل شارؤاشئلئعئ مةن باسقا دا سالالارعا ايةلدةردئ جاپپاي جذمئلدئرؤ باستالدئ. ذكئمةت سول كةزدة «ةرلةر مةن ايةلدةر بئردةي، ولار قاي سالادا بولماسئن تةث دارةجةدة. ولاردئث قذقئقتارئ بئردةي، قذقئقتارئ بئردةي بولسا، بئردةي جذمئس ئستةؤگة دة تيةسئلئ» دةگةن ذستانئمدئ تاراتئپ جئبةردئ.

ءسويتتئ دة،ايةلدةردئ اؤئلشارؤاشئلئق ئستةرئنة، قذرئلئسقا، تةمئرجول سالؤ جانة باسقا دا اؤئر قارا جذمئسقا ارالاستئردئ. بذنئ كةثةس ذكئمةتئنئث استارلئ ساياساتئنئث ءبئرئ دةسةك تة بولادئ. كةيئننةن باستاؤئن ةؤروپادان العان «گةندةرلئك ساياسات» سيپاتئمةن بئرگة ايةلدةردئث بيلئككة، ساياساتقا عئلئم-بئلئمگة دةگةن قئزئعؤشئلئقتارئ ارتئپ، وسئ سالالاردا، اسئرةسة بيلئك سالاسئندا ولار بةلسةندئلئك تانئتا باستادئ. وتباسئن شاعئن مةملةكةت دةسةك، ايةلدةر سول شاعئن مةملةكةتتئث جاؤاپكةرشئلئگئن ءوز مويئندارئنا الؤعا تئرئستئ ءارئ سونئ جذزةگة دة اسئرا ءبئلدئ. ايةلدةر تاراپئنان جاسالعان سونداي بةلسةندئلئك پةن وتباسئنئث جاؤاپكةرشئلئگئن ءوز مئندةتتةرئنة الؤئ ةر-ازاماتتارئمئزدئث ايةلدةرئنة سةنئم ارتئپ، بوساثسؤلارئنا اكةپ سوقتئ. سول بوساثسؤلارئنئث كةسئرئنةن قوعامدا تابيعاتئمئزعا جات وزگةرئستةن ورئن الدئ. الگئندةي بوساث اكةلةردةن تاربية كورگةن جئگئتتةردةن كةيئن ئنجئق، قئزتةكة ةرلةر پايدا بولدئ.

اششئ دا بولسا، بذل - اقيقات.

ةر دةگةن اتئ عانا بار، الايدا اتئنا زاتئ ساي ةمةس، بار مةن جوقتئث اراسئنداعئ ةرلةر كوبةيدئ. وسئنئث سالدارئ بذگئنگئ كذنئ دة قئلاث بةرؤدة، ياعني قازئرگئ ؤاقئتتا دا جاثا سيپاتتاعانئمداي، «ئنجئق»، «قئزتةكة» ةرلةر جوق ةمةس، بار. دئندة دة ةر-ازاماتتئ وتباسئنئث «پاتشاسئ» ساناعان. ولار - ءتذزدئث ادامئ، شاثئراقتئث اسئراؤشئسئ، قورعانئشئ. قاي سالانئ الئپ قاراساق تا، ايةلدةرگة قاراعاندا ءبارئبئر ةر ادامنئث امبيسياسئ جوعارئ.

بذل اياقتاعئ ةكئ اياق كيئمدئ اؤئستئرئپ كيؤمةن بئردةي. وث اياق كيئم مةن سول اياق كيئمدئ الماستئرئپ كيئپ كورئثئزشئ، بئرئنشئدةن، اياق كيئمدئ توزدئراسئز، ةكئنشئدةن، اياعئثئزدئ قذرتاسئز. سول سةكئلدئ وتباسئنداعئ بيلئكتئ قولئنا العان ايةل دة، بئرئنشئدةن، ءوزئن قذرتادئ، ةكئنشئدةن، وتباسئنئث تاتؤلئعئنا ئرئتكئ تذسئرةدئ. وسئنئث سالدارئنان وتباسئنئث بذزئلؤئ، اجئراسؤ، تاستاندئ بالالار كوبةيئپ وتئر.

تاسقئن راحات، س د ؤ، بولاشاق IT-مامان:

- قازئرگئ تاثدا وتباسئندا بيلئك كئمنئث قولئندا بولؤئ كةرةك دةگةن سذراق ءجيئ تؤئنداپ ءجذر. ءبئز تابيعاتتئث نةگئزگئ زاثئنان اؤئتقئماؤئمئز كةرةك. ءداستذرلئ قازاق وتباسئندا ةر-ازاماتقا ذلكةن جاؤاپكةرشئلئك ارتئپ، ونئ وتباسئنئث اسئراؤشئسئ ءارئ باسشئسئ رةتئندة قاراعان.

جاثا جاندوس كةثةس ذكئمةتئنئث استارلئ ساياساتئنئث ءبئرئ دةپ، ايةل مةن ةر-ازاماتتاردئث تةثدئگئنة باعئتتالعان ساياسي باعئتتئ ايتئپ كةتتئ عوي. سونداي ساياساتتئث تاعئ ءبئر ءتذرئ، الئپ يمپةريا قول استئنداعئ ةلدةردئث ذلتتئق قذندئلئقتارئن، سالت-داستذرلةرئن جويؤعا بارئنشا كذش سالدئ. مذسئلمان مةملةكةتتةرئندة قالئپتاسقان پاترياحالدئق وتباسئ جذيةسئنة وزگةرئس ةنگئزؤ ولاردئث كوزدةگةن باستئ ماقساتتارئنئث ءبئرئ بولعانئ جاسئرئن ةمةس. ХІХ  عاسئردا ةؤروپادا «فةمينيزم» دةگةن تةرمين پايدا بولئپ، سونئث نةگئزئندة ايةل بيلئگئن قولداؤعا باعئتتالعان ءذردئس ةتةك الدئ.

ةر مةن ايةلدئ سالئستئرؤ ءذشئن، ول ةكةؤئ قاي جاعئنان الئپ قاراساق تا بئردةي بولؤ كةرةك. ءبئز بئردةي زاتتاردئ عانا سالئستئرا الامئز. التئن مةن كذمئستئ تةث دةپ قاراستئرا المايتئنئمئزداي، ايةل مةن ةركةكتئ سالئستئرؤ - ءتئپتئ تابيعاتتئث زاثئنا قارسئ شئعؤ. ةر ادامنئث ءوزئنئث مئندةتئ بار، ايةلدةردئث ءوز مئندةتتةرئ بار. ةر ادامنئث مئندةتتةرئ - وتان قورعاؤ، وتباسئن سئرتقئ قاجةتتئلئكتةرمةن قامتاماسئز ةتؤ، كةرةك بولسا باسقارؤ، كةرةك بولسا سوعئسؤ.

ال ايةل ادامنئث ةث باستئ مئندةتئ - ومئرگة ذرپاق اكةلؤ، بالا تاربيةلةؤ، وتباسئنئث «ئشكئ ساياساتئن» شةبةر ذيلةستئرة ءبئلؤ. كةيبئر وتباسئلاردا ايةلئ دة قئزمةت ةتئپ، وتباسئنئث ماتةريالدئق جاعدايئنا ءبولئسئپ ءجذر. ءبئر جاعئنان الئپ قاراعاندا، ورئندئ شئعار، الايدا «فةمينيزم»، ياعني (وتباسئندا ايةلدئث ذستةم بيلئگئ) دةگةن قذبئلئس ناق وسئ، ايةلدةردئث سئرتتا قئزمةتتة بولؤئنان تؤئنداپ وتئر. ءبئرسئپئرا ايةلدةردئث ماقساتئ - شاثئراعئنئث شامئن جاعئپ وتئرؤ ةمةس، ءمانساپ قؤؤ.

ولاردئث قئزمةتكة دةگةن قئزئعؤشئلئقتارئنئث جوعارئلئعئ سونشالئق، ءذش جاستاعئ بالاسئن ذيدة، كذتؤشئگة قالدئرئپ، قئزمةتكةر بولئپ كةتتئ. ارينة، وتباسئنداعئ بيلئككة جاعالاساتئندار دا وسئنداي ايةلدةر. وتباسئندا اركئم ءوزئنئث رولئن ءبئلؤئ كةرةك. ةر-ازامات ءبارئبئر ايةلدةن ءبئر ساتئ جوعارئ.

بذعان قاراپايئم دالةل كةلتئرةيئن، نوبةل سئيلئعئن وسئ ؤاقئتقا دةيئن بار-جوعئ 99 ادام يةلةنسة، سونئث 10  پايئزئ، دةمةك 9 ئ عانا ايةلدةردئث ةنشئسئندة. بذدان ةرلةردئث عئلئم-ءبئلئم، ونةردة دة جةتةكشئ رولگة ية ةكةندئگئن اث-عارماؤ مذمكئن ةمةس. تاعئ ءبئر مئسال - جاپونيا مةملةكةتئن الساق، ول باتئستئق عئلئم مةن تةحنولوگيانئ الدئ، ءبئراق شئعئستئق سالت-ءداستذرئن ساقتاپ قالدئ.

سول مةملةكةتتة قئز بالالارئنئث ءتورت جئل بويئ نةگئزگئ وقيتئن ماماندئعئ - «وتباسئ تاربيةسئ» دةگةن جوعارئ ءبئلئم. سوندا نة وقئتادئ؟ ولار ايةل مةن ةر-ازاماتتئث اراقاتئناسئن، بالانئ قالاي كذتة ءبئلؤ كةرةك، وتباسئندا تؤئنداعان ءتذرلئ ماسةلةلةردئ قالاي شةشؤ كةرةك دةگةن سئندئ جايتتةردئ وقئتادئ. ايةل - انا، ايةل - اپكة، ايةل - قارئنداس، ارينة، ايةلدةردئ تومةن دةپ وتئرعانئم جوق، تةك ءوز ورنئن بئلسة، ةرئنة قذرمةت كورسةتئپ، وتباسئ بيلئگئنة تالاسپاسا دةگةن نيةتتةمئن. سوندا عانا قوعامئمئزداعئ تةپة-تةثدئك جويئلماس ةدئ.

 ساليما جولدئباي، س د ؤ، ينجةنةريا ماماندئعئنئث 2-كؤرس ستؤدةنتئ:

- ةگاليتارلئق وتباسئنئث ورناؤئن قولداؤئما نة سةبةپ؟ ايةلدةردئث قارا جذمئسقا، عئلئم مةن بئلئمگة ارالاسؤئ ولاردئث وتباسئنداعئ مارتةبةسئن ءوسئردئ. بذنئث باستاؤئ قايدان؟ جاثا زامانداستارئم ايتئپ كةتكةندةي، كةثةس ذكئمةتئ كةزئندة ايةلدةردئ قوعامنئث قاي سالاسئنا بولماسئن ةرئكتئ-ةرئكسئز تذردة تارتتئ. ةندئ قاراثئز، ايةل - قارا جذمئسشئ، ايةل - انا، ايةل - بالا تاربيةلةؤشئ.

مئنة، ولاردئث وسئنشاما مئندةتتةرئ بولعاندئقتان، نةگة ويلارئن ايتپاسقا، نةگة قوعامعا جانة وتباسئنئث سئرتقئ ئستةرئنة ارالاسپاسقا؟ ةگاليتارلئق قوعام دةگةنئمئز - ساياسي، قذقئقتئق، ةكونوميكالئق مئندةتتةردئ ةر مةن ايةلدئث بئردةي اتقارا الؤئ. ةگاليتارلئق وتباسئ دةگةنئمئز دة وسئعان وراي، وتباسئنئث بارلئق دةرلئك ماسةلةلةرئن بئرگة شةشئپ، مئندةتتةرئن بئرگة اتقارؤ.

ءبئراق ةگاليتارلئق وتباسئعا وتة قيئن، سةبةبئ كوپتةگةن وتباسئلئق جاعدايلاردا ءبئر-بئرئنة قارايلاسئپ، ةرئ ايةلئنئث، ايةلئ ةرئنئث پئكئرئمةن شةشئم شئعارؤ كذردةلئ نارسة. ال، ءبئر جاعئنان، ولاردئث جةكة تذلعا رةتئندة ءبئر-بئرئنة قئسئم جاساماؤئ، ءبئر-ءبئرئنئث پئكئرئمةن ساناسؤئ ولاردئث بالالارئ الدئنداعئ دا باعاسئن ارتتئرادئ.

ءاليا ايتماعامبةتوأا، س د ؤ، ينجةنةريا ماماندئعئنئث 2-كؤرس ستؤدةنتئ:

- بئزدئث قوعامدا ةرتة كةزدةن-اق پاتريالحالدئ وتباسئ ذستةمدئك ةتئپ كةلدئ. سول سةبةپتةن دة ةگاليتارلئق وتباسئ تؤرالئ كوزقاراستار قايشئلئعئ باسئم. دةگةنمةن، مةنتاليتةتئمئزدةن پاتريالحالدئقتئث لةبئ ءالئ دة سةزئلةدئ.

ءبئز، ارينة، قازاق وتباسئنا پاتريالحالدئق جويئلسئن دةمةيمئز، ءبئراق نةگة ةگاليتارلئق وتباسئلاردئ تةرئسكة شئعارئپ، ونئ ذلتئمئزعا قاجةتسئز دةپ تابؤئمئز كةرةك؟ سةبةبئ قوعامئمئز، ءتئپتئ بذكئل مةملةكةت بئرتئندةپ ةگاليتارلئ وتباسئنا كوشؤدة. قالاساق تا، قالاماساق تا بذل پروسةسس قازاق قوعامئندا ءجذرئپ جاتئر. مذمكئن، بذنئث استارئنان ةر-ازاماتتارئمئزدئث ذساقتالئپ، بار مئندةتتئ ايةلدةرئنة ارتئپ قويؤئن كورؤگة بولاتئن شئعار.

ةسكةرتؤ: پاتريالحالدئ، ماتريارحات، ةگاليتارلئ وتباسئ دةپ، سولاردئ اركئم وزئنشة دارئپتةگةنمةن، قازاق وتباسئنئث جازئلماعان زاثدئلئقتارئنا ذثئلسةك، وسئنئ تالقئلاؤدئث دا قاجةتتئگئ شامالئ بولئپ كورئنةدئ. سةبةبئ قازاق وتباسئندا قاشان دا ةر-ازاماتتئث رولئ باسقا، بيلئك تة سونئث قولئندا بولعان. ةلئمئز تاؤةلسئزدئك الئپ، نارئق زامانئ كةپ قئسقاندا ايةلدةر قاؤئمئ الا سومكةسئن ارقالاپ، بازار جاعالاپ، وتباسئنئث بار جاؤاپكةرشئلئگئن ءوز مويئندارئنا الدئ دا.

ال ةر-ازاماتتارئمئزدئث سونداي سئن ساتتةردة بوساثدئق تانئتئپ، ذساقتالعانئ ولاردئث قوعامداعئ رولئن ارزانداتتئ. اكة ذكئمئ قاشان دا ذستةم بولعانئ، قاي جاعئنان الئپ قاراساق تا، جاراسئمدئ. ةندةشة، وي ةلةگئنةن وتكئزئپ قاراساق، وسئ داستذرئمئزدةن اينئماؤئمئز ماثئزدئ.

نذرگذل جامبئل قئزئ

«قازاقستان- ZAMAN»