قئتايدان كةلگةن اقئننئث جئر قالتارئستارئ

فوتو: None
استانا. قازاقپارات - بذل ولةث دةگةننئث عاجابئ ءبئر ساتتئك كوثئل-كذيئثدئ، ءبئر عذمئرلئق ازاپتئ مذثئثدئ، عاسئرعا ذلاسقان قؤانئش-قايعئثدئ، داؤئرگة جالعاسقان ذلئ تاريحئثدئ، تاعدئرئثدئ وزئنة سئيدئرؤئ. مذمكئن ول اقئننئث شةبةرلئگئ شئعار. مذمكئن پوةزيانئث سيقئرئ...

ذلاربةك دالةي ذلئ «جاس اقئن» اتانئپ جذرگةنئمةن، قولتاثباسئ قالئپتاسقان، ةسئمئ كوپكة تانئلئپ قالعان اقئن.

جؤئردا ينتةرنةت كةثئستئگئندة «ادةبيةت پورتالئ» دةگةن ذلكةن سايت (پورتال) اشئلعان. سوندا «التايدئث بةلئ اقسةلةؤ» دةگةن كئتابئ ورنالاسقان ةكةن. وعان دةيئن كوپشئلئككة «قانئمداعئ قاسقئر ءيئسئ» اتتئ جيناق ذسئنعان ذلاربةكتئث، دةمةك، بذل ةكئنشئ كئتابئ. باسپادان شئقپاسا دا، قالئث وقئرمانئ ينتةرنةت ارقئلئ بذل جيناعئمةن تانئسئپ جاتقاننان كةيئن پئكئرئمئزدئ بئلدئرمةككة بةكئندئك.

ذلاربةك دالةي ذلئنئث ولةثدةرئندة شئعئستئق ورنةكتةر مةن جئراؤلار پوةزياسئنا ءتان ايشئقتار بار. وسئ ةكئ ارنانئث ورتاسئنان شئققان ذلاربةك «قانئمداعئ قاسقئر ءيئسئ» جيناعئمةن-اق ءوز سذرلةؤئن تاپقانداي بولعان.

اقئن دذنيةدةگئ قذبئلئستاردئث بارئنةن اسةر العئش ءهام جاؤاپ قاتؤدئ دا جاقسئ كورةدئ. شاثنئث توزاثئ دئرئلدةگةننةن تاؤ قوزعالعانعا دةيئنگئ ارالئقتاعئ بذكئل نارسةنئ ساناسئنان وتكئزئپ، كوثئل تذكپئرئنة ذيالاتادئ. سويتةدئ دة، جئر تئعئنئن اعئتئپ، شةر تارقاتادئ. تولعايدئ. ذلاربةك پوةزياسئنئث ءوز قاتارلاستارئنان ارتئقشئلئعئ دا وسئندا. توگئلة الاتئنئندا، جئر جةبةسئن تولعاي تارتاتئنئندا.

«سةرة سةرة، سةرة قار،

سةنئ كذتتئم سةلكئلدةپ،

كذز بورانئ ئرگةمدئ كوتةرةدئ كةثكئلدةپ.

....................................

سةثگئل تذمان ئشئندة بوز شؤداسئ جةلكئلدةپ،

بوز جاؤئندا سوناؤ-ؤ-ؤ جئل قالئپ قويعان كوشئمنةن.

بوزادئردا جوعالعان ئنگةن كئردئ تذسئمة،

ءبئر ةمشةگئ تةسئلگةن،

تئلةرسةگئ كةسئلگةن...

مئناؤ ماثگذرت، مةثئرةؤ دذنيةنئ قارق قئپ،

بوز بذيداسئن جذلقئلاپ بوزدادئ-اؤ ءبئر جارئقتئق!

قاراشادا قار جاؤار، قارمةن بئرگة زار جاؤار،

ؤا، شئعئس اسپانئن شؤلاتپاثدار، قارعالار!

كوزئم جاسئن كوپ ئشكةن مذثاياسئث جةر نةگة،

كوشپةندئلةر جةبةسئ باتا ما ءالئ كةؤدةثة؟

مئنا الةمگة ءهام ادال نيةتئمدةي ءبئر ئزگئ،

سةرئلئكتاؤدئث باسئنان سئثسئپ جةتتئ سئبئزعئ...».

دالانئث كونة اثئزئنا، ساقتار مةن عذنداردئث داؤئرئنة عاشئق اقئننئث پوةزياسئن شارلاساثئز، وسئنداي ةكپئندةگئ شؤماقتارعا ءجيئ كةزدةسةسئز.

«حان تئككةن قاهارلئ ورداعا،

قولدارئن قؤسئرماي كئرةتئن.

قوداستئ سذلاتقان قامشئسئن

قايئرا بوساعاعا ئلةتئن.

حانزادا جذزئنةن توگئلگةن قاتؤلئ سذراققا،

قاباننئث جالئنداي

قايراتتئ مذرتئمةن كذلةتئن...»، -

دةيدئ اقئن «ساقتار» ولةثئندة.

ذلاربةكتئث اقئندئق قؤاتئن، شاما-شارقئن كورسةتةتئن ليريكالئق ولةثدةرئ. وزگة دة اقئندار وسئ تاقئرئپتا بار قؤاتئن جذمسايدئ. ونئث سول ولةثدةرئنة ورتاق ءبئر كةيئپكةر بار. ول - ةلةس. نئسپئسئ وزئنة عانا بةلگئلئ ليريكالئق كةيئپكةرئ (اسئلئندة، ليريكالئق كةيئپكةر اقئننئث ءوزئ عانا بولماسا كةرةك) بار ولةثدةرئنة ورتاق. ءبئر ولةثئندة:

«ءبئر ةلةس تورئعان جولئمدئ،

ةندئگئ قذتئلؤ جوق ودان.

بيلةگةن ءتانئمدئ، قانئمدئ،

قئراؤلئ تةرةزةم سئرتئندا سول ادام»، -

دةسة، باسقا ءبئر جئرئندا:

«بولمةمدئ كةزئپ ءجذر ةسكئ ةلةس -

ةستة جوق جئلداردان جذلئنعان قاؤئرسئن،

(ونئ ةسكة اپ ءبئر مةزةت بذل جذرةك اؤئرسئن...)

ذلئ ءبئر تئنئشتئق ذستئندة ذيئقتايدئ ءسابيئم،

ةثسةمدئ باسادئ ةسؤاس اؤئر ءتذن»، -  دةيدئ.

ذلاربةكتئث ليريكالئق ولةثدةرئنئث كةيئپكةرئ - اقئننئث اثسارئ. ونئث اثسارئنان، ماحابباتئنان تؤعان ولةثدةرئندة تولةگةندئك ساعئنئشتئث بوياؤلارئ بايقالادئ. بذل تةگئندة، تولةگةن پوةزياسئنان تامئر تارتقان اقئن جذرةكتئث جةمئسئ. «ذقساپ تذرئپ، ذقساماؤ» (ت. شاپاي) كةز كةلگةن تالانت يةسئنة ءتان. ويتكةنئ، تالانت جوق جةردةن پايدا بولمايدئ. ول جان-جاعئنداعئ فاكتورلاردئث اسةر ةتؤئ ارقئلئ، بئرنةشة دذنيةنئث سينتةزئنةن تؤادئ دةسةك، قاتةلةسپةيتئن شئعارمئز. ويتكةنئ، كةزئندة پؤشكيننئث ءوزئن بايرون دةپ، ةسةنيندئ پؤشكين دةپ مةنسئنبةگةندةر بولعان. ال ذلاربةك تولةگةن ساعئنئشئنان ءدارئس العان. سول ءدارئسئن وزئنشة قورئتقان اقئن.

مذزداتئپ، نة ورتةپ كةتپةدئ جانئمدئ،

وتكةرگةن ءومئرئم - وتكئنشئ جاؤئن-دئ.

كةشئرگةن كةشئرمةم - بوراندئ، داؤئلدئ،

ساعئنئش جةبةسئ - ءهام وتكئر ءهام ؤلئ.

ءبارئ دة ةسكئرگةن...

ةسكئلئك اثئزدار،

جولئما كوكتةگةن قئرمئزئ ةث تامئزدا...

تاعاتئن عاسئردئث تام-تذمداپ مذجئگةن،

سةن جايلئ جئر جازئپ شئقتئم عوي تذنئمةن.

كةزدئرگةن ءذمئت پةن كذدئكتئث اراسئن،

شةر باسئپ، شةمةندةر ؤلاعان ساناسئن.

قانشا اقئن ساندالئپ، شالدئققان، جذدةگةن،

جاي ةسكة الؤ مةن ساعئنئش اراسئن...».

«ةسكة الؤ مةن ساعئنئشتئث اراسئندا جذدةگةن» اقئننئث وسئ ولةثئندةگئ «كةشئرگةن كةشئرمةم - بوراندئ، داؤئلدئ» دةگةن تارماعئنا قايتا-قايتا ذثئلدئك. سةبةبئ، «كةشئرمةم» دةگةن ءسوزدئ تذسئنة المادئق. انئعئندا تذسئندئك. تةك بذنداي گرامماتيكالئق تذلعانئث قايدان شئققانئن تذسئنگةن جوقپئز. اقئننئث ايتپاعئ الدئثعئ تارماقپةن سالئستئرساق، «وتكةن ءومئرئم... كةشئرگةن كةشئرئمئم...» بولسا كةرةك. تةك اقئن ذلكةن شابئتتئث ذستئندة وتئرئپ، «ءومئرئم» دةگةن سوزگة ئثعايلاپ، ءسال-ءپال «كةشئرمةم» دةپ «تذزةتؤ» ةنگئزسة كةرةك.



ذلاربةك جئرلارئنان تاعئ ءبئر بايقالاتئن بوياؤ - پافوس. مذحتار شاحانوأ سياقتئ تئم اسئرا سئلتةپ جئبةرمةسة دة، سول ارناعا تذسةدئ. ءوز بولمئسئ دا كةشةگئ بابالار پوشئمئنا جاقئن اقئن، ونداي پافوسقا سانالئ تذردة بارادئ. ويتكةنئ، اقئن كةشةگئ كذندئ اثسايدئ. جوعالعان بولمئستئ ارماندايدئ.

«...ال، بذگئن قاسيةتئث ذرعئرلار

مولاثدئ قذلقئنعا ساتسا دا،

انالار كوز جاسئ كول بولئپ اقسا دا،

وتكةنئن ذمئتئپ، تةگئنة تاس اتسا دا،

تةثگةگة تاپتالئپ نامئسئ،

ارئنا ءيت ءسيئپ جاتسا دا...

... ... ...

كوزئنة قئپ-قئزئل قان ذيئپ،

ساقالئ كةمسةثدةپ

سةندةردئ ةسكة الار جارالئ تاريح!».

پوةزيا دةپ اتالاتئن ذلكةن كةثئستئكتئث ئشئندة ءار اقئننئث ءوز الةمئ بار. ءارقايسئسئ ءبئر-ءبئر پوةزيا. ول الةم دة بيوسفةرا سياقتئ ءتئرئ، ءبئر-بئرئمةن تئعئز بايلانئسقان تئرشئلئك يةلةرئ.

ذلاربةكتئث پوةزياسئ مذرات شايماران پوةزياسئمةن دة تامئرلاس. ءتئپتئ، ءبئر-ةكئ ولةثئ «ذقساپ تذرئپ، ذقسامايتئن» ولةثدةر ةمةس. ةگةر اأتورئن ايتپاسا، ةكئ اقئننئث دا پوةزياسئمةن تانئس ادام ءسوز جوق مذرات شايئردئث ولةثئ ةكةن دةپ قالار ةدئ. ذلاربةكتئث «ءتذن. وسكةمةن. التايدئ اثساؤئ» شايماران بالاسئنئث «ومئرگة ءدات» ولةثئنئث ئرعاعئن، فورماسئن بذزباي وتئرئپ جازئلعانداي اسةر قالدئردئ.

ةسكئرتئپ جئل ازابئ،

سارعايتئپ كذن اپتابئ،

وزئثمةن قايران التاي، قاؤئشتئم جئلاپ تاعئ.

جورئقتار شاثئن جذتئپ، نايزاسئن ءتذتئن شالعان،

تذركئنئث تؤماسئ ةدئم سةن ءذشئن كذشئن سالعان.

قالدئرئپ كذنگةي بةتئن قانشا جئل ةل اؤنادئ،

ةرتئستئث ةنئن بويلاپ قانشا جئل سةل اؤنادئ؟!

ءتذرؤسئز تذندئگئمدئ تذرتپةدئ قانشا بوران

ئرگةمة قوندئ قانشا ئثئردة شارشاعان ءان.

بئلتئرعئ كةتكةن قذستار كةلدئ انة، جولاؤشئلاپ،

سوثعئ قذس مةن ئزدةگةن مذثلئعئم سول-اؤ، ءسئرا...

ةسئمدة:

سول بةيباقتئث قادئرئن بئلمةگةن ءتذن،

ةسئمدة:

وسئ تاؤدا ةمةندةر بذرلةگةن ءتذن.

جول قاراپ جذرگةن شئعار جولسئزبةن كةتكةن ةرگة،

(جةلئككةن جةتةسئزئ اينالئپ كةتتئ ولةثگة). (ذ. دالةي ذلئ). 

*** 

تاعئ دا ءولدئ، تئندئ، جاپئراق - جاسئل عذمئر،

زئمئراپ بارا جاتقان، ةي، ءومئر، باسئثدئ بذر.

جارالعان الةمدةگئ ةث ذلئ ءبئر ارماننان،

مةن سةنئث شايئرئث ةم شاشئنا قئلاؤ قونعان.

شارشاعان شاعئم قانشا،

بةيمازا تذنگة وياؤمئن.

ولةثگة كوشئرسةم دةپ الةمنئث مئث بوياؤئن.

ذزئلسة ساباعئنان،

ذشسا گذل توزاثدانئپ،

ةلةسئ كوبةلةكتئث جذرةدئ مازامدئ الئپ.

شئرئلئ شةگئرتكةنئث اقشامدا، جاز ايئندا،

جةتةدئ تؤعان دالا مذثدئ ءبئر عازالئنداي.

جارئعئن جاؤئزدئقتار كةتةردةي جةرگة سذيرةپ،

 

ئزگئلئك جالقئ - شئراق.

كذزةتةم سونبةسئن دةپ!

جاهاننئث جاراسئن بذل جئرئممةن مةن ةمدةدئم،

باسئمدا قايعئم قالئث، ءاجئمئم تةرةث مةنئث». (م. شايماران).

نةمةسة ذلاربةكتئث «شاهار. ءذنسئزدئك» دةگةن ءولةثئنئث مئنا شؤماعئ مةن مذرات شايماراننئث «الماتئ» دةگةن ولةثئنئث ءبئر شؤماعئمةن قاتار قويئپ كورةيئك:

«شاهارلار،

شاث كوشكةن مازارلار،

بةيؤاققا بوي سوزعان مةشئتتةر، ازاندار.

كةشئككةن اأتوبؤس،

كذپ-كذرةث قاباقتار،

شئلقئعان قولشاتئر، سؤ كةشكةن بالاقتار...». (ذ. دالةي ذلئ).

***

«قول جايعان بوبةكتةر، يةسئز توبةتتةر،

جارقئن كذن! ءبئر ساعان اپارار جوق وتكةل.

اتاقتئ اقئننئث كوشةسئ بويئندا

ءبئر ءتئلئم نان ءذشئن ورتةنگةن وزةكتةر».

(م. شايماران).

بذنداي كةمشئلئك قازئرگئ جاس اقئنداردئث كوبئنة ءتان. گ. سالئقبايدان كةيئنگئ اقئن قئزدار تذگةلگة جؤئق «ءسئز» دةپ جئرلايتئن بولدئ. تارازدئق تابيعات ابايلدايةأتئث:

« ХХІІمةن كذتكةن عاسئر،

تانئتاد تالايدئث اتئن،

بذل جئردئ جازئپتئ...

اسئل، №1 اقئن!» دةگةنئ دة مذقاعاليدئث « ХХІ عاسئردئث ذرپاقتارئ مةنئث قذرداسئم» دةگةن ءسوزئنئث جانة مارالتايدئث: «ةر مذحاممةد ايتئپ كةتكةن كةشةگئ كةلةدئ دةپ، كةلگةن اقئن سول مةنمئن» دةگةن ولةثئنئث ةپيگونئ سياقتئ عانا كورئنةدئ دة تذرادئ. بذل ةلئكتةؤشئلئكتئث اقئندئ وسئرمةيتئن ءتذرئ. بذلاي دابئرالاؤدان پوةزيا الدةقايدا شارئقتاپ كةتكةن. بذگئنگئ ولةثسوزگة بذنداي اساؤلئق جاراسپايدئ. جاساندئ بولسا، ءتئپتئ...

ذلاربةك پوةزياسئنئث ءتئلئ قذنارلئ. ونئث ولةثدةرئندةگئ قولدانئستار كوپ اقئندا جوق. ءوزئنئث دالالئق رؤحئن ولةثئنة قوندئرئپ، بذگئنگئ قازاقتئث سانا تذكپئرئندة ذيئقتاپ قالعان كودتاردئ وياتاتئنداي. جئرلارئ ساحارانئث توسئندة ورنالاسئپ، جةل سوققاندا كذي تارتاتئن قورقئت مازارئنئث داؤسئنداي ارة-سارة كذي كةشتئرةدئ.

ذلاربةكتئث وقئرمانئنا ذسئناتئن ويئ، ايتاتئن سئرئ دا باسقا. القام-سالقام كذيئ كونة داؤئردةن ءتئرئلئپ كةلگةندةي گذرئلدةيدئ.

«...وتانئث، - توپئراق، توقئمداي بولسا دا،

وزگةسئن ارمانداپ ؤ جذتتئث قانشاما؟

قاي جةردة جان شئقسا سول جةردئ مةكةندةپ،

قالادئ رؤحئث قاسيةتئن بةكةمدةپ.

جول ءذستئ ولگةنئن جاتپاي-اق ذرانداپ،

سول جةرگة كومةدئ مةكةنسئز سئعاندار...

جةر ءذستئن سةبةبئ: مولا دةپ تانيدئ،

مئسالئ، ئنئندة ولةدئ جئلاندار...

...باعئتئم بةلگئسئز،

بةلگئسئز دةرةگئم،

كيةلئ توپئراق!

مةن ساعان سةنةمئن.

ساپارلار سوثئندا ساعئنا ورالئپ،

وزئثدئ قذشاقتاپ ولةمئن!

...توپئراق... رؤح...».

بذل اقئننئث «توپئراق» دةگةن جئرئ. «توپئراقتان جارالئپ، توپئراققا اينالامئز» دةگةن سةنئمدئ وزةك ةتكةن اقئن-جذرةكتئث دذعاسئ.

اقئننئث تاعئ ءبئر ساعئنئشئ - التايئ. ادامزاتتئث بةسئگئ بولعان اق بورئكتئ التايدئث توسئن ةمگةن ذلاربةك تؤعان مةكةنئن ساعئنادئ. كوپشئلئك بئلةتئندةي، اقئن ارعئ بةتتةن ورالعان باؤئرئمئز. اتامةكةنگة تاؤدان قذلاعان سةلدةي ءبئر كةزدةرئ جوثكئلة اعئلعان كوشپةن بئرگة ات باسئن تئرةگةن. ذلاربةك سياقتئ اقئندارئمئزدئث بارئنة ورتاق ساعئنئش بذل. ءبارئ كئندئك قانئ تامعان بايتاعئن اثسايدئ. بذل سول ةلدئ اثساؤ ةمةس، جةردئ اثساؤ، توپئراعئن، اؤاسئن ساعئنؤ. كةز كةلگةن ادامزات بالاسئنئث بويئنداعئ ةث ئزگئ قاسيةت. ذلاربةك تة التايئن ساعئنباي تذرا المايدئ. سايئن دالانئث جانارئنداي مولدئرةگةن بالقاشتئث جاعاسئندا وتئرسا دا، ويلايتئنئ التاي.

«بالقاشتا اقشام.

سؤ بةتئ جارئق،

ذرةيدئ مةثزةپ شورشيدئ بالئق.

مذثلئ ءبئر جئردئ وقيمئن ذزاق،

كوزئمنئث جاسئ جيةككة تامئپ...

...اق مذنار انة، شةمةن بوپ شوككةن،

قامئستار انة، ولةث بوپ كةتكةن.

كةشئرشئ مةنئ التايدئث بةلئ،

كةلة المادئم عوي،

...كةلةم دةپ كةتكةم».

ذلاربةك دالةي ذلئنئث پوةزياسئندا ازاماتتئق ذستانئم، ءوز ومئرئندةگئ قاتپارلاردان باسقا، قوعامداعئ قذبئلئستارعا بةيجاي قاراي المايتئن سةرگةكتئك بار.

ءبئراق كةيدة ولةثدةرئ ءبئر-بئرئنة ذقساپ كةتئپ جاتادئ. ءوزئن-ءوزئ قايتالاپ قوياتئن تذستارئ بار. ودان ارينة، ناشار ولةث شئقپاؤئ مذمكئن، ءبئراق جاثالئق تا بولمايدئ. سوندئقتان ءبئر ذيرةنئپ العان سوقپاققا قايتا-قايتا ءتذسؤ اقئنعا جةثئس اكةلمةيدئ. ا.بلوك وتئز بةس جاسئندا ءوز شئعارماشئلئعئ ءبئر قالئپتا قالئپ قويدئ دةپ قورئققان. 1917 - جئلئ «قويئن داپتةرئنة»: «ءبئر-ةكئ كذن بذرئن ماعان ءبئر وي كةلدئ. مةن ةندئ ولةث جازؤدئ دوعارؤئم كةرةك. ويتكةنئ، مةن ونئ قاتتئ مةثگةرئپ الئپپئن. جاثا ماتةريالداردئ ءوز دةثگةيئندة يگةرؤ ءذشئن، ماعان وزگةرؤ كةرةك...» دةپ جازادئ.

«ونةر ءذشئن، ياكي، ونةرپاز ءذشئن ءبئر-اق ءومئر بار، ول - ئزدةنئس، ذزدئكسئز ئزدةؤ، تابؤ، اشؤ. بذدان جالئققان جةردة اؤةلئ ونةردئث كذنئ، سوسئن ونةرپازدئث كذنئ تاؤسئلادئ» دةؤشئ ةدئ ءابئش كةكئلبايةأ «ولةث كوكجيةگئ» ماقالاسئندا. ذلاربةك ولةثنةن جالئقپاسا ةكةن، جاثا ارنا تاؤئپ، اشئلا تذسسة ةكةن دةگةن ئزگئ نيةتتةمئز.

ءار اقئندا بلوكتئق قورقئنئش بولسا ةكةن...

باعاشار تذرسئنباي ذلئ
«قازاق ادةبيةتئ» گازةتئ