جئلان جايلئ قئزئقتئ دةرةكتةر

فوتو: None
  استانا. 23 - تامئز. قازاقپارات - جةر باسئپ جذرگةن جذمئر باستئ پةندةلةر ءذشئن جئلاننان قورقئنئشتئ تئرشئلئك يةسئ جوق. ونئث ادامدئ شاعاتئنئنا نةمةسة شاقپايتئنئنا قاراماستان، الاجازداي جئلاننان ذركئپ جذرةتئن جذرتتئ كورگةندة، ةزؤئثئزگة كذلكئ ذيئرئلةدئ.

ءبئراق جانئثئزدا تذرعان كئسئنئث «جئلان» دةگةن جان داؤسئ شئقسا، الگئ كذلكئنئث قايدا قالعانئن بئلمةي قالاسئز. ايتالئق، بيئلعئ جاز وثتذستئك وثئردة قاتتئ ئستئق بولعاننان با، ايتةؤئر جذرت جئلاننان زارداپ شةكتئ. دارئگةرلةردئث كومةگئمةن امان قالعاندارئ دا جةتكئلئكتئ. وسئندايدا پاكستادئق 17 جاسار ءبئر قئزدئث ؤلئ جئلانداردئ جاقسئ كورةتئنئ سونشالئق، وتئز شاقتئ باؤئرئمةن جورعالاؤشئلاردئ «باعئپ-قاعئپ»، كةشكئلئك ءبئر-ةكئ جئلانعا دةنةسئن شاقتئرماسا ذيئقتامايتئنئ ويعا ورالادئ. ءبئز سول بالةكةتتئث تةرئسئنةن سيپاپ كورؤ تذگئلئ، اتئن اؤئزعا الؤعا قورقامئز. ال جاپوندار ايةلدةرئن تئم جاقسئ كورگةندة «جئلانئم يةنئث» دةپ ةركةلةتةتئنئ قازاقتئث قذلاعئنا تذرپئدةي تيةرئ انئق.

الةمدة يندونةزيا مةن فيليپپيندة عانا كةزدةسةتئن ةث ذلكةن، ةث ذزئن پيتوندار تؤرالئ تالاي اثگئمة بار. كوزبةن كرمةگةن سوث، جذرت سوزئنة سةنةسئث. ءذندئستاننئث مادراس ساپاسئنداعئ ساياباقتا «جئلاندار پاركئ» بار ةكةنئن ةستئگةندة، ءتئپتئ ةسئثئز شئعادئ. سةبةبئ ونسئز دا جئلانئ كوپ ولكةدة قورقئنئشتئ ماقذلئققا دةگةن كوزقاراستئث وزگةشةلئگئنة تاثداناسئث. دذنية-جذزئندة تئركةؤگة الئنعان 3000 ءتذرلئ جئلاننئث 250 ءتذرئ ءذندئستاندئ مةكةندةيدئ. مةملةكةت بذدان پايدا دا تاؤئپ وتئر. سوندئقتان «قاؤئپتئ قازئنالارئن» مةملةكةتتئك قورعاؤعا العان.

دةرةك پةن دايةك:

 1846 - جئلئ بريتانياداعئ تابيعاتتانؤ مذراجايئنا ءشول دالادا ءولئپ قالعان ةكئ جئلان اكةلئنگةن. مذنداعئ قئزمةتكةرلةر جئلانداردئ اينةك ئشئنة سالئپ، ةكسپونات رةتئندة قويادئ. • 1850 - جئلئ ناؤرئز ايئندا جئلاننئث ءبئرئ ءالئ ءتئرئ ةكةنئ انئقتالادئ. ونئ جئلئ سؤعا سالعاندا ءتئرئلئپ كةتكةن.

1960 - جئلئ برازيليادا ذزئندئعئ - 3،45 مةتر، سالماعئ 227 كيلو كةلةتئن جئلان ذستالعان. بذل - الةمدةگئ رةكوردتار قاتارئنا جاتادئ.

نةپالدئث وثتذستئگئندة ذزئندئعئ 4مةتر كةلةتئن پيتون توعئز جاسار قئزدئ بؤئندئرئپ، جذتا باستاعان. ارادا جارتئ ساعات وتكةندة اتا-انالارئ اجداهاعا جارتئلاي جةم بولعان قئزدئ كورةدئ. پيتوندئ ذرئپ ولتئرگةن ولار وثةشكة جارتئلاي ةنگةن قئزدئث دةنةسئن سئرتقا شئعارئپ العان. ابئروي بولعاندا قئز ءتئرئ قالادئ.

جئلاندئ قورعاؤعا الؤدئث استارئندا ذلكةن ءمان بار. بذل دةگةنئثئز ءبئرسئپئرا مةملةكةتتةردئث ذلتتئق بايلئعئ، تولاعاي تابئس كوزئ. مئسالئ، أةتنامدا جئلاننئث 300 گة جؤئق ءتذرئ بار. ولاردان قورعانؤدئ جاقسئ مةثگةرگةن جةرگئلئكتئ حالئق ؤدئمةديسينا ورتالئقتارئناتاپسئرئپ، ةتئن تاماققا پايدالانادئ. ةل ئشئندة 5 پيتومنيكتةونداعان مئث جئلان باعئلادئ. ؤاقتئلئ جئينالئپ تذراتئن ؤاستما، رةأماتيزم،راديكؤليت، قانقئسئمئن تومةندةتةتئن، جذيكةنئ تئنئشتاندئراتئن ءدارئ-دارمةك جاساؤعاپايدالانئلادئ. سونداي-اقونكولوگيالئق جانة راك اؤرؤلارئن ةمدةؤدة دة مذنئث اسةرئ كذشتئ.

اعئلشئندئق ازامات دةرةك گروؤأ ذيئندة جئلان وسئرؤمةن اينالئسقان. ول ءيت پةن مئسئق ذستاؤدان اناعذرلئم ءتيئمدئ كورئنةدئ. ءار جئلاندئ 300 دوللاردان ساتاتئن دةرةك مئرزا تذرمئسئن تذزةؤدئث دة جولئن تاؤئپتئ. وسئ تةكتةس «بيزنةس جاساؤدئث» ورتالئعئ ت م د ةلدةرئ اراسئندا تذرئكمةنستاندا قئزئپ تذر. بذل ةلدة جئلئنا 150 گة جؤئق ادامدئ جئلان شاعادئ. وسئعان بايلانئستئ ؤلئ جئلانداردئ زةرتتةؤ ورتالئعئندا ادامدئ ولئمنةن الئپ قالؤ ماقساتئنداعئ عئلئمي ئزدةنئستةر جئل بويئنا جذرگئزئلسة، ةكئنشئ جاعئنان ؤدئ ةمگة پايدالانؤ اسةرئنة تاجئريبة جاسالادئ. كوبرانئث ؤئ گيپةرتونيا مةن اسقازان جاراسئن جازؤعا كومةكتةسةتئنئ دالةلدةنگةن. تاللين حيمفارم زاؤئتئنا، رةسةيدةگئ ومؤتنينسك حيميا زاؤئتئناجئبةرئلةتئن ؤ ءال-ازئر تذتئنؤشئسئن كةثئنةن تابا الماؤدا. «تذرئكمةن-ينتورگ» فيرماسئ ئشكئ رئنوكتا «ءوتئمسئز تاؤاردئ» شةتةلدةرگةشئعارؤ ءذشئن جانتالاسئپ جذمئس ئستةؤدة. ءيا، جئلاننئث ؤئ وتة قئمبات. سول سةبةپتةن بولار،رةسةيدة جئلان ساتؤ بيزنةسئ شارئقتاؤ شةگئنة جةتكةن. ال ورتا ازيا ةلدةرئندة بذل بيزنةستئث قارقئنئن ةشتةثةمةن سالئستئرا المايسئز. ناقتئ الؤشئنئ تابا الماعان الئپ ساتارلار قاپ-قاپ جئلانداردئ كوشةگة تاستاپ كةتكةن جاعدايلار دا ذشئراسادئ ةكةن.

دةرةك پةن دايةك:

يراندئق فارامارزا دةگةن ازامات ءذش ايدا 1000 جئلان ذستاپ، كارادجا قالاسئنداعئ فارماسةأتيكا ورتالئعئنا تاپسئرئپ، مول اقشاعا كةنةلگةن. ءار كوبرانئ 150 سةنتتةن ساتقان.

گأينةيدةگئ لابة قالاشئعئنداعئ اؤرؤحاناعا ءجذزئم ءوسئرؤشئ جاس جئگئت اسقازانئندا مذزداي ءبئر نارسة قوزعالاتئنئن ايتئپ، شاعئمدانا كةلگةن. رةنتگةنگة تذسئرگةندة دارئگةرلةر جئگئتتئث اسقازانئندا ذزئندئعئ 25 سانتيمةتر كةلةتئن جئلان جاتقانئن انئقتاعان.

بويئنا ؤ جينامايتئن جئلاننئث اسقازانعا قالاي تذسكةنئ ءتئپتئ قئزئق. ءتذس كةزئندة جذزئمدئك اراسئنا جاتا كةتئپ، كوز شئرئمئن الئپ جاتقاندا، ونئث اؤزئنا جئلان كئرئپ كةتكةن.

قازاقستاندا جئلان اؤلاؤ بيزنةسئ ناركوتيك تاسئمالداؤمةن سالئستئرعاندا ايدالادا قالادئ. قازاقستاندا 5 تذقئمداسقا جاتاتئن: سوقئر جئلاندار (1 ءتذرئ)، ايدعارلار (2 ءتذرئ)،سارئباس جئلاندار (12 ءتذرئ)، سذرجئلاندار (2 ءتذرئ)، بوزشا جئلانداردئث 18 ءتذرئ بةلگئلئ. جئلانداردئث كوپشئلئگئ قذرلئقتا، ادةتتة، قالئث ءشوپ وسكةن جةرلةردة، اعاش باسئندا، ءشولدئ ايماقتاردا، كةيبئر تذششئ سؤلار مةن تةثئز، مذحيتتاردا تئرشئلئك ةتةدئ.

ةلئمئزدة ءشولدئ، شولةيتتئ جةرلةر مةن تاؤ ةتةگئندة، ورمانداردا كةزدةسةتئن بوز جئلاندار، ءشول جانة شولةيتتةگئ ايماقتاردا تئرشئلئك ةتةتئن سذر جئلاندار كةزدةسةدئ. سوثعئسئنئث كوبئنةسة شةگئرتكةلةرمةن قورةكتةنةتئنئن ةسكةرسةك، بذلاردئ كوبةيتؤ ءتيئمدئ سةكئلدئ. وتة سيرةك كةزدةسةتئن قارا جئلان عانا ؤلئ كةلةدئ. بذرئن تةرمةز، كؤشكا، بئشكةك، تاشكةنتتة عانا بولعان ؤلئ جئلاندار پيتومنيگئن قازاقستاندا دا سالئپ، مةديسيناعا اسا قاجةتتئ ءونئم جاساؤدئ جولعا قويؤ قاجةت. «قئزئل كئتاپقا» ةنئپ ذلگةرگةن باؤئرئمةن جورعالاؤشئلارعا ادامنئث تئكةلةي قامقورلئعئ بولماسا، ولاردئ وزدئگئنةن ساقتالئپ قالادئ دةؤ - قاتةپئكئر. ةندةشة، ذيگة كئرگةن جئلاننئث باسئنا اق قذيئپ شئعاراتئن حالقئمئز جاز جايلاؤدا نةمةسةاؤلاسئندا كةزدةسةتئن جئلانداردئ ولتئرمةي، ول دا ةلدئث بايلئعئ ةكةنئن ءتذسئنؤئ كةرةك. تةك جئلاننئث شاعئپ الؤئنان ساق بولعان ءجون. ال كةزدةيسوق قاتةرگة تاپ بولعاندا، مئنا جاعدايلار جادئثئزدا ءجذرسئن.

* جئلاندئ كورسةثئز، ونئ ولتئرمةثئز. كةزدةيسوق شاعئپ العان جاعدايدا: قولدئ نة اياقتئ شاققاندا سول جةردةن جوعارئراق قئسئپ تاثئپ تاستاعان دذرئس. سودان سوث جةدةل اؤرؤحاناعا جةتكئزؤ كةرةك.

* ونداي مذمكئندئك جوق جاعدايدا، جارانئ سپيرتپةن نةمةسة اراقپةن جؤئپ، پئشاقتئث نةذستارانئث ءجذزئن وتقا قئزدئرئپ الئپ شاققان جةردئث ةتئنة باتئرماي، بةتئن عانا ءتئلؤ كةرةك. سونان سوث قاندئ سئعئپ شئعارعان دذرئس. ةگةر ادامنئث اؤزئندا جارا جوق بولسا، قاندئ سورئپ الئپ تذكئرئپ تاستاؤعا بولادئ. جئلان شاققان كئسئنئ مذمكئندئگئنشة قوزعاماي، توسةككة جاتقئزؤ كةرةك. دةنةدة قالعان ؤدئ شئعارئپ، جذرةك جذمئسئن جاقسارتؤ ءذشئن ئستئق شاي نةمةسة كوفة بةرؤ كةرةك.

جئلان - وتة سؤئق جاندئك. ونئث جئلجئپ كةلة جاتقانئن ةستؤدئث ءوزئ مذمكئن ةمةس. ؤلئ جئلانداردئث ذستئثگئ جاقتارئندا ؤ اعاتئن وزةكشةسئ بار ؤلئ تئس ورنالاسقان. سول تئستةر دةنةگة تيگةن بويدا ؤدئ اعزاعا جئبةرةدئ. ونئث سةسئ تالايدئ ئقتئرادئ. سوندئقتان دا بولار، اأستراليا، ورتالئق افريكا ابوريگةندةرئ، ةجةلگئ گرةكيالئق فةسساليستةر، سولتذستئكامةريكالئق ذندئستةر اتا-تةگئن جئلاندار دةپ ةسةپتةيتئن كورئنةدئ. سوندئقتان جئلانعا اسا قذرمةتپةن قارايدئ.

جئلاننئث ؤئ بذگئنگئ مةديسينادا دا قئمباتتقا باعالانادئ. مئسئرلئقتار جئلان ؤئنان ءتذرلئ ءدارئ-دارمةكتةردئ جاساؤدئ ةرتة كةزدةن بئلگةن. قازئرگئ ؤاقئتتا مئسئرداعئ سؤةسك ؤنيأةرسيتةتئندة ذزاق، قاجئرلئ ةثبةكپةن جئلان ؤئنئث حيمييالئق قذرامئ زةرتتةلئپ، تاثعالارلئق جاثالئقتار شئلعان. قئتايدا دا ةجةلدةن پايلانئلئپ كةلةدئ. ؤدان جاسالعان دارئمةن راكتئ، بةلسئزدئكتئ، قانت ديابةتئن ةمدةؤگة، قان توقتاتؤعا، قان قئسئمئن قالئپقا كةلتئرؤگة بولادئ دةپ ةسپتةيدئ دارئگةرلةر. ХVII عاسئردان بةرئ جالعاسئپ كةلة جاتقان ئزدةنئستةر جئلاننئث ؤئن كادةگة اسئرؤعا سةپتئگئن تيگئزدئ. ءتئلئن سؤماثداتقان جئلان سيمأولئ XVI عاسئردان باستاپ قولدانئسقا ةنگةنئ دة تةگئن ةمةس.

ةندئ جئلان جئلئ جايلئ بئرةر ءسوز. ذيگة كئرگةن جئلاندئ اق قذيئپ شئعارئپ سالاتئن جئلاندئ حالقئمئز جاماندئققا دا جورئماعان. «جئلان جئلئ جايلئ بولادئ» دةگةن ءسوز دة سودان قالسا كةرةك. ونئث تئرشئلئگئنة قايران قالعان دا قازاق. جةلماياسئنا ءمئنئپ «جةرذيئق» ئزدةگةن اسانقايعئنئث «اياعئ جوق، قولئ جوق، جئلان قايتئپ كذن كورةر...» دةؤئ دة ويعا قالدئرادئ. ءبئراق 12 جئلدا ءبئر كةلةتئن جئلان جئلئن ساتسئزدئككة جوريتئندار بار.

2013 - جئل - «قارا سؤ جئلانئ جئلئ» دةپ اتالادئ. ول 60 جئلدا ءبئر رةت استرولوگيالئق ةلةمةنتتةر بئرئگئپ، قذبئلمالئ، وزگةرئسكة تولئ جئلدئث كةلةتئنئن بئلدئرةدئ ةكةن.

عالامشار دةرةكتةرئنة قاراپ وتئرئپ، قارا جئلاننان قاتتئ قورقاتئن ةلدئث ءبئرئ - رةسةي ةكةنئن بئلدئك. سةبةبئ مةملةكةتتةگئ تاريحي وزگةرئستةر وسئ جئلان جئلئنا سايكةس كةلئپ وتئرعان. مئسالئ 1881، 1905، 1917، 1929، 1941، 1953، 1989 جئلدارئ رةسةيدة نة بولعانئن وي ةلةگئنةن وتكئزئپ كورئثئزدةرشئ...

ال بيئلعئ جاعدايعا كةلسةك، رةسةي قارجئلئق رئنوكتا توقئراؤعا ذشئرايدئ. كئم بئلةدئ، جئل سوثئنا دةيئن نة بولارئن؟

بئرةؤگة جاماندئق تئلةؤدةن اؤلاقپئز. «بارلئق جةردة دة جاقسئلئق بولعاي» دةپ تئلةيمئز. ءبئراق «جئلان جايلاعان جةر جاقسئ بولمايدئ» دةگةن ءسوز بار. بيئل بارلئق جةردة جئلان كوبةيئپ تذر...

دؤاناباي جولداسبةك

«ايقئن»