ادامدئ اداستئراتئن ايماق

فوتو: None
استانا. 18 - شئلدة. قازاقپارات - «ةلةس جةتةلةپ كةتئپتئ» دةگةندئ ةستئگةنئثئز بار ما؟ بالا كةزدة وسئندايدئ ةستئگةنئمئزبةن، بذل ءسوزدئث بايئبئنا بارا بةرمةپپئز. ءمانئسئن كةيئن تذسئندئك.

مذندايدا ادامعا عاجايئپ ءبئر الةم ةسئگئ اشئلعانداي، جان بالاسئ كورمةگةن قئزئقتئ تاماشالاپ، ةلئكتئرگةن ةلةس الئستارعا جةتةلةپ كةتة بةرةدئ ةكةن. ناتيجةسئندة، عاجايئپ سوثئنان قؤعان ادام اداسئپ كةتكةنئن دة بئلمةي قالادئ. ءتئپتئ كةيدة مذنداي «قئزئقتئث» سوثئ ادامدئ ةس-اقئلئنان ايئرؤئ دا عاجاپ ةمةس. مذنداي تئلسئم قذبئلئستئث سئرئن ءالئ ةشكئم اشا الماي كةلةدئ. عالئمدار بذعان ادام ساناسئندا بولاتئن وزگةرئس دةپ قاراسا، كةيبئر جاندار مذنئ تابيعاتتئث تئلسئمئ دةپ بئلةدئ.

جالپئ، جةر بةتئندة ادامدئ ءدال وسئلايشا اداستئراتئن ايماقتار بولادئ ةكةن. اسئرةسة، قذلان جازئق جازيرالار مةن ورمانداردا اداستئراتئن نذكتةلةر كوپتةپ كةزدةسةتئن كورئنةدئ. مذنداي ايماققا تذسكةن ادام ءبئر شةثبةردةن اينالشئقتاپ شئعا الماي قويادئ. جةر جاهاننئث وسئنداي تئلسئمعا تولئ ايماقتارئ تالاي جاندئ اداستئرئپ، تالاي جذرةككة ذرةي ذيالاتقان.

مئسالئ، جاپونياداعئ اتاقتئ اوكيگاحارا ورمانئ تالاي ساياحاتشئنئ سارساثعا سالعان ةكةن. فؤدزي تاؤئنئث ةتةگئندة جايعاسقان ءيت تذمسئعئ وتپةيتئن بذل ورمان ةث قورقئنئشتئ جةر سانالادئ. ويتكةنئ مذندا كومپاس تئلشئگئ دة «اداسئپ»، دذرئس باعئت سئلتةي الماي، ورئنسئز اينالا بةرةتئن كورئنةدئ. ءتئپتئ سول ماثدا تالاي جئل تذرعان، ورماندئ جاقسئ بئلةتئن ادامداردئث ءوزئ بذل جةردة وثاي اداسئپ كةتة الادئ.

عالئمدار بذلايشا كومپاستئث دذرئس ئستةمةؤئنئث سةبةبئن جةر استئندا جاتقان ذلكةن كولةمدةگئ تةمئر قازباسئمةن بايلانئستئرادئ. ءبئراق قذپيالئ ورماندا وزئنة قول جذمساؤ وقيعالارئنئث ءجيئ بولئپ تذرؤئنئث سةبةبئن ةشكئم تذسئندئرة المايدئ. 1950 - جئلدان بةرئ بذل جةردة 500 دةن استام ادام وزئنة-ءوزئ قول جذمساپتئ. ورمان ماثئنا جاقئن تذراتئن جذرت نؤدئث تذندةگئ كةيپئ تئپتةن ذرةيلةندئرةتئنئن ايتادئ. ولار الئستاعئ اعاشتاردئث ئشئندة اداسقان جاننئث ءتذن جارئمئندا تذنشئعئپ شئققان اششئ ايقايئن تالاي رةت ةستئگةن. ءيا، بذل ورماننئث ءالئ دة تئلسئمئ تابئلمادئ، قذپياسئ اشئلمادئ.

اششئ ايقايئمةن اتئ شئققان وسئنداي ورماننئث ءبئرئ ذلئ بريتانيادا ورنالاسقان. پاكلي ةلدئ مةكةنئندة ورنالاسقان ورماندئ جذرت «زارلئ ورمان» اتاپ كةتكةن. ويتكةنئ بذل ورماننان دا تالاي ادام اداسئپ، تالاي تراگةديا ورئن العان. ءتئپتئ ورمانداعئ ةلةستةرئنئث كوپتئگئ ةسكةرئلئپ، گيننةس رةكوردتار كئتابئنا دا ةنگةن. سونداعئ دةرةكتةرگة سةنسةك، بذل ورماندا ناقتئ 12-14 ةلةس يةسئ بار. مذنداعئ ةلةستةر ءارتذرلئ كةيئپتة جاؤئنگةر، ءدئن قئزمةتكةرئ، سئعان، قاراپايئم تذرعئن بولئپ كورئنةدئ كوزگة. بذل كةزئندةگئ اداسقان جانداردئث ةلةسئ-مئس. ولار ءتئپتئ ورمان ماثئنان ءوتئپ بارا جاتقان جانداردئث كوزئنة ءتذسئپ، تالاي ساستئرئپ، ذرةيلةندئرگةن ةكةن.

ءدال سول ذلئ بريتانيا جةرئندةگئ ؤيچأؤد ورمانئنئث دا وسئنداي «جامان اتاعئ» بار. بذل ورماندا كةزئندة تالاي ادام اداسقان. سونئث سالدارئ بولسا كةرةك، ول جةرگة «ةلةسئ كوپ مةكةن» دةپ كوپ ةشكئم اياق باسا بةرمةيدئ. سونئمةن قاتار بذل ورماندا جالعئز جذرؤدةن ساقتانادئ. ويتكةنئ ةلةس ةلئكتئرئپ، ةس-اقئلدان اداستئرؤئ عاجاپ ةمةس. تذماندئ ارالدئث ةپپينگ ورمانئ دا - ذرةي تؤدئراتئن جةردئث ءبئرئ. تالاي جاندئ اداستئرعان بذل ورماندا كةزئندة تالاي باؤكةسپة بوي تاسالاپ، تالاي قئلمئسكةر ءئز سؤئتقان دةسةدئ.

رؤمئنياداعئ حويا-باچؤ ورمانئ دا اداستئراتئن ايماق سانالادئ. ءئشئ تئلسئم وقيعالارعا تولئ بذل ورمان بةكةرگة «ترانسيلأانيانئث بةرمؤد ءذشتاعانئ» اتالماسا كةرةك. بذل ورماندا جوعالعان جاننئث ءئزئن تابؤ وتة قيئنعا سوعاتئن كورئنةدئ. جةرگئلئكتئ جذرت جوعالعان جانداردئث كةلةسئ ءبئر كةثئستئككة ءوتئپ كةتكةنئنة بةك سةنةدئ. ويتكةنئ ولار ورمان ئشئندة ةكئنشئ الةمگة اشئلاتئن ةسئك بار دةپ ةسةپتةيدئ. بذل تذجئرئمدئ ورمانداعئ تئلسئمدئ تالاي جئل زةرتتةگةن بيولوگ الةكساندر سيفت تا العا تارتئپ وتئر.

 ادةتتة، مذنداي نذكتةلةر ادامدئ اداستئرئپ قانا قويماي، ونئث دةنساؤلئعئنا كةرئ اسةرئن دة تيگئزةتئن كورئنةدئ. بئرنةشة كذن اداسئپ، ةلگة قايتار جولدئ ارةث تاپقان اداسؤشئلاردئث كوبئسئ باستارئنئث اؤئرئپ، كوزدةرئ قاراؤئتئپ، دةنساؤلئعئندا ءبئرتذرلئ وزگةرئس بولعانئن ايتقان.

مذنداي ايماققا جالعئز ئلئكتئ جان ةمةس، ءبئر توپ ادام ءبئراق ءتذسئپ، جول تابا الماي قالعان جاعدايلار دا كةزدةسكةن. جولدان جاثئلدئراتئن جاعئمسئز جةرلةر رةسةيدة دة كوپ. پسكوأ ماثئندا «سايتان اثعار» اتالاتئن جةر بار. مئنة، سوندا ادام بئردةن ةمةس، توپ-توبئمةن اداسادئ ةكةن. پاتشا زامانئندا وندا بئرنةشة شارؤا جوعالئپ كةتكةن. ال 1928 - جئلئ بذل اثعار ورمانشئلار بريگاداسئن جذتئپ قويعان. ءذش جئلدان كةيئن، ياعني 1931 - جئلئ توعئز ماناپ وتباسئمةن ءئز-تذسسئز جوعالعان. بئرةؤلةر بذل بايلاردئث كامپةسكةلةؤدئث قذربانئنا اينالعانئن ايتادئ. ءبئراق ولاردئث ءبئر-اق كذندة ءذن-ءتذنسئز، ءئز-تذسسئز جوعالئپ كةتؤئ كذمان تؤعئزباي قويمايدئ.

ءدال وسئ «سايتان اثعاردا» 1974 - جئلئ لةنينگرادتان كةلگةن ساثئراؤقذلاق تةرؤشئلةر اداسئپ كةتكةن. ءبئر اپتادان سوث ءبئر توپ ادامنئث ةكةؤئ عانا تاجالدئ ورماننان امان-ةسةن شئققان.

تأةر وبلئسئندا «سانداأتئق ءذشتاعان» اتالاتئن جةر بار. ونداعئ ورماندا دا ادام ساناسئنا سئيمايتئن ءتذرلئ وقيعالار بولئپ تذرادئ. ءدال وسئ ءذشتاعانعا ةنئپ كةتكةن جاندار سول ارالئقتئ تاؤلئك بويئ اينالئپ جذرة بةرؤئ مذمكئن ةكةن. بذل جةردة دة كومپاستئث ءتئلئ «باعئنبايتئن» كورئنةدئ. ءتئپتئ وندا جذرگةندة ؤاقئتتئث دا ةسةبئنةن اداسادئ. ؤاقئت دةمةكشئ، مذنداي كةزدة ساعات ءتئلئ اسئقپاي ءجذرؤئ مذمكئن نةمةسة كةرئسئنشة تةز ءوتئپ كةتؤئ دة مذمكئن. ياعني ؤاقئت پةن كةثئستئك تة وزگةرئسكة ذشئرايدئ.

سايتان ايماقتئ زةرتتةگةن مامانداردئث بارلئعئ ةلةكتر قذرئلعئلارئنئث ئستةن شئعئپ، ساعاتتارئنئث توقتاپ قالعانئن اثعارعان. ءبئراق سول ايماقتان شئققان سوث ساعاتتارئنئث ءباز-باياعئ قالپئنشا ئستةپ كةتةتئنئن، ءتئپتئ سول ارالئقتا سةكؤندتار مةن مينؤتتاردئث ءوز جذرئسئنةن «جاثئلماعانئ» دا مامانداردئ قاتتئ تاثعالدئرسا كةرةك.

عالئمدار مذنداي قذپيالئ نذكتةلةردئث سئرئن انئقتاي الماي كةلةدئ. سةبةبئ زةرتتةؤ قذرئلعئلارئ جةردئث بذل تذستارئندا جذمئس ئستةؤئن توقتاتادئ. دةسة دة، ماماندار بار ماسةلة ماگنيتتئك ورئستة دةپ بئلةدئ. ولاردئث پايئمئنشا، ءدال سول ماگنيتتئك ورئستةردئث اسةرئنةن كومپاس پةن قذرئلعئلار ئستةن شئعادئ. بذل جايت قاراپايئم ادامعا دا ءوز اسةرئن تيگئزبةي قويمايدئ. مذنداي ايماققا ةنگةن ادامداردئث باعدارلاؤ قاسيةتئ تومةندةپ، جولدان جاثئلادئ. ال وسئ ماگنيتتئ ورئستةردئث قالاي پايدا بولعانئن ةشكئم دة تذسئندئرة المايدئ. اداستئراتئن ايماقتار رةسةيدئث نوأگورود، ريازان، أولگوگراد جانة تاعئ دا باسقا جةرلةرئندة دا كةزدةسةدئ.

قذپيالئ ايماقتار تةك ورماندئ جةرلةردة بولئپ قويماي، ءشولدئ مةكةندةر مةن جازئق دالادا دا كةزدةسةدئ. مئسالئ، امةريكا مةن مةكسيكا شةكاراسئندا «ذنسئزدئك ايماعئ» اتالاتئن شولةيتتئ جةر بار. وندا دا قذرئلعئلار ئستةن شئعئپ قالا بةرةدئ. جان يةسئ جوق، ةشبئر قذرئلعئ جذمئس ئستةمةيتئن ءذنسئز جاتقان ايماقتان جذرت كوبئنة اينالئپ وتكةندئ ءجون كورةدئ. سةبةبئ بذل جةر ولاردئث كولئگئنة دة اسةر ةتئپ، جولدا قالؤ قاؤپئ بار. بذل دالاعا 19 - عاسئردا اسپاننان وت شاشقان تاستار توگئلگةن دةسةدئ.

وسئ ماثدا تذراتئن جذرت «ذنسئزدئك ايماعئنئث» قذپياسئ سوندا جاتئر دةپ بئلةدئ. جذمباق جةردئث تئلسئمئن 1930- جئلئ مةكسيكالئق ذشقئش فرانسيسكو سارابي اشقان. سول ماثنان ذشئپ وتكةنئندة راديوقابئلداعئشئنئث ئستةن شئققانئن ايتقان ونئث سوزئنة ول كةزدة ةشكئم ءمان بةرة قويماپتئ. ال كةيئن بذل دالانئث سئرئن اشؤعا ءبئراز عالئمدار قئزئعؤشئلئق تانئتقان. 1964 - جئلئ ينجةنةر-حيميك گارري دة لا پةنيا زةرتتةؤ جذرگئزة باستاعان. الايدا، زةرتتةؤشئ قذرئلعئلارئ «ئرقئنا كونبةگةن» سوث جذمئسئن توقتاتقان. وسئلايشا تالاي عالئمنئث تاؤئ شاعئلئپ، تاؤانئ قايتقان. سولايشا ولاردئث ةشقايسئسئ دا اقيقاتقا جاقئنداي الماپتئ. بذل جذمباقتئث جاؤابئن ءالئ ةشكئم دة تاپقان جوق.

اثئزدارعا سةنسةك، ادامدئ اداستئراتئن ورمان يةسئ بولادئ ةكةن. بذل ةلةس ادامنئث ةسئن الئپ، اداستئرا بةرةدئ. مذندايدا تاجئريبةلئ ورمانشئلار كيئمئن تةرئس اينالدئرئپ، الگئ ةلةستئ الداپ، جول تاباتئن بولعان-مئس. بذل - ةسكئ سةنئم. دةسة دة، ادامداردئث اياقاستئ دذرئس جولدان تايئپ، اداسئپ كةتؤئنة ةلةستةردئث دة قاتئسئ بار بولؤئ مذمكئن عوي. دةمةك، بالا كةزدة ةستئگةن «ةلةس جةتةلةپ كةتئپتئ» دةگةن ءسوز بةكةر ايتئلماعان شئعار، ءسئرا. وسئدان سوث تئلسئمعا قالاي سةنبةيسئث؟!

ءسابينا زاكئرجان قئزئ

«ايقئن»