قئتايداعئ قازاق ادةبيةتئن زةرتتةيتئن ورتالئق اشؤدئ قولعا العان ءجون

فوتو: None
استانا. 31 - مامئر. قازاقپارات - تاثجارئق جولدئ ذلئن وسئ كةزگة دةيئن بئلمةي كةلدئك. سذراماسئثئز دا بةلگئلئ، جذگةن-قذرئققا باعئنباي ئقتياتتاپ جازعان ةثبةكتةرئن تاؤةلسئزدئك العاننان كةيئن عانا ةسكةرگةن بولدئق. 

شئمئرلاپ جاتقان شئندئق بولسا دا ايتايئق، قايسار قالامگةر جايئن اؤدارا قاراپ، توثكةرة زةرتتةپ كةلة جاتقان اقئن-جازؤشئلار مةن عالئمدار عانا بئلسة، قاراپايئم حالئق ءتئپتئ ةسئمئن دة ةستئمةگةن. تام-تذمداپ قالعان تار تذسئنئكتئ كةثةيتؤگة ئلئك بولعان ل.ن.گؤميلةأ اتئنداعئ ةؤرازيا ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئ «الاش يدةياسئ جانة تاثجارئق جولدئ ذلئ مذراسئ» اتتئ حالئقارالئق عئلئمي-تاجئريبةلئك كونفةرةنسيا اياسئندا باس قوسقان زةرتتةؤشئلةردئث تذيگةن پئكئر-پايئمدارئنئث ءبئر پاراسئن سئزدةرگة ذسئنعالئ وتئرمئز. كورنةكتئ قوعام قايراتكةرئ، اقئن، اعارتؤشئنئث تؤعانئنا 110 جئل تولؤئنا وراي جينالعان تاثجارئقتانؤشئلار تاپتاؤرئن ةمةس، تاريحي دايةكپةن، ناقتئ مئسالدارمةن تؤما تالانتتئث مذرالارئن جئلئكتةپ بةرئپ ءتذسئندئردئ.

قذنئپيا الپئسبايةأ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ، پروفةسسور:

تاثجارئقتئث باستئ ةرةكشةلئگئ - ورتاسئنان وزا شئعئپ، حالئقتئث كوكةيئندةگئسئن ءدوپ ايتقاننان جذرةكتةرئنة قونا كةتئپ، اؤئزشا، ءارئ جازباشا نذسقادا جةتتئ. كوزئ تئرئسئندة بئردة-ءبئر جيناعئ شئقپاعان. قايتئس بولعانئنا ءبئر جئلدان كةيئن قوعام قايراتكةرئ، اقئن قذرمانالئ وسپان ذلئ اعامئزدئث قذراستئرؤئمةن تذثعئش جيناعئ جاريالاندئ.

 - 19عاسئردا شين يمپةرياسئندا ورئن العان الاؤئزدئقتاردئث سالدارئنان زةرتتةلؤ جاعئ اقساپ قالدئ. 1956 - جئلئ ءسابيت مذقانوأ قئتايعا بارعاندا باسقا مةملةكةتتئث قذرامئندا ءبولئنئپ قالعان،  قازاقتار مةكةندةيتئن شينجياث ولكةسئن ارالاعان. تاثجارئقتئث كذيةؤ بالاسئ بذقارا تئشقانبايةأ جانئندا ةرة جذرگةندة، «تذرمة حالئ»  دةگةن ولةثئن تذتاس جازئپ الئپ، 1960 - جئلئ شئققان «الئپتئث ادئمدارئ» ساپارناماسئنا ةنگئزگةن. شاعئن ولةثدةرئ ارقئلئ تاؤقئمةتتئ تاعدئردئ باستان وتكةرگةنئمةن تانئستئق. ةكئنشئ ءبئر تاراتؤشئ دانةش راقئشةأ سازگةر اقئننئث «امانداسؤ» دةگةن ذلكةن تولعاؤئن حالئقتئث جئر ايتاتئن ماقامئنا سالئپ، پلاستينكاعا جازدئردئ.

تذرسئنباي ءداؤئت ذلئ، تاثجارئقتانؤشئ:

تذثعئش رةت 1990 - جئلئ ءالئمعازئ داؤلةتحان ذلئ تاثجارئق تؤرالئ «سوت ءسوز» دةگةن تةلةحابار تاراتئپتئ. وعان قابدةش جذمادئلوأ، تئلةؤجان ساقالوأ باس-قاسئندا ءجذرئپ، جذبانوأ اعامئز «امانداسؤ» سةكئلدئ تولعاؤلارئن ورئنداعان. تاثجارئقتئث 100 جئلدئعئندا ءبئزدئث وتئنئشئمئزبةن قئزدار مةملةكةتتئك پةداگوگيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث پروفةسسورئ، بةلگئلئ عالئم بولاتجان ءابئلقاسئموأ «شةتةلدةگئ قازاق ادةبيةتئ» دةگةن ءپاندئ ةنگئزدئ. سودان بةرئ وقئتئلئپ كةلةدئ. قاراعاندئ وثئرئندة دة وتكئزئلئپ ءجذر ةكةن. كوپتةگةن ؤنيأةرسيتةتتةردة  وسئ ءپاندئ قولعا السا دةگةن ذسئنئسئم بار. ستؤدةنتتةرمةن ارنايئ كةزدةسئپ، «شةتةلدةگئ قازاقتار دةگةن كئمدةر؟»دةپ سذراعانئمئزدا، «1916، 1937 - جئلدارئ قاشئپ كةتكةندةر» دةگةن جاؤاپ الدئق. بذل بذگئنگئ ذرپاققا ءمان-جايدئ تذسئندئرؤ كةرةك بولئپ تذرعانئنئث نئشانئ. تاثجارئق ذرپاعئ مذقان اعامئزدئث تئكةلةي ارالاسؤئمةن استانا قالاسئنداعئ «كوكتال» ةلدئمةكةنئنةن كوشة بةرئلسة، الماتئدا دا بذل ءذردئس جالعاسئپ جاتئر.

بةكقوجا جئلقئبةك ذلئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث كانديداتئ، دوسةنت:

سئرتقئ بةتتةرئ حانزؤشا (قئتايشا)، ئشكئ بةتتةرئ ذيعئرشا، 4 بةتتئك گازةت شئقتئ. گازةت شئققانان كةيئن ماقسذت ساسان ذلئمةن بئرگة «قئرعئز-قازاق» مادةني-اعارتؤ ذيئمشاسئن قذرئپ، كوركةمدئك-مادةنيةت بولئمئنة جاؤاپتئ بولدئ. جوعارئداعئ باسشئلارعا جذگئرئپ ءجذرئپ، قازاقشا گازةت شئعارؤعا ات سالئستئ. سول كةزدئث وزئندة-اق، تذثعئش «ئلة وزةنئ» اتتئ قازاق گازةتئ جارئق كوردئ. ءاليحان، احمةت، ءمئرجاقئپ باسئندا بولعان «قازاق» گازةتئ سةكئلدئ مئندةت اتقاردئ. قذلجادا تذثعئش تةاتر ذيئمداستئرئپ، بةيئمبةت مايليننئث «شذعاسئن» ساحناعا الئپ شئقتئ. «ةثلئك-كةبةك»، «قالئث مال»، «نةكة قيار»، «قئز جئبةك» قيسسالارئن ساحنالاپ، كورةرمةنگة كورسةتتئ.

تاكةث باستئ رولدةردئ ءوزئ وينادئ، وعان قوسا رةجيسسةر، ذيلةستئرؤشئ بولدئ. قانشاما سالانئ ءوز موينئمةن كوتةردئ. پاكيا اپامئز دا رولدةردئ سومدادئ. سونئمةن قاتار، تاكةث - قئتاي قازاقتارئنئث ئشئندة العاشقئ قئتاي ءتئلئن مةثگةرگةندةردئث ءبئرئ. قئتايدا تاثجارئقتانؤ قوعامئ بار ةكةنئ بةلگئلئ. ءبئراق، ول قوعامنئث تاكةثدئ زةرتتةؤ سيپاتئ مذلدةم باسقاشا. قئتايدئث يدةولوگياسئنا بةيئمدةلئپ وتئر. ويتكةنئ، اساؤ، باس بةرمةس، قئتايدئث وتكئر ساياساتئنا قارسئ كةلگةن جيناقتارئنئث بارلئعئ جذمساقتالعان، دومالاقتانعان. ولةثدةرئنئث ءتذپ نذسقاسئن تاؤئپ، باسپادان شئعارساق دذرئس بولار ةدئ.

سةيئت قاسقاباسوأ، قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ذ ع ا اكادةميگئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ:

تاثجارئقتئث تئزة قوسئپ ذجئمداسقان ورتاسئن زةرلةسةك، تئث مالئمةتتةرگة قانئعاتئن بولامئز. شةتةل ادةبيةتئن ايتقاندا، تاثجارئق، اقئت، ءماجيت ايتپايةأتئ ةسكة الا كةتةمئز. «ةميگرانتتئق ادةبيةت»، «تذرمة ادةبيةتئ» نةگئزئندة الةمدئك ذعئممةن قاراستئرئپ،  قئتايداعئ قازاق ادةبيةتئن زةرتتةيتئن ورتالئق اشؤدئ قولعا العان ءجون. تاثجارئق ةثبةكتةرئنةن تئلئمئزدةن ذمئتئلعان، كومةسكئلةنگةن ادةبي ءسوز تئركةستةرئن تاؤئپ، سؤاتئلعان ءتئلئمئزدئ بايئتا وتئرئپ سوزدئك جاساؤ كةرةك. تاثجارئقتئث تذلا بويئنا ةنئپ، اقئننئث ئشكئ دذنيةسئن زةردةلةؤ كةرةك».

ومار جالةل ذلئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث كانديداتئ، دوسةنت:

تاثجارئق - قذدايدئ تانئعان، قذدايعا ؤادة بةرگةن، ؤادةسئنةن اينئماعان ادام. ماشهذر ءجذسئپ اتامئز ايتادئ: «مذسئلمانشئلئق ةث اؤةلئ ؤادةگة وپالئ بولؤمةن بولادئ». اللا تاعالاعا بةرگةن سةرتئنةن تايماي وتكةن تاثجارئقتئث ذلت-ازاتتئق كذرةسئندةگئ باعئتئ ةلئنة ازاتتئق اپةرؤ ةدئ. وسئنداي اقئنداردئث تئلةگئ قابئل بولئپ، ةلئمئز باسئنا ةرئكتئ ةل بولدئ. ةستةرئثئزدة بولسئن، ءبئر ةلدئث باسئنا ةكئ يةلئك بةرمةيدئ. قازاق ةلئ - ءبئرتذتاس. قئتايدا، تامدئدا، رةسةيدة بولسا دا، ءبئر-اق قازاق بار.
... تاثجارئقتئث قؤاتئ - دذنيةنئث الدامشئ ةكةنئن بئردةن تانئعان.

دذنية، ساعان نةگة بولدئم تاثسئق،

جالعانسئث اركئمنةن ءبئر قالعان قاثسئپ.

سةن دة ءبئر، ءئشئ قؤئس قؤراي دا ءبئر،

ذرلةگةن سئبئزعئداي قابئثدئ اشئپ، - دةيدئ.  ... بذل قازاق قاي جةردئ قونئس قئلماعان. قارا تةثئز، قازئرگئ قالئث ورئستئث جةرئ أولگا بويئ قازاقتئث جةرئ بولعان. قازاقتئث ارقالئ جئراؤئ قازتؤعان قوشتاسؤئندا:

«قايران دا مةنئث ةدئلئم،

قايئرلئ بولسئن سئزدةرگة،

بئزدةردةن قالعان مئنا جذرت»،- دةپ ورئستارعا ايتادئ. قئتايداعئ قازاقتار دا «قايئرلئ بولسئن سئزدةرگة» دةپ ايتؤلارئ كةرةك.

جازئپ العان - سالتانات سذگئر

دةرةككوز: «حالئق ءسوزئ»