شةرحان مذرتازا: ةلگة ورالعان اعايئنعا جئلؤ بةرؤ اتا-بابامئزدئث ادامگةرشئلئك ءداستذرئ
اقتامبةردئ اقئن:
اتادان التاؤ تؤعاننئث،
جذرةگئنئث باستارئ
التئنمةنةن بؤ بولار.
اتادان جالعئز تؤعاننئث،
جذرةگئنئث باستارئ
سارئ دا جالقئن سؤ بولار، - دةگةن. اقئن عوي، شئركئن. ايتقان عوي سابازئث. ال ةندئ اتادان التاؤ دةگةن نة؟ ويلاندئث با، كامال؟ نةگة ذشةؤ ةمةس، نةگة بةسةؤ ةمةس، نةگة ون ةمةس؟
ارئدةن قالعان التئ الاش دةگةن ذعئم بار. ونئ بئزگة ذمئتتئرعان «ءبولئپ تاستا دا، بيلةي بةر» دةگةن. التئ الاش - تذركئ تةكتةس التئ اعايئندئ دةگةنئ، ءسئرا.
«التاؤ الا بولسا - اؤئزداعئ كةتةر» دةگةن ناقئل ءسوز دة سول زاماننان قالعان. اجئراما، الاكوز بولما دةگةنئ عوي.
«التئ باقان - الاؤئز» - بذ دا بئرلئكتئ اثساعاندئقتان قالعان ءسوز.
شةرحان مذرتازا. بذل ةسئم - قازاق ادةبيةتئ الئپتارئنئث كوش باسئنداعئ ساناؤلئلارئنئث اراسئندا تذر. ول - قازاق ادةبيةتئنة ولشةؤسئز ذلةس قوسقان قالامگةر. ول - الاشتئث قايراتكةر ذلئ تذرار رئسقذلوأتئث ةسئمئن قايتا تئرئلتكةن تةثدةسسئز قالام يةسئ.
ول - قازاقتئث مذثئن مذثداعان، جوعئن جوقتاعان قايراتكةر. ول - قازاق جؤرناليستيكاسئنئث وزئندئك مةكتةبئن قالئپتاستئرعان ذستاز. ول - قازاقتئث باسئنا تونگةن ءتذرلئ پالةدةن قذتقارئپ قالؤ ءذشئن
ءوز باسئن قاؤئپ-قاتةرگة تئككةن ازامات. ةث الدئمةن، شةرحان مذرتازا - الاشتئث ذلكةن جازؤشئسئ.
ءبئز بذگئن قارئمدئ قالامگةر، ذلت قايراتكةرئنئث ءارتذرلئ جئلداردا جازئلعان، ءارتذرلئ باسئلئم بةتتةرئندة جاريالانعان ماقالالارئنان ذزئك-ذزئك ويلارئن جاريالؤدئ ءجون كوردئك.
***
«ةگةمةن بولدئق. نارئق ةكونوميكاسئنا بةت الدئق. اركئم كاسئپكةر بولسئن، ءوندئرئس اشسئن، ءونئم شئعارسئن!» دةگةن ذران شئققاندا تةرةششةنكولار نةسية ءئسئن تةرئس جولعا سالئپ جئبةردئ. مةملةكةتتئث جاندئ-جاندئ بؤئنئندا وتئرعاندار قولئ جةتئپ، ءوز جاقئندارئن الدئمةن جارئلقادئ. ولارعا بانكتةردئث ةسئگئ اشئق بولدئ. ناتيجةسئندة لةزدة «نؤأوريشتةر»، ياعني كةنةت بايلار قاؤلاپ شئعا كةلدئ. بوتا تئرسةك بوزبالالار ذلكةن-ذلكةن كوكةلةرئنئث، اپالارئنئث ارقاسئندا تةز ارادا ذلتتئق «اقسذيةكتةرگة» اينالدئ. وسئلايشا «جذزدةن- جذيرئكتةر، مئثنان تذلپارلار» تابئلا كةتتئ.
جالپئ حالئق جاداؤ قالپئندا قالا بةردئ.
ونئث ذستئنة كوررؤپسيا، جةمقورلئق جوعارئدان، تاؤ باسئنان دومالاعان تاس سياقتئ ةتةككة دةيئن ةندةپ كةتتئ. دانئككةننةن قذنئققان جامان. جةمقورلاردئث جةمساؤئ تولمايدئ. قاناعات جوق. تويئمسئزدئق پسيحولوگياسئ قيئن.
ءبئراق دذنية بولعالئ سول شئرئگةن بايلئقتئ انا جايعا - وزئمةن بئرگة الا كةتكةن ةشكئم جوق. باي بولساث دا ولگةننةن سوث باسئثا التئننان كذمبةز سالمايدئ. ويتكةنئ سةن التئن ةمةسسئث. ولگةننةن سوث بايدئث دا سذيةگئ ءاپپاق، كةدةيدئث دة سذيةگئ ءاپپاق. ادئلةت سوندا ورنايدئ.
الايدا تئرئلةر مذنئ ويلاپ جاتپايدئ.
***
قازاقتئث مايةگئ اؤئلدا ةدئ. اؤئل باردا قازاق حالقئنئث ءناسئلئ اسئل ةدئ. سول مايةك قازئر ءئري باستادئ. امةريكانئ العاش جاؤلاپ الؤشئلار بايئرعئ تذرعئن - ذندئستةردئث قيان-كةسكئ قارسئلئعئنا تاپ بولعان عوي. ساداقپةن قارؤلانعان ذندئستةردئ زةثبئرةكپةن جةثة الماعان. سوندا ءبئر سذثعئلا زئميان ايتتئ دةيدئ: ذندئستةردئ جةثؤ ءذشئن اؤةلئ بيزوندئ قئرئثدار دةپ. ال زةثگئ بابانئث ءئرئ ءتذرئ - بيزون ذندئستةردئث اسئراؤشئ ازئعئ ةدئ. بيزون جاپپاي قئرئلدئ - ذندئستةر جةثئلدئ، رؤحئ سئندئ... ذندئستةردئث قازئرگئ قالعان-قذتقان ذرپاعئ... ونئ ايتپاي-اق قويايئن، وتة ايانئشتئ.
ال سوناؤ بوزالا تاثدئ زاماننان بةرئ قازاقتئ اسئراعان مال ةمةس پة ةدئ، كامال؟ قازاق مالدان اجئرادئ عوي. قولدان اجئراتتئ.
سوناؤ قاهارلئ وتئز ةكئنشئ - وتئز ءذشئنشئ جئلدارئ الدئمةن مال كةتكةن، ارتئنشا ادام كةتكةن. ءبئر-ةكئ جئلدئث كولةمئندة قئرئق ميلليون باستان بةس-اق ميلليون قالعان.
***
كامال! بذل ذلئ كوش ءبئر جئلدئق، ةكئ جئلدئق ةمةس، ءالئ كوپكة سوزئلادئ. كوشئ-قون تؤرالئ جاثا زاث پارلامةنت قذزئرئندا تذر. دةپؤتات مئرزالار بذل جوباداعئ كةيبئر موينئ بوس بذلعاث-بذلعاث تذستارئن قاتايتاتئن شئعار دةگةن ذمئتتةن كذدةر ذزبةيئك. جانة سول زاث بويئنشا، زامانئمئزدئث اسا كذردةلئ پروبلةماسئ ةكةنئن قاتتئ ةسكةرئپ، كوشئ-قون مةملةكةتتئك ورگانئن قذرئپ، ونئث باسئنا قازاق حالقئنئث مذددةسئن قورعاي الاتئن، وزگةلةردئ دة رةنجئتپةيتئن، «ءوزئث ولمة، وزگةنئ دة ولتئرمة» دةگةن قاعيدانئ ذستاناتئن، ذلت پسيحولوگياسئن، مئنةز-قذلقئن، سالت-ساناسئن، داستذرئن جاقسئ بئلةتئن ازامات تذلعا تذرؤئ كةرةك.
جانة ءبئر ءتذيئنئ، كورجوأالاردان قايئر بولماسا، ةل بولئپ، جذرت بولئپ، مةملةكةت بولئپ، كوشئ-قوننئث وتانداستار قورئن قذرؤ اؤاداي قاجةت.
قازئر نة كوپ، سان ءتذرلئ قورلار كوپ. ال مئناؤ سولاردان شوقتئعئ بيئك، مذددةسئ بيئك تاعدئرشةش قور بولؤئ ءتيئس. بذل قورعا قولعابئس ةتةر كذش - يگئ جاقسئلار، قازئرگئ داؤلةتتئلةر، ذلتقا جانئ اشيتئن فيرمالار، بانكيرلةر بولعانئ ابزال. ةلگة ورالعان اعايئنعا جئلؤ بةرؤ اتا-بابامئزدئث ادامگةرشئلئك ءداستذرئ. جئلؤ بةرؤ - قايئر-ساداقا ةمةس، اعايئننئث جانئن جئلئتؤ، ذياسئن جئلئتؤ دةگةن ذعئم. سوندا ةرتةث سةن جاؤراساث، ول سةنئ جئلئتادئ. ذلتتئث بئرلئگئ، باؤئرمالدئعئ وسئندايدان قذرالادئ.
***
جاقئندا «جالئن» باسپاسئ مةنئث «اي مةن ايشا» اتتئ رومانئمنئث ءبئرئنشئ كئتابئن باسئپ شئعاردئ. راحمةت. ءبئراق قالاماقئ تولةيتئن سئثايئ جوق. ويتكةنئ قارئزعا باتئپ، قارجئسئز وتئر. تارالئمنئث ءبئراز بولئگئن ءوزئم ساتئپ اقشا تابؤئم كةرةك كورئنةدئ. بار شئعارعانئ 2000 اق دانا.
كامال! ةندئ ةگةر كوك بازاردا «ساموپال» اراق ساتئپ، بوتةلكةسئن وتكةنگة دة، كةتكةنگة دة ذسئنئپ، زارلاپ تذرعان كةمپئرلةردئث قاتارئنان مةنئ كورسةث - تاث قالما. ارينة كذلةرسئث. كذلة بةر. كئتابئمدئ ساتئپ تذرامئن، اتاسئنا نالةت! ءبئراق مةنئكئ «ساموپال» ةمةس. ارئم تازا. تةك ءبئر قاؤپئم بار: ساتئپ الؤشئلار مةنئث كئتابئمنئث مذقاباسئن سيپالاپ كورئپ تذرئپ، قاسئمداعئ «ساموپال» ساتقان كورشئمة بذرئلئپ كةتة مة دةپ قورقامئن.
سولاي، باؤئرئم. كئتاپ دذكةندةرئ تولعان ماسكةؤ باسپالارئنئث نةشة الؤان «ونئمدةرئ». ئشئندة بئرةن-ساران قذندئلارئ دا بار. ال نةگئزئنةن بةيادةپ كئتاپتار.
قازئر قازاقستان يمانسئز يدةولوگيا قذرالدارئنئث ةركئن ايماعئنا اينالدئ. كةيبئر بذزئق گازةتتةر، «ك ت ك»، «تاث»، «31- كانال» سياقتئ تةلةارنالار ادامدئ ماثگذرتكة اينالدئراتئن ايلا-امالدئث نةشةمة ءتذرئن تؤئنداتئپ جاتئر. ادامدئ ءولتئرؤدئث، ازدئرؤدئث، قاتئگةز قانئشةرلئكتئث، جالةپتئكتئث الؤان ءتذرئن قارشا بوراتئپ تذر.
ءتئل تؤرالئ جاثا زاثنئث ءيئسئ بذلاردئث مذرنئنا بارماعان سئثايلئ. سةنبةسةث، تةلةديدارئثنئث ءتئلئن باسئپ كور. گازةتتةردئث ءبارئ جابئلا باساتئن تةلةباعدارلامالارعا كوز سال. كوز الداؤ قئلئپ قازاقشا ءبئر ةلتةث-سةلتةث بي، تاتئمسئز ءانسئماقتار بةرئپ قويادئ. بالانئ الداعانداي. حالئقتئ قالاي الدارسئث...
***
...كونة ةگيپةت پاپيرؤسئنا جازئلئپ بئزگة جةتكةن اسئلدارعا كوز سال. نة جازئلعان؟ بذل دذنيةدةن وتكةن ادام و دذنيةدة قذدئرةت الدئندا جاؤاپ بةرئپ تذر:
- مةن ادامدارعا ارامدئق، قيانات جاسامادئم.
- مةن مالدئ قئرا بةرگةن جوقپئن.
- مةن قارئپ-قاسئردئ قورلاعان جوقپئن.
- مةن ةشكئمدئ ولتئرگةن جوقپئن.
- مةن زيناقورلئق جاساعان جوقپئن.
- مةن تارازئدان جةگةن جوقپئن.
- مةن سابيلةردئث تاماعئن تارتئپ العان جوقپئن.
- مةن اعئن سؤعا بوگةت سالعان جوقپئن.
- شئندئقتئ بذرمالاپ كذناكار بولعان جوقپئن....
بذل دذنية - ءبارئمئزدئث ؤاقئتشا مةيمانحانامئز. ساعاتئ سوققان ساتتة ءبئز ةكةؤمئز نة دةپ جاؤاپ بةرةر ةكةنبئز، كامال؟
ءبئزدئث شوثدارئمئز نة دةپ جاؤاپ بةرةر ةكةن؟
حالئقتئث ذلةسئن، كارئ-قذرتاثنئث زةينةتاقئسئن، ةثبةكقورلاردئث ةثبةكاقئسئن جةپ جاتقاندار نة دةر ةكةن؟
«تابيعاتتئث قاتةسئن تذزةيمئز» دةپ وزةندةردئ توقسان توعئز جةرئنةن بؤئپ تاستاعاندار نة دةمةك؟
تارازئدان جةپ جاتقان تاسباقالار از با؟
قؤ دذنيةگة بولا ءبئرئن-ءبئرئ ءولتئرئپ جاتقاندار از با؟
سابيلةردئث نةسئبةسئن تارتئپ الئپ جاتقاندار شة؟
وتئز التئ ميلليون مالدئ قئرئپ سالئپ، تامتئعئن عانا قالدئرعاندار شة؟
شئندئقتئ بذرمالاؤشئلار كودةدةن دة كوپ.
قئپ-قئزئل وتئرئكتئ كوتةرة بةرةتئن وسئ دذنية عانا. و دذنيةدة ونداي قؤلئق وتپةيدئ.
قذدئرةتتةن كذشتئ ةشكئم جوق.
قازاقتئث باتئر باؤئرجانئ: «وتئرئكتئث بالئن جالاپ ءومئر سذرگةنشة، شئندئقتئث ؤئن ءئشئپ ولگةن ارتئق»، - دةدئ.
سةن نة دةر ةدئث، كامال؟
تئرئلةر ويلانسئن...
دايئنداعان
گذلزينا بةكتاسوأا