ساكەن يماناستىڭ ولەڭدەرى

ساكەن يماناس 1938- جىلى 2- مامىردا الماتى وبلىسى، الاكول اۋدانىنداعى تالاپكەر اۋىلىندا تۋعان. 1959 - جىلدان باستاپ اۋداندىق، كەيىن «لەنينشىل جاس»(جاس الاش) گازەتتەرىندە، وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان. «بالدىرعان» جۇرنالىندا، دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىندا ىستەگەن. «جازۋشى» باسپاسىندا رەداكتور، رەداكسيا مەڭگەرۋشىسى، باس رەداكتور قىزمەتتەرىن اتقارعان. كەيىنگى جىلدارى الماتى وبلىستىق اكىمشىلىگىندە جاۋاپتى قىزمەتتە بولدى. قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانعان.

العاشقى ولەڭى 1956 - جىلى جارىق كوردى. سودان بەرگى كەزەڭدە: «تۋعان اۋىل»، «اق ايدىن»، «اق داريعا»، «جايدارمان»، «عاشىق دۇنيە»، «التىن ايماق»، «عاشىقپىن ساعان»، «بەل-بەلەس»، «ادىرنا»، «جەبە»، اتتى كىتاپتارى، 1993 - جىلى شىعارمالارىنىڭ ەكى تومدىعى جارىق كوردى. 1998- جىلى ءبىر تومدىق تاڭدامالىسى، 2001 - جىلى «قالامداستارىم مەن زامانداستارىم» اتتى ەسسەلەر، پايىمدامالار، ارناۋ ولەڭدەر كىتابى شىققان. 2003 - جىلى «ەلوردا» باسپاسىنان سوڭعى ونشاقتى جىل ىشىندە جازىلعان ولەڭدەرى «ونەردىڭ ءجۇزى» دەگەن اتپەن، ەستەلىكتەرى «جازۋشى» باسپاسىنان «قالام مەن زامان» دەگەن اتپەن جارىق كوردى. حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

بۇل جولى اقىننڭ «اڭىراقاي»، «كىم ايتتى قونبايدى دەپ اقىنعا باق»، «كوكتەم»، «مۇحتار ماعاۋين»، «ناسىباي»، «ولەڭىم» سەكىلدى شىعارمالار بەرىلدى. 

جالپاق دالاڭ

جانشىلىپ جات تابانعا،

قارا بۇلتتاي قالماق-ءيت قاپتاعاندا،

ارداعىندى، ارىندى، نامىسىندى

اياققا ساپ اياماي تاپتاعاندا؛

تۋىرلىقتاي تارىلىپ جەرىڭ دەمدە،

قابىرعاسى حالقىڭنىڭ سوگىلگەندە،

ەتىگىمەن سۋ كەشكەن ەردىڭ جاسى

ەتەگىنە ەڭىرەي توگىلگەندە؛

اجال وعى اسپاندى تورلاعاندا،

قاشىپ-پىسىپ، قالىڭ ەل سورلاعاندا،

قىزدارىندى شاشىنان سۇيرەپ كەلىپ،

يلەپ كەرىپ تۋلاقتاي... قورلاعاندا؛

جىققان ءۇيىن تىگە الماي كوركەم بەلگە.

ۇلىقتارىڭ ۇياتتان ورتەنگەندە،

نەسىبەسى دالادان ەركەك كىندىك

كۇدەر ۇزە قاراعان ەرتەڭدەرگە؛

ەنەڭدى دە بوقتاتىپ، دەنەڭدى ەزگە،

ارا تۇسە الماعان كوگەن كوزگە،

"ەڭىرەۋمەن وتتىك-اۋ، ەندى وسىلاي،

ەل بولۋدان كەتتىك-اۋ!" - دەگەن كەزدە؛

اقىندارى تۇرا الماي ارمانعا ارا.

باتىرلارى بۇيىعىپ قالعاندا دا،

دەرت بوپ نالىپ كوكىرەك،

ءورت بوپ جانىپ،

ەر بىتكەننىڭ وزەگى تالعاندا ادا؛

ات تۇياعى استىندا جەرىڭ قالىپ،

"ەلىم-ايعا!" - باسقاندا ەلىڭ نالىپ،

اڭىراقاي ورنىنان كوتەرىلگەن

اتا جاۋدان بەرمەككە كەگىڭدى الىپ!

كەتىپ ەدى قۇلان دا تەككە لاعىپ،

قايتا ورالدى قىران دا كوكتەن اعىپ،

اڭىراقاي ورنىنان تۇرا بەردى

قازاعىڭنىڭ قىلىشىن كەككە مالىپ.

"قايتسىن، دەيتىن، قۇدايدان" ۇزاپ ادەت،

ارعا نامىس قوسىلىپ،

ىزاعا - كەك،

ارىستان بوپ اتىلدى سوندا قازاق،

شيرىعىپ كەپ، شيقانداي قىزارا كەپ...

ۇستادى دا تۋ ەتىپ نامىستى العا،

اتىستان دا قاشپادى ەل، شابىستان دا،

بەس قارۋعا تولتىرىپ ءۇستى-باسىن،

ءتۇستى باسىم دۇشپانمەن الىسقاندا.

داۋسى كەزىپ دانانىڭ تانىس قىردى،

باتىر ەتىپ شىعاردى نامىستى ۇلدى،

ۇمىتتىرىپ ءوزارا بار تالاستى

التى الاشتى قايتادان تابىستىردى.

بودانداسى ازايىپ، بوقشالاسى،

جاۋدىڭ بەتى قايتپاۋعا جوق شاماسى.

كوگالالى قالىڭ ەل قوزعالعاندا

دومالادى قالماقتىڭ دوپشا باسى!

"بوداندىقتان جاقسى، دەپ، بۇيرىقتى ءولىم"

جان بەرىسىپ، جان الىپ، شيرىقتى ەلىم،

بيلىك ايتتى بيلەرى وردە تۇرىپ،

كورگە تىعىپ كولدەنەڭ كيلىككەنىن.

جاۋىزبەن دە، جاتپەن دە ءسۇيىستىرىپ،

تاعدىر كوشىن تۇرعاندا قيىس بۇرىپ،

قالىپ ەدى تاريحتا اڭىراقاي

باسىمىزدى تاعى ءبىر ءتۇيىستىرىپ.

ءۇش بۇرىشتى قازاقتىڭ اسپانىنان،

ەستىلە مە سارىنى باسقا ءبىر ءان، -

"بولىنگەندى ءبورى الار،

بولىنبە!" - دەپ

بۇگىنگىگە تۇرعانداي تاستاپ ۇران!..

كىم ايتتى قونبايدى دەپ اقىنعا باق

 

كىم ايتتى قونبايدى دەپ اقىنعا باق،

قالدىق قوي قول سوزىم جەر جاقىنداپ-اق،

ويتكەنى،

ولەڭىمدى جاتادى وقىپ،

بۇل كۇندە جاقىن تۇگىل، جاتىم قالاپ.

قاتايىپ قابىرعاسى،

تۇزدە بەكىپ،

قالىڭ ەل جۇرگەن بولسا ىزدەپ وقىپ، -

قاڭقۋعا قايداعى ءبىر ەرمەگەن ەك،

ءسوز ايتىپ كورمەگەن ەك... ءبىز دە كوكىپ،

بيىككە بارا جاتسا ورلەپ ولەڭ،

"جوق باردى، ەرتەگىنى" تەرمەگەن ەم.

قوسىلماي قۇلاق سارسىر تەرىس ۇنگە،

كوك ەتىك كوپ ىشىندە مەن دە كەلەم.

ءسوزىمدى قالت جىبەرمەي مەنىڭ اسقاق،

جىرىمدى جاتقا ايتا ما سەرى باستاپ، -

ءدىرىلىن جۇرەگىمنىڭ تۋعان جەردىڭ

جاتادى كولى قوستاپ، جەلى راستاپ.

كورمەگەن جىرى كەمىپ، ءۇنى-كورىك،

ءبىز دە سول وسەر ەلدىڭ بۇگىنى ەدىك.

باق شىركىن،

-ءوزىمىز بە، ءسوزىمىز بە

بىرىنە قونار دەيمىن ءتۇبى كەلىپ!

ادەمى اۋەن، قايداسىڭ، "اۋپىلدەگىم"،

-باسىلماي-اق بارادى-اۋ ماۋقىم مەنىڭ؟

انىڭە دە بۇل كۇندە، سوزىڭە دە،

بۇرىنعىداي، بايقايمىن، زاۋقىم جوعىن.

قىزىعىنا تىرلىكتىڭ ءجيى الدانىپ،

قايداعىنى ويلادىق، قيالدانىپ،

جالت قارادىق كورگەندە جاقسى قىزدى،

ءناپسىمىزدى ءبىرجولا تىيا المادىق!

باۋىرىنا تىعىلىپ مالى باردىڭ،

جىعىلمادىق ىعىنا جابىلاردىڭ،

ارا-جىگىن اۋەلگى اجىراتىپ،

جاقسىنى دا جاماندى تانىپ الدىق...

ماڭدايىڭا بۇيىرعان باردان تاتىپ،

قيالىڭىز ەرە الماي، قالدى انت اتىپ،

بىردە بەتىن كورسەتىپ، بىردە شەتىن،

ءومىر ءوزى كەلەدى الدارقاتىپ!

باسەڭ تارتىپ،

بىرەسە ەكپىن الىپ،

اقپانداردىڭ ايازى بەتتى قارىپ،

وي-حوي، شىركىن دەسەڭشى-اۋ!

(كۇلدىڭ نەگە؟)

بۇل كۇنگە دە ەسەن-ساۋ جەتتىك... ارىپ.

بىرتە-بىرتە ازايىپ بىرەگەيلەر،

تىلەۋىندى قوسىلا تىلەمەيدى ەل.

وتكەندى ويلاپ، جەتكىزبەي كەتكەندى ويلاپ،

كوكتەمدى ويلاپ ەندەشە... جۇدەمەي كور!

كوكتەم

 

قىزىل-جاسىل جالاۋىن جەلبىرەتكەن،

سەل عىپ وتكەن اينالا،

كەلدى كوكتەم،

"شىر اينالعان دۇنيە ومىرىمدە،

ءتاڭىرىڭ دە مەنمىن، دەپ، ەندىگى وكتەم!" -

قولىنا الىپ پاتشالىق بار بيلىكتى،

اسپاننان دا اسقاقتاۋ ءان-كۇي كۇتتى.

جارتاستارعا جان ءبىتىپ،

كەتتى-اۋ دەيسىڭ

ارعىماققا اينالىپ جال-قۇيرىقتى.

قولتىعىنا تىعىلا كولدى ۇرعىلاپ،

بۇلدانا ما، قايتەدى، ءمولدىر بۇلاق.

شوككەن تۇيە سەكىلدى جوتالاردىڭ

جەلكەسىنەن جاتقانداي جەل بۇرعىلاپ.

ءالى قىزا قويماعان قۇمداردى اياپ،

الديار كۇن ارتادى شىڭدارعا اياق.

ەركىن ەدى كوڭىلىم،

جەلپىنەدى

كوكتەم بولىپ كەتسەم دەپ تۇرعانداي-اق!

مۇحتار ماعاۋين

كورىنگەنگە ەتپەگەن ءسوزدى شىعىن،

ەرى قايسى، ءبىلۋشى ەم، ەز كىسى كىم.

ەل سەن بولساڭ، قاشانعى حاس شەبەرسىڭ

قاشاپ جاتقان جالىقپاي ءوز ءمۇسىنىن!

قىر استىنان كورىنىپ زەڭگىر تۇلعاڭ،

وزەنگە دە ۇقسايسىڭ ورگە ۇمتىلعان.

الاتاۋدا ەمەسسىڭ، قاراتاۋدا،

دارا تاۋ ما دەپ قالام سەن ءبىر تۇرعان!

ۇقساپ تۋعان دالانىڭ تارپاڭىنا،

بەت قاراتپاس مىنەزىڭ بار تاعى دا.

پەندە بولىپ ەرمەدىڭ ەل سوزىنە،

كوڭىلىندى بەرمەدىڭ حان تاعىنا.

قارا سوزدە قازاقى جەلدەي ەستىڭ،

تىزگىنىندى تىرىگە بەرمەي ءوستىڭ.

قاتپار-قاتپار قىرتىسىن عاسىرلاردىڭ

قوپارا دا العان جوق سەندەي ەشكىم!

كۇرەسكە دە كىرگەسىڭ، ىسىلعاسىڭ،

جاۋىڭ بولسا - زارەسىن ۇشىرعاسىڭ.

قاپتالداسقان قاستاردى ايتپاعاندا،

دوستارىڭنىڭ وزىنەن مىسىڭ باسىم.

ءسوزىڭ دارا، ءوزىڭ دە، دارا حاتىڭ،

الىس تاراپ، اسقاقتاپ بارادى اتىڭ.

ءوز اۋزىڭا قاراتىپ تۇرسىڭ بۇگىن،

التى الاش - الپىس تۇرىك قاعاناتىن.

داۋسىنداي بوپ باياعى كوكءبورىنىڭ،

باتىسقا دا شىعىسقا جەتكەن ءۇنىڭ.

قانشا دوسىڭ ءجۇر سەنى ماقتان ەتىپ،

زامانداسپىز مۇحتارعا دەپ تە بۇگىن!

كوپ قازاقتىڭ دەي المان سەنى ءبىرى،

قالامداسىڭ ىشىندە شەنىڭ ءىرى.

ۇلىسىڭ با، جوقسىڭ با، ۋاقىت ايتار،

ايتەۋىر سەنى تۋعان ەلىڭ ۇلى!

كورە الماسىن قاراڭدى كۇندەگەندەر،

جەلدەي ەسىپ جۇزگە دە جۇلدەمەن كەل!

ءالى قايدا تۋعانشا ساعان ۇقساپ،

ساعان ۇقساپ تاعى دا ءبىر كەمەڭگەر!

ناسىباي

 

قيسايىپ كونە تۋلاق-ەلتىرىگە،

«تارشىلىق كورمەيسىڭ، دەپ، مەن تىرىدە"،

قۋتىڭداپ قارشىعاداي قارتىڭ وتىر

ناسىباي ۋقالاتىپ كەمپىرىنە.

ءسوزىنىڭ اياعى جوق،باسى قايدا،

وتىر شال ومىراۋىن اشىپ ايعا.

شۇبىرىپ سىلەكەيى تونە تۇسەر

كەمپىرى ۋقالاعان ناسىبايعا.

ۇلكەنى وسى بولىپ مۇراتىنىڭ

تاناۋى تاپپاي-اق تۇر، ءسىرا، تىنىم.

ەرىنگە ىتقىتا ءبىر جىبەرسە عوي

كوك بۋرىل ناسىبايدىڭ ءبىر اتىمىن!

سۋالعان ەكى جاققا ۇرت ءبىتىرىپ،

تىلىمەن كەتىك ءتىستى بىرت-بىرت ۇرىپ،

كوتەرىپ كەميەگىن كەمپىرىنە،

جاتسام-اۋ، دەپ وتىر ما، شىرت تۇكىرىپ؟

ەندى وعان كەرەك تە ەمەس جالعان اتاق،

ەشقايدا بارمايدى اتىن تالعا ماتاپ،

ناسىباي ۋقالاتىپ كەمپىرىنە

جاتقاننان شالىڭ ءۇشىن بار ما راحات!

جەلبىرەپ ەتەگى مەن جەڭ تۇرىلە،

جاماندىق كورمەسپىن، دەپ، سەن تىرىدە.

شالىنىڭ ناسىبايىن ۇگىپ بەرىپ،

قويادى كۇلمەڭ قاعىپ كەمپىرى دە.

بولماسىن جۇيكەسى دە تۋ-تالاقاي،

ناسىباي ۋقالاپ بەر، ۋقالا، اپاي!

ولەڭىم

ءار ءسوزى ولەڭىمنىڭ ءبىر قارالىق،

بارادى جوتالانىپ، تۇلعالانىپ،

قانشاما بيىكتى اسىپ،

يىقتاسىپ

بۇل كۇندە ۇلىلارمەن تۇرعانى انىق.

"سارى التىن "سامورودنىي" سالماعى بار"! -

دەپ تە ءبىر جاتقان جوق پا زالداعىلار.

اينالىپ الاعايلى ۇرانعا دا،

ۇقسايدى قىرانعا دا... تاڭعا قۇمار!

جولاماي جاسىق اۋەن، جاتتاندىعا،

قىر اسىپ، قيىر ىزدەپ اتتاندى ما، -

قيا الماي،

كۇنگە كوزىن كولەگەيلەپ،

قالىڭ ەل قاراپ قالار ماقتان قىلا.

بىردە قار، بىردە جاڭبىر، بىردە بۇرشاق،

جۇرگەن جوق ءسوزدى كۇتىپ تىلگە جۇمساق.

كەزىگىپ ۇرەيمەن دە، دۇلەيمەن دە،

كوز ءىلىپ كوردى مە ەكەن تۇندە ءبىر ءسات؟!...

بوي سالىپ بالا جاستان قانىق بەلگە،

مەنى دە تىك كوتەرىپ، ءتانىتتى ەلگە، -

ەل-جۇرتپەن الىس-جاقىن ەلدەستىرىپ،

قويادى بەلدەستىرىپ الىپپەن دە.

جول بەرىپ جاستار جاعى، قارتى ىعىسىپ،

قويار دا قويار ەمەس القىنىسىپ، -

قۇلاشىن كەڭگە سىلتەپ كەتتى ولەڭ-جىر،

تۇياقتان تۇسى بولەك جارقىل ۇشىپ.

"قايدا، دەپ، حانعا باسىن تەڭگەرمەسىڭ؟" -

قىزعانا قارايسىندار سەندەر نەسىن.

سىپىرىپ توماعاسىن قويا بەردىم،

سەزدىم دە ولەڭىمنىڭ... ەندى ولمەسىن!