ءانشئ ذكئلئ ئبئرايدئث «قالدئرعان» ءانئ

فوتو: None
قپارات. قاي عاسئردا ءومئر سذرگةن ءانشئ-كومپوزيتور بولسئن، ونئث قوعامدا وزئندئك ورنئ، بةلگئلئ ءبئر رولئ بولعان. ونئ ونةرپازداردئث وزدةرئ دة جاقسئ بئلگةن. اكادةميك احمةت جذبانوأ قازاق ءانئنئث ةل ئشئندةگئ قادئرئ جايلئ ايتا كةلة: „حالئق اؤزئندا „ءبئر ءاندئ ساتئپ الدئم قذنان نارعا"، نةمةسة „سذراساث مةنئث اتئم تاثجاربايمئن، بولسام دا مالعا جارلئ انگة بايمئن" دةگةن ولةث جولدارئنان ءاننئث اسا جوعارئ باعالانعانئن، انشئلةردئث ءوز ونةرلةرئنئث قذنئن بئلگةندئگئن ذعؤعا بولادئ" دةيدئ.

شئنئندا دا، كةز كةلگةن ءانشئ، ونةر ادامئ حالئقتئث الدئنا شئعئپ ونةرئن كورسةتةر الدئندا ءوزئ تؤرالئ العاشقئ ورئندايتئن ءانئن دة ايتئپ كةتةدئ. مؤزئكا زةرتتةؤ تاريحئندا مذنداي اندةردئ «اأتوپورترةت اندةر» دةيدئ. ياعني ءوزئن-وزئ تانئستئرؤ اندةرئ. كةيبئر ءانشئ-كومپوزيتورلار ءومئرئنئث سوثئندا كةيئنگئ ذرپاققا ءناسيحات-امانات اندةرئن قالدئرعان. ال كةيدة جاس كةزئندة ةلدئث قذرمةت-قوشةمةتئنة بولةنئپ، قارتايعاندا كةرةكسئز، ئزدةؤسئز قالعاندئعئن ايتئپ، مذث شاققان. ءدال وسئنداي ويدئ ХІХ عاسئردا ارقا جةرئندة ءومئر سذرگةن ءانشئ ذكئلئ ئبئراي ءوزئنئث «قالدئرعان» انئندة ايتادئ.  ئبئراي 1860 جئلئ بذرئنعئ كوكشةتاؤ ؤةزئنة قاراستئ №5 اؤئلدا دذنيةگة كةلگةن. رؤئ قاراؤئل، ونئث ئشئندة قالدامان. جاس كةزئندة اؤئل مولداسئنان حات تانئپ، ساؤاتئن اشقان. سةگئز-توعئز جاسئنان ءان سالا باستاعان. شارؤاعا جاس كةزئنةن ئثعايئ بولماعان. اكةسئ ساندئباي اعاش شةبةرئ بولعان. ال ئبئراي اينالاسئنداعئ اعايئن-تؤمالارئنئث ايتقاندارئنا كونبةي، ةرتة اتقا ءمئنئپ، سةرئلئك جولعا بةتتةگةن.  «ذكئلئ ئبئرايدئث «قالدئرعان» ءانئ حالئق اراسئنا ءتورت ءتذرلئ نذسقادا تارالعان» دةگةندئ سازگةر-زةرتتةؤشئ ءئليا جاقانوأ ءوزئنئث «ذزئلگةن ءان» اتتئ ةثبةگئندة ايتادئ. بةلگئلئ ونةر زةرتتةؤشئسئ كةلتئرگةن دةرةكتةرگة سذيةنة وتئرئپ، «بذل ءان ذكئلئ ئبئرايدئث سوثعئ تؤئندئسئ بولسا كةرةك» دةگةن تذجئرئم جاساؤعا بولادئ.
 ءئليا اعامئز كوزكورگةندةردئث ايتقانئن راستاي كةلة، وسئ اننةن كةيئن اأتوردئث ذستالعانئن تئلگة تيةك ةتةدئ.  بذل شئعارمانئث ءسوزئمئزدئث باسئندا ايتقانداي، ءتورت ءتذرئ بولؤئنئث ءمانئسئ - اقئن-ءانشئنئث ءوز دذنيةسئن كوثئل قوشئنا قاراي تذرلةندئرة ايتؤئندا بولسا كةرةك. ذكئلئ ئبئرايدئث كوپ شاكئرتتةرئنئث ءبئرئ بايسةيئت ءانشئ ذستازئمةن قاؤئشقان سوثعئ ءبئر وتئرئسئندا ول كئسئنئث قايتا-قايتا «قالدئرعان» ءانئن سالعانئن ةستةلئك قئپ ايتادئ ةكةن. ءان سالا وتئرئپ، اراسئندا ؤهئلةپ، مازاسئز كذي كةشكةن ذكئلئ ئبئراي وزئنة سونداي ئستئق تارتقان وسئناؤ ءاندئ سول كةشتة شاكئرتئ سذراعانعا دا قايتا-قايتا سالعئزعان.  «قالدئرعاندئ» تاپسئردئم،  سذراعان جانعا امانات»، - دةپ قازئر ايتئلئپ جذرگةن ءاننئث وسئ ءبئر-ةكئ جولئ جالپئ ادامعا امانات ةمةس، كةرئسئنشة، ءبئر عانا جانعا، ياعني بئردةن-بئر شاكئرتئ - سذراعانعا تاپسئرئلعانئن تذيؤگة بولاتئن شئعار. دةمةك، بذل ايتئلعان وسئناؤ جولداردئث «قالدئرعاندئ تاپسئردئم، سذراعان، ساعان امانات» دةپ ايتئلعانئ دذرئس شئعار. اقئننئث «مةن ءاندئ جوثقالايمئن، سذراعان سذرگئلةيدئ» دةؤئنئث ءوزئ كوش باستاؤشئنئث ءئزباسارئنا ءئلتيپاتئنئث قانداي بولعانئن ايقئنداپ-اق تذر ةمةس پة؟  ذكئلئ ئبئراي وزئمةن بئرگة قامالعان، الايدا بوسانئپ شئققان اتئعاي ةلئنئث ةكئ ادامئنان سوثعئ «قالدئرعان» ءانئن جولدايدئ. ول ةكةؤئ ءانشئ اماناتئن شاكئرتئ بةركئمبايعا اكةلئپ تاپسئرادئ. جئلدار وتة بةركئمباي اقساقال وزئنة امانات ةتئلگةن بذل شئعارمانئ ذكئلئ ئبئرايدئث ذستالئپ كةتة بارعان ساتئنة كؤاگةر بولعان، وعان جاسئرئپ ءدان بةرگةن احمةتقاليعا بةرةدئ.

  جاسئمدا بولدئم بالدئرعان،

  تالايدئ سوزگة قاندئرعان.

  سول بالدئرعان كةزئمدة،

  عاشئقتئق وتئن جاندئرعان.

  اينالايئن، حالقئمنان،

 ماثدايدان شئراق جاندئرعان.

  ءماجئلئسئمدئ كوركةيت دةپ،

  حالقئم ءبئر قالاپ الدئرعان.

  

ءبئر ساعاتتا ون كورسة،

  حالقئما ءانئم جاثعئرعان.

  قذربئ-قذرداس، زامانداس،

  ئزدةپ كةپ اتئن شالدئرعان.

  سذمبئلةنئث بذلتئنداي،

 ءسوزئم ءجيئ جاثبئردان.

  الپئسقا كةلئپ ءان سالئپ،

  اتئن ءبئر قويدئم «قالدئرعان».

   شئركئن، دذنية، كةث ةدئث،

  ءبئراز كذن الدئ بوگةدئث.

 

 ورتا جذزدئث ئشئندة،

 ءان شئرقاعان مةن ةدئم.

  سارئ ارقانئ سايرانداپ،

  جال مةن جايا جةپ ةدئم.

  قارتايعاندا دذنية-اي،

  قايداسئث ئبئراي دةمةدئث.

  

قئزئعئث، دذنية، وتكةن كذن،

 كةيئنگئ قؤئپ جةتكةن كذن.

  بايلانباعان اساؤداي،

 سئرت اينالئپ تةپكةن كذن.

   قارا بؤرا قارتايئپ،

 جار باسئنا شوككةن كذن.

  قارلئعئپ قارتتئث داؤئسئ،

  جالتار جةلدةي ةسكةن كذن.

  بةرةيئن جاستار باتامدئ،

  سةندةرگة تئزگئن كوشكةن كذن.

  كارئلةر بةسئك تةربةتئپ،

  جاستار گذلدةپ وسكةن كذن.

  

جاسئمدا ءوستئم قانداي بوپ،

  كذمئستةن تارتقان سئمداي بوپ.

  بولام دةگةن وي بار ما،

  اپپاق شذناق شالداي بوپ.

   الپئسقا كةلدئم، جاماعات،

 شئقپادئ ةشبئر جامان ات،

 «قالدئرعاندئ» تاپسئردئم،

 سذراعان، ساعان امانات.

  بذل ءاننئث قازئرگئ كةزدة ةكئ نذسقاسئ كةث تاراعان. ونئث بئرةؤئ ءانشئ قاپاش قذلئشةأانئث ورئنداؤئندا بولسا، ةكئنشئسئ انشئلةردئث مايتالمانئ قايرات بايبوسئنوأتئث ورئنداؤئندا حالئقتئث جادئنا سئثگةن. ءاننئث قذرئلئسئ اننةن گورئ تولعاؤعا كةلسة دة بذل ءان ةل ئشئنة ذكئلئ ئبئرايدئث «قالدئرعان» ءانئ دةپ تاراعان. «ءاننئث شئققان كةزةثئنةن قانشا ؤاقئت وتسة دة تئثداؤشئلارعا تؤرا كةشة عانا تؤعانداي ةستئلةدئ، جالپئ قاي جةردة بولسا دا، بذل ءان جاقسئ قابئلدانادئ، ءوزئنئث تئثدارماندارئ بار، ةلدئث سذراپ، ءسذيئپ تئثدايتئن ءانئ» دةيدئ ءاننئث قازئرگئ كةزدةگئ ءناسيحاتتاؤشئسئ رامازان ستامعازيةأ.  ذكئلئ ئبئراي 1932 جئلئ 72 جاسئندا قايتئس بولدئ. ونئث ارتئندا كوپتةگةن اندةر قالدئ. ونئث «ال، گاك»، «جةلدئرمة»، «تولقئن»، «شالقئما» دةگةن اندةرئ وسئ كذندة دة ءجيئ ورئندالئپ، تئثداؤشئلاردئث جذرةگئنةن ورئن الئپ جذرگةن اندةر.

   باعلان بابئجان،  مؤزئكا زةرتتةؤشئسئ

(«ايقئن»  گازةتئ. جةلتوقسانئث  2-ئ. 2009  جئل).