اقىن تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم ۇلىنىڭ ولەڭدەرى

تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم 1953- جىلى 20- ماۋسىمدا سەمەي وبلىسىنىڭ اباي اۋدانى قاراۋىل اۋىلىندا تۋعان. 1994- جىلى سەمەي پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. «اباي اۋىلى» گازەتىندە، اباي مۇراجايىندا جۇمىس ىستەگەن. «اقشام حاتتارى»، «ىراۋان»، «قاس ساق اڭقىماسى» اتتى جىر جيناقتارىنىڭ اۆتورى.

بۇگىن اقىننىڭ «مەرەي»، «تۇنگى كۇزەت»، «ماي ساعىمدى ماڭعاز تاۋ»، «ىندىن»، «مەندە تاعى ءبىر ەلەس بار»، «بىزدەر «گوموساپيەنس» كەزىمىزدەن»، «يمەندىك-اۋ شۇلدىردەن»، «قۇيرىق جالى توگىلگەن كىل قىسىراق» قاتارلى ولەڭدەرىن ۇسىنامىز.

* * *

مەرەي

اۋىلىم بولۋشى ەدى كۇندە بوران...

وزگەرىپ كەتتى قازىر مۇلدە بالاڭ.

قازداردىڭ قاڭقىلىنان قايماق جالاپ،

تۇندە ءسال اي ساۋلەسىن تىڭداپ الام.

مەندەگى ءسوز - قۇلىندى، كوز - بوتالى،

بۇل داۋرەن قايتالانسا جازدا تاعى!..

مامىردىڭ مايىن بۇلتتار بۇركىپ ءوتىپ،

توپىراق جاپىراعىن مازداتادى.

ءبىر بىلسە، جەر قادىرىن، تاۋ قادىرىن،

بىلەر مە جۋسان ەمگەن مارقا تۇلىك...

قىز-كوكتەم كول باسىنا اسىعادى،

بۇرىمى بۇلت ىشىندە تارقاتىلىپ.

سەزىمنىڭ سىنىقتارىن قۇرسار كۇيدى

سەن ماعان وسى قازىر قيساڭ قيدىڭ!...

- دەپ تۇنگى قۇربىم وتىر،

ومىراۋىنان

ءبۇر جارعان جۇلدىزداردىڭ ءيىسى اڭقيدى...

 

تۇنگى كۇزەت

 

نە دەپ ساعان جازايىن قوي قوزداعان،

تاۋ موڭىرەپ، اسپاندا اي بوزداعان.

جۇلدىزدار دا تۇرتكىلەپ تۇيسىگىمدى،

تۇسىنىكسىز ءدىرىل بار بويدا ازداعان.

نە دەپ ساعان جازايىن، توبەت ۇرگەن،

ساندىراقتاپ ءتۇز جاتىر كونە تىلدە.

اش بايعىزدار پالەكەت شاقىرادى،

وسى تۇندە قىرىلىپ ولەتىندەي.

نە دەپ ساعان جازايىن، كوك وسپەگەن،

ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز ەلەسپەگەن.

ءتىرى تىشقان كورمەگەن تارعىل مىسىق،

داڭعىرلاتىپ وينايدى تەگەشپەنەن.

نە دەپ ساعان جازايىن، تاڭ اتپاعان،

قويشى قويدى قوراعا قاماتپاعان.

قۇلاعىمەن قيدالاپ قارا ءتۇندى،

وسقىرىنىپ قويادى تورى ات ماعان،

سابىر ساقتار اداممىن، ەسىر ەمەن،

كۇيىپ-پىسە بەرەمىن نەسىنە مەن؟!

جۇز اشىلىپ ەسىگى، مىڭ قيسايىپ،

جاپان تۇزدە جالعىز ءۇي ەسىنەگەن.

ءوز باسىنان وتكەرمەي، سەنگەن بە وزگە،

ەرتەك سىندى ءبارى دە كورگەن كوزگە.

دەم الارمىن جەلىنى سىزداپ تاڭنىڭ

قوزى بۇلتتار جامىراپ ەمگەن كەزدە.

 

ماي ساعىمدى ماڭعاز تاۋ

 

ماي ساعىمدى ماڭعاز تاۋ ءۇرىپ ىشكەن،

ولەڭ اعا جونەلەر تىلىڭىزدەن!..

قاز داۋىسى اڭقىعان قوڭىر جەلگە

قازاناقتىڭ، قايىڭنىڭ ءبۇرى پىسكەن.

دارمەنىڭ جوق ويىڭنان جاڭىلماسقا،

تاۋ تىڭداعان ساز باسقا، سارىن باسقا،

شەگىرتكەنىڭ ءىنجۋلى شىرىلىنان

مونشاق تەرىپ الار ما ەدى قارىنداسقا!..

ءسوز سۇيەگىن ولشەمە، مۇڭدى ولشەگىن؛

وي - كوپ، قوبىز ءدىلىمنىڭ تۇرتەر ىشەگىن.

سارى دالا دوڭبەكشىپ كۇن استىندا،

سايتان - ساعىم سورادى بۇلت ەمشەگىن.

اينالا - كىل كۇيىك تاۋ، ىسىك توبە،

ايعاي جولعا كوردىم سان ءتۇسىپ تە مەن.

قۇلا ءدۇزدىڭ كىندىگىن قۇيىن بۇراپ...

قاراعاندار عانا تەك كۇشىكتەگەن.

سور تاعدىرعا دالامنىڭ كونگەن ءتۇرى:

شالا-جانسار بولسا دا، ەرمەن ءتىرى.

توبىلعىنىڭ گۇلى جوق!..

گۇل ورىنىنا كورىنەدى قىزارىپ شەڭگەل ءتىلى.

مۇڭسىز دا امان بولعانمەن، قۇنسىز دا امان،

كوبەلەكتەر ءبىتتى ءولىپ جۇلدىزتابان؛

قاتالاعان - شولدەگەن شەرلى ءتۇزدىڭ

شەكەسىندە كۇلتىلدەپ كۇن سىزداعان!

اقىلدى جۇرت ىشكىزسىن بۇگىن ۋىن،

اشىرقانار مەندەگى ىڭىل-ۋىل.

جەل قىپ-قىزىل! تاۋ ەسسىز!..

ەسسىزدىكتىڭ ەزۋىنىڭ ساعىمى شۇبىرۋىن!..

 

ىندىن

ويباي-اي، ۇيات-اي، ىندىننىڭ جانى قايدا، مەن قايدا؟

مۇڭكي يىرىمدەنىپ، سۋىلداپ ءوتىپ جاتقان الاپات كۇنكورىس

قۇردىمىنا كۇمپ-پ ەتىپ ءتۇسىپ كەتۋ دەگەنىڭىز وسى شىعار؟!..

شىنىندا دا، سولاي ەكەن!

كۇمپ-پ ەتۋ، و كۇمپ-پ ەتۋ!..

ءتىرى ءشوپتى كورمەي وسكەن ءىنجىلتانۋ ۇمبەتى

كوڭىلدەرىن تەرەزەلەرىنەن تەلمىرگەندەرگە سەلت ەتپەي،

ەرمەك ءۇشىن، ەرگەجەيلى ءيت اسىراپ پاتەردە،

تاڭ ءسارىسى كۇلگىندەنگەن بەي عاسىرعا ءتەردە،

ەجەلگى ەلدىڭ كوشەلەردەگى كولەڭكەلەرىنە دە كىجىنىپ...

كەشەگى وتكەن يمپەريا ماستىعىنىڭ قىزىلى

تۇمسىقتارىندا عانا قالعان دارىندىلار شۇبالى

ەرتەڭگى كۇن ەلەستەرىنە دە ەرىندەرىن شىعارىپ،

اۋليەلەر اۋلەتىنەن ساناعاندا وزدەرىن،

ىڭىردەگى تۇرمىس ءتۇرى تەلەسەكس كوزدەنىپ،

قىلمىس قىلى تيگەن سايىن قىتىعىنا پاكتىكتىڭ،

ايازىڭا پىسقىرمايتىن

راديواكتيۆتى

ماسالاردىڭ ىزىڭىنان دا بەيمازا جۇرت قوزدانىپ...

ايداهارى زاۋىتتاردىڭ مي قىرتىسى گازدانىپ...

دالاسىنا ساۋساق بەزەپ تۇرعان قولا سۇلبانى

ءتاڭىر تۇتقان ۇلى ءتۇزدىڭ قارا كوزدى ۇلدارى

جات تىلىندە بۇقارالىق ايات وقىپ، كۇنى ءۇشىن...

ساياساتتىڭ قوزا تۇسكەن ۇرعاشىلىق جىنىسى

ساقال-مۇرتىن تۇزەمەگەن پرولەتار تۇرىندە

تۇسكە ەنەتىن

حالىقارالىق قورقىنىشتىڭ تۇنىندە.

تاۋبەگە ەلدى تۇسىرەتىن (كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە)

ءبىر جاسىل ءسوز ءبارىن بىلەم جاپىراقتار تىلىندە!..

قۇبىلمالى زاڭعا ەمەس-اۋ

قانعا عانا كونەتىن

سول جاسىل ءسوز

مىنا جالعان دۇنيەدە كونە تىم

بۇزىلماۋىن تىلەي ءجۇرىپ الەۋمەتتىك دارەتتىڭ

سۇتتەي تازا ءبىر جارىقتىق جەر تاپسامشى ولەتىن!..

 

مەندە تاعى بىر ەلەس بار

 

مەندە تاعى ءبىر ەلەس بار،

بار بولعان سوڭ، ول دا ەندى

جوعالمايدى!

تەك ازىرشە قۇر كەزىپ ءجۇر بولمەمدى.

ماسەلەڭكي، ەرتەڭدەرى ايتەۋىر ءبىر ولەم مەن:

پليۋس - مينۋس جۇلدىزدانعان ەت-سۇيەكتى دەنەمنەن

ەلەمەنتتەر ۇشقىن اتىپ، جەر مەن كوككە كەتكەندە،

سول ءبىر ەلەس سوڭعى وتتەگىن تۇتاندىرىپ وكپەمدە،

قانىمداعى سوڭعى قىزىل تۇيىرشەككە كۇن ءتيىپ...

اقىماقتاۋ جۋسان بولىپ، قايتا وسەمىن قىلتيىپ!

انە،

مەنىڭ ەل زارىققان ماڭگى ءومىردى سۇيەتىن

عۇمىر بويعى ەۆوليۋسيالىق-رەۆوليۋسيالىق نيەتىم -

توپىراقتان جاراتىلعان وسىمدىكتىڭ رەتى

تۇردەن تۇرگە كوشىپ جۇرەر قۇبىلمالى جۇيە-تىن.

دەمەك، الگى جۋسانيالىق قۇشتارلىعىمنىڭ وبالى -

جالماڭداعان جانۋاريانىڭ تۇمسىعىندا جوعالۋ؟!

... «بوققا اينالۋ»...

دەگەن ءسوز بار، بوق تىلدە!

كيە دە جوق!

ارۋاق تا جوق!

پەرىشتە دە جوق مۇلدە!

تىم قۇرماسا، تۇلەن دە جوق، ءتۇرتىپ وينار كوڭىلدى!...

تفۋ-ۋ!..

ويتكەن جانتالاسى قۇرىپ كەتسىن ءومىردىڭ!

ولاي بولسا،

توزباي، سىنباي، ىدىراماي، بۋلانباي،

شىرىمەي، نە بولماسا جانىپ كەتپەي تۇرعاندا،

جۇلدىزدانعان اسپاندى دا (بارلىعىنان جوعارى)

جۇمىر باسپەن دار-ر ەتكىزىپ جىرتىپ شىعام مەن ءالى!!

بىزدەر «گوموساپيەنس» كەزىمىزدەن

بىزدەر «گوموساپيەنس» كەزىمىزدەن بىلگىر ەك...

ال، مەن ءوزىم، مىسال ءۇشىن، الفا جىلى،

يگرەك تاۋلىگىندە تۋىپپىن دا...

كەيىن، يكس-بەسىندە

(ومەگا جىلى)

قايتىس بولام.

سونىم ءۇشىن كەشىرىڭدەر.

ايتپاقتايىن،

مىنا ءبىزدىڭ بولمىسىمىزدىڭ جۇمباعى -

كادىمگى الگى مەندەلەيەۆ تابليساسىنداعى

ەلەمەنتتەر جيىنتىعى.

سولار - ىشكەن، سۇيىسكەن!..

ولگەننەن سوڭ، ىدىرايمىز قالايى مەن كۇمىسكە...

...كەشە سەن دە مەملەكەتتىك فانيدى

شابىتتانا جىرلاپ ەدىڭ،

سوندا قالاماقىڭا

كەپكەن بالىق ساتىپ الدىڭ،

ونىڭدى كىم وقىماق؟

ونى مىنا ءبىز وقىدىق:

ءولى بالىق سىرامەن

كەتتى ءىشىلىپ!...

ولەڭ قايدا؟

ونى دا ءدال مىنا مەن

ايتا الامىن،

اجەتحانا شىندىعىنا جۋىقتاپ،

ولەڭ شىركىن ازوتتانا

حيميالىق قۋىقتان

اعىپ كەتكەن...

...سويلەمەشى،

ەلگە دەگەن سەنىڭ انتيقالپىڭ بار!

پارتيالىق سيەزدەرگە كارديوگراممالىق تولقىندار

كاللام ءىشى - نۋكلەينبەلوگىمدى قىزارتىپ...

بىرگە تۋعان قارىنداستان كومسومولي قىز ارتىق!...

سوۆەتتەنگەن جادىمىزعا:

ءماجىلىسحات - پاراقتار،

كوسەمدەردىڭ تۋعان كۇنى،

بەسجىلدىقتار!..

اراق تا

جۇمىسشى مەن شارۋا اڭقيدى!..

 

يمەندىك-اۋ شۇلدىردەن

 

يمەندىك-اۋ شۇلدىردەن!

يمەنۋىمىز يلەنۋ ەكەنىن كىم بىلگەن!

مىقتادى عوي!

ۇقپادى عوي ۇل ءتىلدى!

تۇيە بولىپ،

كيە بولىپ قۇتىلدىق!

ويقوڭىر ما؟

بايقوڭىر

ما بۇل تىرلىك؟..

باستالدى دا!..

اسپاندى دا تىلدىردىك.

نامىس تاپتاپ...

نان ۇستاپ تا، قول الدىق،

بۇلىنبەي-اق، بىلىنبەي-اق تونالدىق!

اقتالدىق تا... ماقتالدىق تا... قۇپ الدىق...

ءجۇز مىڭ جىلعا جەتەرلىكتەي سىنالدىق!

...ادەت قىلىپ، تىرلىك ءمانىن كۇنكورىسپەن ولشەتتى!..

بوبەكتەرگە تالماپ وسكەن رازەڭكە ەمشەكتى!..

نە بولارىن ويلامايتىن ەرتەسىن،

ەل - ەسىنەن، مەڭدەپ العان دەرت ەسىن!

پا دەسەڭشى!

قالاي ءوزى ۇلت ميىن كوممۋنيزم ەلەسىمەن ورتەسۋ؟!

...بەس جالعاننىڭ قۇلىسىڭ سەن، ءسال تىنشى،

قۇداي بەرگەن ەسسىزدىك بار التىنشى:

ىسىپ-توڭىپ، ەستىپ، كورىپ، يىسكەپ، تاتىپ...

قۇشىپ-ءسۇيىپ!.. تىندىرىپ!..

جەتىسىنشى دارەتىڭدى سىندىرۋ!..

اسپان-انا كۇندە دۇعا وقيدى.

ءۇنى قالاي، ەستىلمەي مە باقيدىڭ؟

سەنىكى تەك - قۇلشىنۋ دا قۇلشىنۋ!

باقي ساعان ايتا قويماس شىن سىرىن.

نەشە كىلتى بار سەندەگى ىرىقتىڭ؟

ۇلى اسپاننىڭ ۇلى ەدىڭ عوي.

ۇمىتتىڭ؟ ۇمىتتىڭ...

...قالالارى - قويانشىق. دالا - سۇلىق.

وزەن-كولدىڭ سۋالىپ قاراشىعى،

ورمان-توعاي ورىنىندا قارا شىلىك؛

ەلىن سۇيگەن ەلدەردىڭ ساناسى ۇلىپ،

جانى بىتكەن توبىردىڭ ءتانى اشىلىپ،

جۇرەگىڭە قادالىپ نالا-سۇلىك،

سورىپ الار بولعاندا بار اسىلىن،

ءتىل اينالىپ جۇرەككە ءبىر-اق ساتتە

سىيماي كەتەر اۋىزىڭا الا سۇرىپ!...

...ءار نە؟ بار نە؟ تۇيسىكتەردى جوق باۋلۋ.

تۇسىنىككە تۇكىردىم، ال، تاپتاۋرىن...

ءانى بىتەر سەزىمدەردىڭ تۇبىندە،

ءنانى بىتەر توزىمدەردىڭ تۇبىندە

بىلاپىت ءسوز جانە قانجار ساقتاۋلى؟

 

قۇيرىق جالى توگىلگەن كىل قىسىراق

 

قۇيرىق جالى توگىلگەن كىل قىسىراق

كۇندەر ءوتتى ويناقتاپ...

كۇيكى سىناق!

مۇڭ اڭقىعان سەزىمنىڭ شاتقالىنان

ماڭىرايدى تاۋتەكە ۇيقىسىراپ.

قاسيەتتى قالايشا ىزدەمەيىن،

قاراشىقتار قاراۋعا تۇزگە بەيىم.

قارا ولەڭىم ۇشادى قازبەن بىرگە،

قارىپ ءوتىپ تۇماندى كۇز كومەيىن.

جاڭبىر - جاسىل ياكي كوك پە بوران،

جالعاندىقسىز جازيرام - حاق تاعالام!

قيالىممەن بۇلتتان دا كويلەك ءپىشىپ،

تىراۋىمەن تىرنانىڭ كوكتەپ الام.

كوپ اعايىن مەنى، اتتەڭ، تۇسىنبەدى،

قىسىم با ەدى بۇل سوندا، ءتۇسىم بە ەدى؟..

ولەڭ ءۇشىن ابىگەر بولدى ما ولار؟

ءبارى دە الدە وزدەرى ءۇشىن بە ەدى؟!

كىسىنەسە ءۇمىتتىڭ اقتاڭگەرى،

ول دا جاقسى - دانەمە جوقتان گورى.

مەيىرىمسىز كوپ اۋىز كوكىپ-اق ءجۇر،

مەنى مۇڭايتقاندارىن ماقتان كورىپ.

قۇشىپ الىپ كوڭىلمەن شارتاراپتى،

بايعىز ءۇنىن تىلىمنەن سورعالاتتىم.

مەن مۇڭايسام - ىشىمدە جاتار ءبارى:

تاۋ كوگەرىپ، كول سىزداپ، قانتالاپ ءتۇن!..

ءتۇن ارمانىڭ، تاۋ كۇشىن، كول تالابىن

جىلتىراعان سوزدەرمەن ساۋدالا، مۇڭ.

مەن - بەيشارا، دالامنىڭ ايتقان سىرىن

پەندەلەردىڭ تىلىنە اۋدارامىن!

جۋسان ۋىتى تامشىلاپ وزەگىمنەن،

ولەڭ ەكەندىگىمدى سەزەمىن مەن.

ەي، ۋاقىت، سەن بار عوي، بەرسەڭ ماعان،

ۇلىپ شىققان ويلاردىڭ كەزەگىن بەر!