اقىلى بار ەركەك ايەلىنە قول كوتەرمەيدى - نۇرلان يمام

 كەيىنگى كەزدە وتباسىلىق كيكىلجىڭ بارىسىندا ەر- ازاماتتاردىڭ جارىنا قول جۇمساۋى جيىلەپ كەتتى.

ماسەلەن، وتكەن جىلدىڭ وزىندە عانا 70 ايەل وتباسىلىق جانجالدىڭ قۇربانى بولسا، تاياۋدا عانا ەلورداداعى مەيرامحانالاردىڭ بىرىندە جارىنىڭ جۇدىرىعىنان جاس كەلىنشەك كوز جۇمدى. قوعامدا ۋشىعىپ تۇرعان ماسەلەگە بايلانىستى Kazinform ءتىلشىسى ىرىسكەلدى قاجى اتىنداعى مەشىتتىڭ باس يمامى نۇرلان يمام بايجىگىت ۇلىمەن اڭگىمەلەسىپ، ءبىرقاتار ساۋالعا جاۋاپ الدى.

- نۇرلان بايجىگىت ۇلى، ءمىنسىز قوعام جوق. سول قوعامنىڭ بولشەگى وتباسىندا دا ەرلى- زايىپتىلار اراسىندا ۇرىس- كەرىستىڭ بولىپ تۇراتىنى جاسىرىن ەمەس. دەگەنمەن، كەيىنگى ۋاقىتتا بەرەكەسى كەتكەن وتباسىلار سانى ارتىپ بارا جاتىر. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟

- «الدىمەن بەرەكە دەگەنىمىز نە، ونى كىم قالاي ءتۇسىنىپ ءجۇر؟» دەگەن ساۋالعا توقتالايىق. سەبەبى، بىرەۋلەر بەرەكەنى بايلىق دەپ كورىپ، ەندى ءبىرى بەرەكە ەڭبەكتە دەپ ءجۇر. شىنداپ كەلگەندە، بەرەكە - بۇل قۇدايدىڭ راحىمى. «بارلىق امال نيەتكە بايلانىستى» دەگەن حاديستى ءبارىمىز ەستىگەن بولارمىز. عالىمداردىڭ ءبىرى «بۇل حاديس يسلامنىڭ تەڭ جارتىسىن قۇرايدى» دەسە، ءبىرى «وسى حاديسكە ءىلىمنىڭ ۇشتەن ءبىرى كىرەدى» دەيدى. قالاي دەسە دە، كەز كەلگەن ادامنىڭ نيەتى - الداعى ءومىرىنىڭ بەتاشارى.

مۇنى قالاي تۇسىنەمىز؟ مىسالى، ەگەر ادام بارلىق امالىن ىزگى نيەتپەن باستاپ، جاقسىلىقتى قامتىعان تىرلىگىنەن تايماسا، ونىڭ بەرەكەسى ارتادى. ال، ەگەر نيەتى دۇرىس بولماسا، مىڭ جەردەن ەڭبەكتەنسە دە ىسىنەن بەرەكە تاپپايدى. ناقتىراق تۇسىندىرەر بولسام، ادام بارلىق ارەكەتتى «اللا رازىلىعى ءۇشىن» دەگەن نيەتپەن جاساسا، اللا تاعالا ول ادامنىڭ جۇرەگىنە تىنىشتىق ورناتىپ، تاماعىن توق، مال- مۇلكىن مول، وتباسىن كوپ، مىنەزىن كوركەم، دەنساۋلىعىن مىقتى، عۇمىرىن ۇزاق، ۋاقىتىن ۇنەمدى ەتىپ، ءومىرىن بەرەكەمەن قورشاپ قويادى.

ال، بۇگىنگى جاس وتباسىلارىندا بەرەكە، اۋىزبىرشىلىك جوق. نەگە؟ ويتكەنى، ومىرلەرىندە قۇداي جوق، جۇرەكتەرىندە يمان جوق، كوڭىلدەرىندە ۇيات جوق. «ءاي دەيتىن اجەسى، قوي دەيتىن قوجاسى» جوق. ەڭ بولماعاندا اتا- باباسىنىڭ ىزىمەن جۇرسە دە بولار ەدى. اسپاننان وزدەرى سالبىراپ تۇسكەندەي، قۇدايدىڭ جەرىن وزدەرى جاراتقانداي، ۇلى دا، قىزى دا تايراڭداپ، ءداستۇرىن ساقتاماسا، دىنىنە بەرىك بولماسا، قاشقان قيۋدىڭ سەبەبىن نەدەن ىزدەۋىمىز كەرەك؟ قايىقشى ەكى ەسكەگىنەن ايرىلسا، قانداي كۇي كەشەر ەدى؟ ! سول سياقتى، ءدىنى مەن ءداستۇرىن مۇشكىل حالگە تۇسىرگەن وتباسىلاردان جاقسى ەشتەڭە كۇتۋ بەكەرشىلىك.

بىردە «بەرەكە، قايدا باراسىڭ؟» - دەسە، «ىنتىماققا بارامىن!» - دەگەن ەكەن. سول سياقتى، قازىرگى قازاق قوعامىن قۇرايتىن كىشى مەملەكەتتەردىڭ مۇشەسى بولعان قاراپايىم عانا كۇيەۋ مەن ايەلدىڭ اراسىندا ەكەۋارا ىنتىماق جوق. ىنتىماق بولۋ ءۇشىن، بىرلىك كەرەك. بىرلىك بار جەردە، تىرلىك بار، بەرەكە بار.

كۇنى كەشە ەلىمىزدىڭ تورىندە بولعان سۇمدىق جاعدايعا دەيىن دە قازاق قوعامىنىڭ ەسەڭگىرەگەنىنە بىرنەشە جىل بولدى. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ايەلىن بالتالاعان وڭتۇستىك ازاماتىنىڭ تىرلىگى، ىشىنەن شىققان بالالارىمەن قوسا بيىك قاباتتان سەكىرىپ جاتقان قازاق كەلىنشەكتەرى، قارشاداي ۇل- قىزدارىمىزدىڭ زورلىق- زومبىلىققا كۇنارا ۇشىراۋى - بۇل بولاشاعىمىزدىڭ بالتالانىپ جاتقانى. جالپى «ءبىز قاندايمىز؟» دەگەن سۇراقتى ءوز- وزىمىزگە قويۋدىڭ ءوزى اۋىر بولىپ بارادى.

- يسلام دىنىندە كۇيەۋىنە مويىنسۇنباعان ايەلدى ۇرۋعا رۇقسات بەرىلگەن. «نيسا» سۇرەسىنىڭ وتىز ءتورتىنشى اياتىندا: «ايەلدەرىڭنىڭ مويىنسۇنباۋىنان (كۇنا ىستەۋىنەن) سەزىكتەنسەڭدەر، الدىمەن، ولارعا اقىل ايتىڭدار. كەيىن (اقىل ايتقاننان ناتيجە شىقپاسا، ) ولاردان بولەك جاتىڭدار. سونان كەيىن (سوندا دا قويماسا) اقىرىنداپ ۇرىڭدار» دەلىنگەن. وسى «اقىرىنداپ ۇرىڭدار» دەگەنىن تاپسىرلەپ بەرىڭىزشى.

- ءدال وسى جەردە «ايەلدى ۇرۋعا رۇقسات بەرىلگەن» دەگەن ءسوز كوزدى ۇرىپ تۇر. بۇل بۇتىندەي ۇلكەن ءبىر اق قاعازدى ەمەس، سوعان تۇسىرىلگەن كىشكەنە نۇكتەنى كورگەنمەن تەڭ دۇنيە. وسىنى جەلەۋ ەتىپ العان كەيبىر قىزبا ەر-ازاماتتار وزدەرىن شارشى الاڭدا جۇرگەندەي سەزىنەدى.

ەرىنە مويىنسۇنباعان ايەلگە قانداي قارىم-قاتىناس جاساۋ كەرەگىن قادامدىق، ياعني ورىسشا ايتقاندا «پوشاگوۆىي» دەلىنگەن مامىلەنى اياتتىڭ ءون بويىنان تابۋعا بولادى. الدىمەن ناسيحات ايت، «قۇدايدان قورىق!» دەپ جۇمساق تىلمەن ەسكەرت دەيدى. بۇعان باعىنباسا، امالعا كوش، ياعني «توسەكتەن باس تارتىپ، ساباسىنا ءتۇسىر» دەيدى. كەيبىر عالىمدار «تەرىس قاراپ جاتۋعا دا» بولاتىنىن ايتادى. دەگەنمەن، بۇل جەردە دە دۇرىس تۇسىنىك قالىپتاسۋى كەرەك ياعني مۇنى «توسەكتە ايەلدى مۇلدەم تارك ەتۋ» دەپ تۇسىنبەۋ كەرەك. بۇل دا ناتيجە بەرمەسە، كۇيەۋ «رۇقسات» ءسوزىنىڭ كولەمىمەن عانا جازالاي الادى. ياعني «اقىرىنداپ» ءسوزىن «ازداپ» سوزىنە اۋىستىرۋىمىز كەرەك. ول جەڭىل شاپالاق بولۋى مۇمكىن نەمەسە شىمشىپ سەس كورسەتۋ، شاقىرىمنان جۇدىرىق ءتۇيۋ، ايتەۋىر ۇستەلدى ۇرسا دا، ءوزىنىڭ قاتتى اشۋعا بەرىلەتىنىن ءبىلدىرۋ، بۇل كىشىگىرىم شارانىڭ جەڭىل ءتۇرى. سەبەبى، بۇل سوڭعى شەشىم ەمەس. ويتكەنى، بۇعان دا كونبەسە، ەكى اۋلەتتىڭ ەڭ جاقىندارىن شاقىرىپ، تورەلىك جاساتۋ بار. بۇل جەردەگى ەڭ باستى ماسەلە - ەر ادامنىڭ ءومىرىن شاريعاتپەن قۇرۋى. سوندا عانا تالاپ ەتۋى دە ورىندى بولادى. ال، قۇرماسا شە؟ وندا دا ءبارىبىر اتا زاڭىمىز بۇعان جول بەرمەيدى.

- ۇيدەگى جانجال سەبەپسىز بولمايدى. ونىڭ تۋىنداۋىنا ايەلدىڭ ءتىلى تۇرتكى بولا ما الدە ەر- ازاماتتاردىڭ جۇيكەسى جۇقارعان با؟

- ءدال قازىرگى سىناعى سىنىق زاماندا ەكەۋى دە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى، جۇرەكتەردە تىنىشتىق جوق. كەز كەلگەن سىلدىرعا سىنا بەرەدى. ال، جۇرەكتىڭ يەسى كىم؟ البەتتە، اللا! مەن كوپ ادامنىڭ «اللانى جاقسى كورەمىن» دەگەنىن ەستيمىن. ءبىراق، امالدارىن كورمەيمىن. «يمانىم جۇرەكتە» دەيدى. ءبىراق، سونى دالەلدەمەيدى. ونىڭ دالەلى — اللانى جاقسى كورۋ، قۇلشىلىق ەتۋ. ءوزىن دە، ءومىرىن دە اللاعا تاپسىرماي، ەشبىر ادام ەكى دۇنيەنىڭ دە قيىندىقتارىن شەشە المايدى. وسىنى كەز كەلگەن ەر مەن ايەل جاقسىلاپ ءتۇسىنۋى كەرەك.

— اقپارات كەڭىستىگىندە ايەلدەردىڭ كۇيەۋىنەن تاياق جەگەنى جايلى اقپاراتتى ءجيى بايقايمىز. ال سول ايەلدەردىڭ ءبارىنىڭ تاياق جەۋىنە تەك ەركەك كىنالى مە؟

— بۇل ماسەلەگە ءوز باسىم ءبىر جاقتى قارامايمىن. ويتكەنى، تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار. سوندىقتان، بۇل جەردە تاياقتى جەگىسى كەلگەن ايەل دە كىنالى، جەگىزگەن ەركەك تە كىنالى بولۋى بەك مۇمكىن. ياعني، جاعدايدان بۇرىن ادامىنا قاراي باعالايمىن. سەبەبى، سان ءتۇرلى مىنەز قىم- قيعاش جاعدايدى قۇرايدى. ايەلدىڭ قارۋى — ءتىل، ەركەكتىڭ قارۋى — جۇدىرىق. ەگەر ايەل اقىلدى بولسا، قارۋىن بىردەن الىپ شىقپايدى. ال، اقىلى بار ەركەك ايەلىنە قول كوتەرمەيدى. ەسىرىپ تۇرعان ەركەكتى جەڭەم دەۋ بەكەرشىلىك، ەگەر كاراتەمەن اينالىسقان ايەل بولماسا. ال، ءالى كەلمەي تۇرعان ايەلىن ۇرعان ەركەك ومىردەن جەڭىلىپ وتەدى.

— ساۋالنامالىق دەرەكتەرگە قاراعاندا، ايەلدەرىن جاقسى كورىپ تۇرعانىمەن ءتۇرلى وتباسىلىق كيكىلجىڭ كەزىندە قىزۋقاندىلىققا سالىنىپ، جارىنا قول جۇمسايتىن ەرلەر دە كەزدەسەدى. وسىنداي ازاماتتارعا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟ ايەلدەرگە شە؟

— ايەلگە زورلىق- زومبىلىق كورسەتۋ فاكتىلەرى كەڭەس زامانىندا كوبەيدى. ياعني، شايتان سۋدىڭ شالابى قازاقتىڭ قانشاما شاڭىراقتارىن شايقالتقانىن كوزىمىز كورىپ وستىك. ەگەمەندىككە قول جەتكىزسەك تە بۇل باسىلمادى. ءتىپتى، قۇراننان ءبىر سۇرە جاتتاماي، مۇرنىنا يسلامنىڭ ءيىسى بارماعان ەر- ازاماتتارىمىز «ءتورت ايەل الۋعا بولادى ەكەن» دەپ ەسىرىپ كەتتى. بىلايشا ايتقاندا، ايەلىنە تىكەلەي قول كوتەرمەسە دە، بالا- شاعاسىمەن ايەلىن تاستاپ، مورالدىق تۇرعىدا «ۇرىپ» جۇرگەن ەركەكتەر بارشىلىق. قازىر مۇلدەم ۇدەپ كەتكەن ءتارىزدى. ەندى ايدىڭ كۇنى اماندا، بالا- شاعانىڭ كوزىنشە اناسىن بالتالاۋ دەگەن قاي اتا- بابامىزدا بولعان ەدى. سوندىقتان، اقىلى قول كوتەرۋگە عانا جەتكەن ەر ازاماتتار ەگەر مەنى تىڭداسا، ولارعا ءبىر عانا ناسيحات ايتار ەدىم: «ايەلىڭدى ۇرىپ جاتقان كەزدە، كوز الدىڭا اناڭدى، اپاڭدى، قارىنداسىڭدى، قىزىڭدى ەلەستەت. مۇمكىن ويلانارسىڭ، توقتارسىڭ». ايەلدەرگە دە ايتار كەڭەسىم: ۇرپاعىڭ ءۇرىم- بۇتاعىمەن ۇكىلى بولىپ ءوسسىن دەسەڭ، ەر- ازاماتقا ءتيىستى قۇرمەت، پاراساتتىلىق تانىتىڭىز. ويتكەنى كەلەشەكتە ايەل ۇراتىن ۇل دۇنيەگە كەلۋى مۇمكىن.

— سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

اۆتور

مارلان جيەمباي