اقساق قۇلان جايلى اڭىزعا ەرەكشە تەبىرەندىم - الەكساندر زاتايەۆيچ پەن رومەن روللاننىڭ حات الماسۋى
استانا. قازاقپارات - جاقىندا «نوبەل سىيلىعى» يەگەرلەرىنىڭ ەسىمى بەلگىلى بولدى. الەم جۇرتى بەدەلگى سىيلىقتىڭ جاڭا لاۋرەاتتارىن تانىپ، ءوز تاڭدانىستارىن ايتىپ جاتىر.
وسى ورايدا «قازاقتان شىقپاسا دا، ءوز ۋاقىتىندا قازاق جايلى ءوز پىكىرىن ايتقان قاي نوبەل سىيلىعى لاۋرەاتى بار ەكەن؟» دەپ باسپا ءسوز بەتتەرىن شولىپ شىقتىق. ەڭ العاش كوزگە تۇسكەنى رومەن روللاننىڭ سوزدەرى.
«فرانسۋز مىقتىسى روللان قازاق مۋزىكاسى جايلى جاقسى پىكىر ايتقان ەكەن» دەپ ەستىپ جۇرسەك تە، ناقتى جازعاندارىن كورمەدىك. بۇگىن عانا رەتى كەلدى. الەكساندر زاتايەۆيچپەن ءوزارا جازعان بىرنەشە حاتىندا روللان قىزىقتى دا قۇندى پىكىرلەرى بار ەكەن. وقىرمانعا ۇسىنباقپىز. دەگەنمەن اۋەلى «روللان كىم؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەيىك.
رومەن روللان - فرانسۋز جازۋشىسى. 1915 -جىلى ادەبيەت سالاسىنان نوبەل سىيلىعىن العان. مۋزىكانى ءبىر كىسىدەي بىلگەن. ساربوننا ۋنيۆەرسيتەتىندە وپەرانىڭ شىعۋ تاريحى جايلى ديسسەرتاتسيا قورعاپ، كەيىن «بايىرعى مۋزىكانتتار، «گەندەل» سەكىلدى بۇگىنگى مۋزىكاتانۋشىلار اراسىندا قۇندى ەڭبەكتەردى جازعان. لەۆ تولستويمەن ارالاس-قۇرالاس بولعان. 1935 -جىلى ماكسيم گوركيدىڭ شاقىرۋىمەن ماسكەۋگە بارىپ، ءستاليننىڭ جەكە قابىلداۋىندا بولعان.
اڭگىمەنى زاتايەۆيچ پەن روللان حاتتارىنا قاراي بۇرايىق. حات ءماتىنى «ا. زاتايەۆيچ. زەرتتەۋلەر، ەستەلىكتەر، حات پەن قۇجاتتار» اتتى 1958 -جىلى جارىق كورگەن جيناقتا جاريالانعان.
حات الماسۋ زاتايەۆيچتەن باستالادى. العاشقى حاتىندا قازاق حالىق جايلى، 1920-1923 -جىلدارى قازاق دالاسىن كەزىپ، ءان مەن كۇي جيناعىن جازىپ، ناتيجەسىندە جارىق كورگەن «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» ەڭبەگىن جانە حالىق اندەرىنىڭ سارىنىندا جازىلعان فورتەپيانوعا ارنالعان شىعارمالار جيناعىن سىيعا تارتادى. «ءسىز جايلى ءبىزدىڭ ەلدە كوپ جازىلادى. ءارى ءسىزدىڭ حالىق مۋزىكاسىنا دەگەن ىقىلاسىڭىزدى بىلەمىز. سوندىقتان وسى ەڭبەگىمىزدى قابىل الساڭىز» دەپ جازادى زاتايەۆيچ. جاۋاپ كوپ كۇتتىرمەيدى.
«مەنىڭ تۋعان كۇنىمە وراي جىبەرگەن ەكى كىتابىڭىزدى الدىم. الدىمەن ءسىزدىڭ قاجىرلى ەڭبەگىڭىزگە قۇرمەتىمدى بىلدىرەمىن. اۋرۋ مەن اشتىق جايلاعان كەزدە ىستەگەن ەڭبەگىڭىزدى قۇرمەتى ەكى ەسە ارتادى.
مەن ورىسشا وقي المايمىن. ءبىراق جانىمداعى كومەكشىلەر ەڭبەكتەردەگى العى ءسوز بەن تۇسىنىكتەمەلەردىڭ كەيبىر ماڭىزدى تۇستارىن اۋدارىپ بەردى. مەن اقساق قۇلان جايلى اڭىزعا ەرەكشە تەبىرەندىم. سىرداريا جايلى اننەن دە دالانىڭ كۇشى مەن ادەمىلىگىن سەزگەندەي بولدىم.
ءبىر قىزىعى، بۇل اندەر ماعان جاقىن سياقتى. ءبىزدىڭ ەۋروپالىق اندەرگە تۋىس سارىنداس كەلەدى. ارينە، قازىرگى ەۋروپا مۋزىكاسى جايلى ايتىپ وتىرعانىم جوق. مەنىڭ ايتپاعىم ەۋروپا مۋزىكاسىنىڭ حالىقتىق سارىنداعى ءالى ساقتالعان كەز.
فورتەپيانوعا ارنالعان شىعارمالارىڭىز دا ۇنادى. اسىرەسە، «قارعام-اۋ» جالعىز جۇرگەنىمدە ىڭىلداپ جۇرەتىن اۋەنىمە اينالدى. باسقالارى دا شابىت بەرەر دۇنيەلەر ەكەن.
قازاقتىڭ اندەرى ماعان ءۇشىن جاڭا لەپ اكەلگەندەي. وزگەدەن كورمەگەنىم وسى جەردە بار. سىزگە دە مەنىڭ «بايىرعى مۋزىكانتتار» جانە «بۇرىنعى ۋاقىتقا مۋزىكالىق ساياحات» اتتى ەكى ەڭبەگىمدى سىيلىققا جىبەرەيىن.
قۇرمەتپەن رومەن روللان. شۆەيتساريا. ءساۋىر ايى، 1926 -جىل».
بۇل حاتقا جاۋاپ رەتىندە زاتايەۆيچ ءوزىڭىز راقمەتىن ايتىپ، «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» ەڭبەگىندەگى بىرنەشە انگە نازار سالساڭىز دەيدى. سونىمەن قاتار «جاقىن ارادا قازاقتىڭ 500 ءان مەن كۇيى» جارىققا شىعادى دەپ حابارلايدى. ەستەلىككە فوتو جىبەرەدى. فوتودا ءوزى، قىرعىز كومىزشى ءمۇراتالى كۇرەنكەيەۆ جانە قياقشى توقتومامبەت (قارامولدا) وروزوۆ. زاتايەۆيچ بۇل ەكەۋى دە ىستىقكول جاعاسىندا تۇرادى دەپ جازىپ كەتكەن.
ءسوز ورايى كەلگەندە جازىپ كەتەيىك. بۇل فوتونى كەيبىر جۋرناليستەر «زاتايەۆيچ قازاق ونەرپازدارىنىڭ اراسىندا» دەپ اقپارات تاراتىپ ءجۇر. ولارعا ا. زاتايەۆيچ تەك قازاق ەمەس، ىرگەلەس جاتقان قىرعىز مۋزىكاسىن دا جازىپ، قۇندىق ەڭبەكتەر قالدىرىپ كەتكەنىن ەسكەرتەمىز.
«قۇرمەتتى زاتايەۆيچ مىرزا! ءسىزدىڭ قازاق پەن قىرعىزدىڭ ونەرىن حاتقا ءتۇسىرۋ ەڭبەگىڭىزگە ءتانتىمىن. ەڭبەكتەرىڭىز تاريح قويناۋىنان ءوز ورنىن تاباتىنىنا سەنىمدىمىن. بۇل جەردە دەرەكتى ۇسىنۋدىڭ كوركەم ءتۇرىن تاڭداعانىڭىزعا ەرەكشە نازار اۋدارعىم كەلەدى.
جازعانىڭىزدان ءوزىڭىزدىڭ ەرىك-جىگەرىڭىزدى كورسەتە ءبىلدىڭىز. قۇرمەتىم شەكسىز. سىزگە دە ءوز فوتومدى جىبەرەيىن. بۇل فوتو بەتحوۆەننىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىندا ۆەنادا تۇسىرىلگەن.
رومەن روللان، شۆەيتساريا، قىركۇيەك ايى، 1929 -جىل.
1931 -جىلى زاتايەۆيچ روللانعا تاعى حات جازادى. بۇل جەرگە نەگىزگى اڭگىمە «قازاقتىڭ 500 ءان مەن كۇيى» جيناعى جايلى بولادى. حات ماتىنمەن بىرگە، ەڭبەكتىڭ ءبىر داناسىندا سالىپ جىبەرگەن ەكەن.
جوعارىدا جازعانىمىزداي، روللان 1935 -جىلى ماسكەۋگە كەلەدى. وسىعان وراي، زاتايەۆيچ حات جازىپ، جاڭادان شىققان بىرنەشە ەڭبەگىن سىيعا تارتقان ەكەن.
«قۇرمەتتى زاتايەۆيچ جولداس! ءسىزدىڭ حاتىڭىز بەن سىيلىعىڭىزدى الدىم. ەڭبەكتەرىڭىزدى مۇقيات قارايتىنىما كۇمانىڭىز بولماسىن. سىزبەن جەكە كەزدەسكىم كەلسە دە ۋاقىت وتە تىعىز. سوندىقتان رەتى كەلمەي تۇر. ەرتەڭ ماسكەۋدەن شىعىپ، گوركيدىڭ ساياجايىنا بارامىز.
سىزگە دەگەن قۇرمەتپەن رومەن روللان. ماسكەۋ، «ساۆاي» قوناق ءۇيى، ماۋسىم 1935 -جىل».
الەم مويىنداعان رومەن روللاننىڭ زاتايەۆيچپەن حات الماسقانى - وسىنداي. ولاردىڭ جەكە كەزدەسكەنى، كەزدەسپەگەنى جايلى دەرەك ناقتى ەمەس. كەيبىر دەرەكتەردە ولار ماسكەۋدەگى گلينكا اتىنداعى مۋزىكا مۇراجايىندا كەزدەسكەن دەيدى.
رۇستەم نۇركەنوۆ، كۇي زەرتتەۋشىسى
aikyn.kz