اق وردا حانى ءاز جانىبەكتىڭ جارلىعى

استانا. قازاقپارات - كۇللى الاش ۇراندى قازاق قاراشالارىمنىڭ وزدەرىنىڭ جانە ۇرپاقتارىنىڭ ءمىنسىز، ساۋ دەنەلى بولىپ جەتىلۋى ءۇشىن:

1. ويناسقا، جات نيەت، جامان قىلىقتارعا تيىم سالىنسىن! ەگەر كوزگە شالىنسا، قارا سيىرعا تەرىس مىنگىزىپ، بەتىنە قارا كۇيە جاعىپ، ەل ارالاتىپ ماسقارا ەتىلسىن!

2. جەتى اتاعا تولماي قىز الىسقاندارعا تيىم سالىنسىن! اتقارماعان جۇبايلاردىڭ باسى الىنسىن!

3. بەتىنەن سۇيەتىن جات قىلىققا بۇگىننەن باستاپ تيىم سالىنادى. جاراتىلىسىنان كەمتار ادامداردان باسقا ناۋقاستار ىدىس- اياق اۋىستىرماۋ شارت. ەگەر جارلىقتى ەستىمەسە ەلۋ قامشى دۇرە سوعىلادى. قارسىلىق كورسەتسە تىرىدەي جەرگە كومىلەدى. (شيپاگەرلىك بايان 11 - بەت)

جەتى اتادان قىز الىسپاۋ - قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ساپاسىنىڭ جوعارى، ساۋ دەنەلى بولىپ جەتىلۋىنە مىقتى نەگىز قالاعان.

قازاق حالقىندا «جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر، ءوزىن عانا بىلگەن ۇل قۇلاعى مەن جاعىن جەر»، «جەتى اتاسىن بىلمەگەن جەتىمدىكتىڭ بەلگىسى»، «جەتى اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» دەگەن ماقالداردىڭ ايتىلۋى تەگىن ەمەس.

قازاق تۇرمىس - سالتىندا اتا، انا بولعان ادام بالالارىنا جەتى اتاسىن جەتە تانىتۋعا بورىشتى بولعان. جەتى اتاسىن تانىتۋ قازاقتىڭ بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ العاشقى باستاماسى سانالعان. جوعارىدا ايتىلعان جەتى اتا، جەتى ۇرپاق، جەتى جۇرت، جەتى توپ سەكىلدى جەتىلىك جۇيەلەر قازاق تانۋدىڭ العاشقى الىپپەسى رەتىندە قالىپتاسقان سالت-سانا بولىپ تابىلادى.

ءاز جانىبەك حاننىڭ جارلىعى جاريالانىپ، جالپاق جۇرتقا جايىلعان سوڭ، «جارلىق قاتتى، جان ءتاتتى» دەگەندەي، جارلىقتى بۇلجىتپاي ورىنداپ وتىردى. مىسالعا «قالقامان-مامىر» داستانىن الساق، عۇلاما عالىم، ايگىلى اقىن شاكارىم اتامىز داستاندى:

«انەت باباڭ ارعىننىڭ ەل اعاسى،

ءارى ءبي، ءارى موللا عۇلاماسى.

كىشىك دەگەن باباڭنىڭ ءوز اعاسى،

مامبەتاي ول كىشىكتىڭ ءبىر اعاسى.

ءبىزدىڭ جەتىنشى اتامىز ايتەك دەگەن،

باباڭنىڭ ءبىر تۋىسقان ءىنىسى ەكەن،

كوكەناي مامبەتايدىڭ باستاۋشىسى.

ءوزى باتىر، مىنەزى قاتال كىسى»،- دەگەن قالقامان مەن مامىردىڭ اتا تەگىنە قاتىستى تۇسىندىرمە ارقىلى باستايدى. وسى تۇسىندىرۋدەن:

انەت بابا - ورتا جۇزگە ۇلگى ايتقان ارعىننىڭ ەل اعاسى، كىشىك - انەت بابانىڭ ءوز اعاسى، مامبەتاي - كىشىكتىڭ بىرگە تۋعان اعاسى، ايتەك - انەت بابانىڭ ءبىر تۋعان ءىنىسى، قالقامان - ايتەكتىڭ كىشى ايەلىنەن تۋعان ۇل، مامىر كوكەنايدىڭ قىزى. دەمەك، مامىر دا، قالقامان دا انەت بابانىڭ نەمەرەلەرى. جەتى اتادان اسپاي تۇرىپ، اتا-انانىڭ باتاسىن الماي تۇرىپ، تۇرمىستانباقشى بولعان، ءاز جانىبەكتىڭ جارلىعىنا قارسى شىققان «جەتى اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» جاندار.

سول سەبەپتى، كوكەناي ءوز قىزى مامىردى ساداقپەن اتىپ ولتىرەدى.

بارلىق ارعىننىڭ اراشاشى بولىپ، قالقاماننىڭ قانىن كەشۋىن ءوتىنىپ سۇراعانىنا قاراماي، قالقاماندى دا الىستان كوكەناي اتادى، وق قارا سانىنان ءتيىپ، قالقامان جارالى بولىپ، الىسقا جەتى جۇرتىنىڭ بىرىنە قاشىپ كەتەدى.

الىمبەك نۇرالين

ءتاڭىر تاۋ تورابى. 2014