انتيبيوتيك نارىعى: زاڭسىز ساۋدا مەن كۇتپەگەن كولەم
جىل باسىنان بەرى فارماتسيەۆتيكا نارىعىندا انتيبيوتيككە دەگەن سۇرانىس ارتتى. باعا ساياساتىندا وزگەرىس پايدا بولىپ، شەتەلدىك كومپانيالار ەكسپورت كولەمىن ۇلعايتۋدا.
كەيىنگى 3 جىلداعى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتكەن ساتىلىم دەڭگەيى قوعام الاڭىن تۋدىرىپ تۇر. وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى سۇرانىستىڭ سەبەبى مەن اتالعان ءۇردىستىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا اسەرىن باعامداۋعا تىرىستى.
سۇرانىستىڭ ارتۋىنا نە سەبەپ؟
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2024 -جىلدىڭ I جارتى جىلدىعىندا 41,2 توننا انتيبيوتيك ساتىلعان. بۇل وتكەن جىلدىڭ 12 ايىنداعى كورسەتكىشكە بارابار. ەلدەگى مۇنداي انتيبيوتيك اۋقىمى پاندەميا كەزىندە عانا بايقالعان بولاتىن. 2020 -جىلى اتالعان مەديتسينالىق ءونىم كولەمى 80 توننانى قۇراعان ەدى. دەرتتىڭ بەتى قايتقاندا، ءتىپتى 2023 -جىلى ىشكى نارىقتاعى سۇرانىس 2 ەسەگە جۋىق ازايدى.
سوندا ساتىلىم كولەمىنىڭ ارتۋىنا نە سەبەپ؟ ول ءۇشىن الدىمەن نارىقتاعى باعا ساياساتىنىڭ حرونولوگياسىنا ۇڭىلەيىك. انتيبيوتيككە سۇرانىستىڭ ءوسۋى قاي ۋاقىتتا باستالعانىن ناقتىلاۋ وڭاي ەمەس، ءبىراق بولجاۋعا بولادى. مىسالى، وتكەن جىلى نارىقتاعى سۇرانىس G,7 ازايعان بولاتىن. سول كەزەڭدە ءدارى-دارمەك تاسىمالداۋشى شەتەلدىك كومپانيالار ءونىم كولەمىن 62,4 توننادان 28,9 تونناعا ءتۇسىردى. ىزىنشە وتاندىق وندىرۋشىلەر دە تارتىنا ارەكەت جاساپ، فارماتسيەۆتيكالىق كومپانيالار نەبارى 12,3 توننا انتيبيوتيك شىعاردى. جىل باسىندا - قاڭتار- ناۋرىز ايلارىندا دا نارىقتاعى سۇرانىس كەرى كەتكەنى ەستە. دەمەك انتيبيوتيكتەردىڭ جاپپاي ساتىلىمى مامىر- ماۋسىم ايلارىندا باستالدى دەپ بولجاۋعا بولاتىنداي.
دەگەنمەن 2024 -جىلى نەلىكتەن انتيبيوتيككە سۇرانىس ارتقانىن ءدوپ باسۋ وڭاي بولماي تۇر. ساراپشىلار ينفەكتسيالىق اۋرۋ كوبەيگەن بولۋى كەرەك دەپ كۇدىكتەنگەنىمەن، ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى انتيبيوتيك سۇرانىسىن تۋدىراتىن ەشقانداي اۋرۋ وشاعى تىركەلمەگەنىن حابارلادى. الايدا قوعامدىق دەنساۋلىقتى ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ رەسمي سايتىندا مەنينگوكوكك ينفەكسياسىن جۇقتىرعاندار سانى 2,3 ەسە ارتقانى ايتىلعان، ال 8 ايدا 1,3 مىڭ ادام كوروناۆيرۋس جۇقتىرىپتى.
دارىگەر- كلينيكالىق فارماكولوگ الۋا يسكاكوۆانىڭ ايتۋىنشا، ماسەلەگە حالىقتىڭ مەديتسينالىق ساۋاتى دا اسەر ەتۋدە. ەل اراسىندا تۇماۋ مەن جەڭىل- جەلپى اۋرۋعا انتيبيوتيك پايدالانۋ جيىلەگەن. پاندەميا كەزىنەن قالعان بۇل ءۇردىس ءالى تىيىلار ەمەس. سوندىقتان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ءدارى-دارمەكتەردىڭ رەتسەپتسىز ساتىلماۋىن قاداعالاۋ قاجەت دەگەن پىكىردە.
«ەۋروپا ەلدەرىندە ويعا كەلگەن انتيبيوتيكتى ءدارىحانادان ساتىپ الۋ مۇمكىن ەمەس. الدىمەن مەديتسينالىق تەكسەرىستەن ءوتىپ، كەيىن دارىگەردىڭ نۇسقاۋىمەن عانا ەم قابىلدايدى. ال قازاقستاندا كەي ادام ناقتى قانداي ءدارى قابىلداپ جۇرگەنىنە ءمان بەرمەيدى. كەيىنگى ۋاقىتتا حالىق اراسىندا انتيبيوتيك، نە انتيبيوتيك ەمەس، شىعۋ تەگى بەلگىسىز دارىلەردى ساتىپ الۋ كوبەيدى.
نەگىزى امبۋلاتوريالىق جاعدايدا پارەنتەرالدى انتيبيوتيكتەر الۋ- شاراسىز كەزدە جاسالاتىن قادام. بىزدە كەرىسىنشە، «ەگەر اۋىرا قالسام، سيستەما نەمەسە ۋكول الۋىم كەرەك» دەگەن جانساق پىكىر قالىپتاسقان، قالىپتى جاعدايعا اينالعان. بۇل ورايدا باستى تالاپتى ەسكەرۋ كەرەك. پارەنتەرالدى (كوكتامىر ىشىنە نەمەسە بۇلشىقەتكە ينەكتسيا - رەد.) انتيبيوتيك الۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە مەديتسينا قىزمەتكەرى قاجەت»، - دەدى الۋا يسكاكوۆا.
قاڭتار ايىنان بەرى سۇرانىس تا، باعا دا توقتاۋسىز كەتتى. مىسالى، Energyprom.kz مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ءوتىمدى انتيبيوتيكتەر سانالاتىن ازيتروميتسين ,9، «فلەموكسين سوليۋتاب» !,2 قىمباتتادى. وعان قوسا فارماتسيەۆتيكالىق ونىمدەردىڭ بولشەك ساۋداسى !,6 وسكەن. سوعان قاراماستان تۇتىنۋشى كوپ. جارتى جىلدا قازاقستاندىقتار 253 ميلليون مەديتسينالىق پرەپارات ساتىپ العان - جالپى سوماسى 326,5 ميلليارد تەڭگە.
سۇرانىستىڭ كوبەيۋى سالدارىنان شەتەلدىك كومپانيالار دا مەديتسينالىق ءونىمدى جەتكىزۋدى ارتتىرعان- دى. بيىل شەتەلدىك انتيبيوتيكتەردى 2,4 ەسە كوپ ەكسپورتتاپ، وتكەن جىلعا قاراعاندا 18,2 تونناعا ارتىق جەتكىزگەن. وتاندىق وندىرۋشىلەر دە قالىس قالعان جوق، ءوندىرىس كولەمىن 2,1 ۇلعايتىپتى.
ايتا كەتەيىك، بيىل شەتەلدىك كومپانيالار انتيبيوتيكتى 2,4 ەسە كوپ ەكسپورتتاپ، وتكەن جىلعا قاراعاندا 18,2 توننا ارتىق جەتكىزگەن بولاتىن. العاشقى ۇشتىككە قىتاي، ءۇندىستان، رەسەي كومپانيالارى كىرەدى. اسىرەسە مەديتسينالىق ءونىمنىڭ 60 پايىزعا جۋىعى ق ح ر-دان كەلەدى ەكەن. وتاندىق وندىرۋشىلەر دە قالىس قالعان جوق، 2024 -جىلى ءوندىرىس كولەمىن 2,1 ۇلعايتى. دەگەنمەن ەكسپورتقا قارسى تۇراتىنداي قاۋقاردا ەمەس.
زاڭسىز ساۋدا ءدارىحانادا عانا ەمەس
سۇرانىس پەن باعا ساياساتى انتيبيوتيك نارىعىنداعى جالعىز ماسەلە ەمەس. ءدارى- دارمەكتى زاڭسىز ساۋدالاۋ ءارى دارىگەردىڭ رەتسەپتىنسىز ساتۋ دا سالاعا سالقىنىن تيگىزۋدە. ۇكىمەت ارنايى زاڭسىزدىقتى اشكەرەلەپ، تۇراقتى جازالاعانىمەن ناتيجە از. وسى ورايدا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مەديتسينالىق جانە فارماتسيەۆتيكالىق باقىلاۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى الماگۇل كەنجەحانوۆاعا ارنايى ساۋال جولداعان بولاتىنبىز. «انتيبيوتيكتەردى رەتسەپتسىز ساتۋدى تەجەۋ باعىتىندا قانداي جۇمىس اتقارىلدى؟» دەگەن سۇراققا الماگۇل جۇماحان قىزى تومەندەگىدەي جاۋاپ قايتاردى:
- «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسىنىڭ 233-بابى 4 تارماعىنا سايكەس، دارىگەردىڭ رەتسەپتىسى بويىنشا بوساتۋعا ارنالعان دارىلىك زاتتاردى رەتسەپىسىز وتكىزۋگە تىيىم سالىنادى. رەتسەپتىلەر قاعاز جانە (نەمەسە) ەلەكتروندىق تۇرلەردە جازىپ بەرىلەدى. دارىلىك زاتتاردى رەتسەپتسىز ساتقانى ءۇشىن ا ق ب ت ك-نىڭ 426-بابىنىڭ 1-بولىگى بويىنشا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەن. وسىلايشا، 2024 -جىلدىڭ 8 اي ىشىندە ءدارى- دارمەكتەردى رەتسەپتسىز ساتقانى ءۇشىن 18,5 ميلليون تەڭگەدەن استام سوماعا اكىمشىلىك حاتتامالار جاسالىندى» - دەدى ول.
سالا باسشىسىنىڭ قوسىمشا ساۋالدارعا بەرگەن مالىمەتىنەن تاعى ءبىر كىلتيپاندى اڭعاردىق. كەي ءدارىحانا يەلەرى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى زاڭناما تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيتىن دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق بۇيىمداردى ساتۋمەن اينالىسقان. ونىڭ ىشىندە انتيبيوتيكتەر دە بار.
- 2022 -جىلى ەل اۋماعىندا تىركەلمەگەن دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق بۇيىمداردى ساتۋ/ساقتاۋ بويىنشا 8,9 ميلليون تەڭگە سوماسىنداعى 26 اكىمشىلىك حاتتاما جاسالسا، وتكەن جىلى 36,7 ميلليون تەڭگەدەن استام سوماعا 66 اكىمشىلىك حاتتاما تولتىرىلدى. ال بيىل I جارتىجىلدىقتا 13 ميلليون تەڭگە كولەمىندە 16 اكىمشىلىك حاتتاما جاسالدى، - دەدى الماگۇل جۇماحان قىزى.
اتالعان ولقىلىققا بايلانىستى ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ الەۋمەتتىك- مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى گۇلدارا نۇرىموۆامەن بايلانىسقان بولاتىنبىز. دەپۋتات مەديتسينالىق ونىمدەردىڭ جۇيەسىز نارىعىن رەتتەۋ ءبىر كۇندىك ءىس ەمەس، ۇنەمى باقىلاۋدى قاجەت ەتەدى دەيدى. سونداي- اق بۇل تۇرعىدا دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولداعانىن جەتكىزدى.
- بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا انتيبيوتيكتەردى حالىققا رەتسەپتسىز ساتۋعا رەسمي تۇردە تىيىم سالىنعان. ءبىراق مۇندا ۇلكەن ماسەلە بار. كوپتەگەن ءدارىحانا يەسى ەرەجەنى ساقتامايدى. ميلليونداعان تەڭگە پايدا تابۋى ءۇشىن ءدارى- دارمەكتەردى، اتاپ ايتقاندا، انتيبيوتيكتەردى رەتسەپتسىز ساتاتىن جاعداي كوپ. بۇل انتيبيوتيكتەردى باقىلاۋسىز قولدانۋعا اكەلەدى، - دەيدى گۇلدارا نۇرىموۆا.
راسىندا، جۇيەسىز ساۋدا باقىلاۋسىز قولدانۋعا جول اشىپ وتىر. اسىرەسە ينتەرنەت- دۇكەن بەلەڭ العان شاقتا ءداستۇرلى ساۋدا جولىمەن قاتار ونلاين پلاتفورمانى دا باقىلاۋ قاجەت ەتەدى. سەبەبى مۇندا مەديتسينالىق پرەپاراتتار ساۋداسىنىڭ ۇلەسى مول. دارىگەر- كلينيكالىق فارماكولوگ الۋا يسكاكوۆانىڭ پىكىرىنشە، ونلاين پلاتفورمالار حالىقارالىق تالاپ پەن مەملەكەت زاڭىنداعى مىندەتتەمەنى ساقتاي بەرمەيدى.
- نارىقتى جۇيەلەۋ قاجەت. مىسالى، كەي ناۋقاس ءدارىحانادان انتيبيوتيكتىڭ رەتسەپتسىز ساتىلمايتىنىن ءبىلىپ، ينتەرنەت- دۇكەندەرگە تاپسىرىس بەرەدى. ال وندا ءتيىستى ەرەجە ساقتالىپ جاتقان جوق. كەي انتيبيوتيكتىڭ تۇسىندا «رەتسەپتسىز ساتىلمايدى» دەگەن ايدار بولعانىمەن، ول تالاپتىڭ ەسكەرىلگەنىن كورگەنىمىز جوق، - دەيدى الۋا قانات قىزى.
مەديتسينالىق جانە فارماتسيەۆتيكالىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ رەسمي مالىمەتىنشە، ەلەكتروندىق ساۋدا الاڭدارىنا دارىلەردىڭ تىركەۋ كۋالىگى، سايكەستىك سەرتيفيكاتى سەكىلدى ماڭىزدى تالاپتى ەنگىزۋ قولعا الىنعان. ول ءۇشىن دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق بۇيىمداردى كوتەرمە جانە بولشەك ساۋدادا ساتۋدى رەتتەيتىن نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر ازىرلەنىپ جاتىر.
قازاقستاندا انتيبيوتيكتەر قولدانىسى مەن نارىعىن جۇيەلەۋگە ارنالعان جول كارتاسى بار. تولىق اتاۋى - «ميكروبقا قارسى پرەپاراتتارعا توزىمدىلىكتى تەجەۋ جونىندەگى ق ر- نىڭ 2023-2027 -جىلدارعا ارنالعان» جول كارتاسى. قۇجاتتا الداعى 5 جىلدا سالادا بولاتىن وزگەرىس پەن باقىلاۋ تولىق قامتىلعان.
اۆتور
ەرسىن شامشادين