انكوريدجدەگى كەلىسسوز قورىتىندىسى قانداي

استانا. KAZINFORM - الياسكادا ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ پەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتيننىڭ 15-تامىزدا وتكەن كەلىسسوزىنىڭ ناقتى قورىتىندىسى جاريالانباعان جاعدايدا دا ءوز الدىنا ءبىر وقيعاعا اينالدى. Kazinform اگەنتتىگىنىڭ حالىقارالىق شولۋشىسى سۇلتان اكىمبەكوۆ وسىنداي پىكىر ءبىلدىردى.

دەگەنمەن ءبىر قورىتىندىعا قول جەتكىزىلگەن. الايدا، ا ق ش ەگەر رەسەي 10 كۇن ىشىندە ۋكرايناعا قاتىستى كەلىسىمگە كەلمەسە، وعان قارسى سانكسيا سالۋ تۋرالى مالىمدەمە جاساعان جوق. بۇل تۋرالى ترامپ 29-شىلدەدە ايتقان بولاتىن. امەريكالىق ۋلتيماتۋم مەرزىمى 8-تامىزدا اياقتالۋى ءتيىس ەدى جانە ءبارى بۇل جاعداي باسقاشا ءوربۋى مۇمكىن دەپ ساناعان.

ءبىراق رەسەيدىڭ سول كەزدىڭ وزىندە ترامپ ۋلتيماتۋمىنان باس تارتاتىنى بەلگىلى بولدى. ونداي جاعدايدا رەسەيدىڭ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارىن ساتىپ الاتىن ەلدەرگە قاتىستى باج سالىعىن ەنگىزۋگە تۋرا كەلمەك. بۇل رەتتە 6-تامىزدا رەسەيلىك مۇنايدى ساتىپ العانى ءۇشىن % قوسىمشا باج سالىعى ەنگىزىلگەن تەك ءۇندىستان عانا ەمەس. ترامپ ءۇشىن باستى ماسەلە، ونىڭ رەسەيلىك مۇناي يمپورتىن توقتاتۋ تۋرالى تالاپتارىن ورىنداۋدان باس تارتقان قىتاي بولدى. ويتكەنى ا ق ش- تا قىتايمەن ءوزارا ساۋدا بويىنشا كۇردەلى كەلىسسوز جۇيەسى بار. 12-تامىزدا ەكى ەل تاريفتى ءوزارا كوتەرۋدى تاعى ءۇش ايعا، 10-قاراشاعا كەيىنگە قالدىرۋعا كەلىستى. ەگەر الياسكانىڭ انكوريدجىندەگى كەلىسسوز بولماسا، 8-تامىزدا ترامپ قىتاي ءۇشىن تاريفتەردى ارتتىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋى ءتيىس ەدى.

ءۇندىستانعا قارسى قوسىمشا باج سالىعىن ەنگىزۋدىڭ ءوزى رەسەي ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولدى. اڭگىمە تاۋلىگىنە 4,7 ميلليون باررەل مۇناي ەكسپورتى جالپى كولەمىنىڭ 1,9 ميلليون باررەلى تۋرالى بولىپ وتىر. تاۋلىگىنە تاعى 2 ميلليون باررەلدى قىتاي ساتىپ الىپ ءجۇر. بۇعان قوسا، رەسەي تاۋلىگىنە تاعى 2,6 ميلليون باررەل مۇناي ونىمدەرىن ەكسپورتتايدى. قالاي بولعاندا دا، 2025 -جىلى رەسەيدىڭ مۇناي ەكسپورتىنان تۇسەتىن جالپى كىرىسى باعانىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى قىسقاردى. بۇل - بيۋجەت تاپشىلىعىنىڭ ۇلعايۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ. سوندىقتان ءۇندىستان يمپورتىنىڭ تاۋلىگىنە 2 ميلليون باررەلگە جۋىق قوسىمشا شىعىنى ورىنسىز بولدى.

بۇل جاعدايدا ماسكەۋ ترامپتىڭ كەڭەسشىسى ستيۆ ۋيتكوفقا 6-تامىزدا امەريكا پرەزيدەنتى پۋتينمەن جەكە كەزدەسۋدى ۇسىندى. بۇل ۇسىنىستىڭ ناقتى قانداي ەكەنى بەلگىسىز. اڭگىمە اۋماقتار الماسۋ تۋرالى بولعان دەگەن بولجام عانا بار.

بۇل رەتتە رەسەي سوعىستى توقتاتۋ ءۇشىن ۋكراينانىڭ باقىلاۋىنداعى دونباستىڭ قالعان بولىگىن، اتاپ ايتقاندا سلاۆيانسك جانە كراماتورسك قالالارىن ايىرباستاۋدى ۇسىندى. ناقتى نەمەن ايىرباستاۋ كەرەكتىگى تولىق تۇسىنىكتى ەمەس. ءتىپتى زاپوروجە مەن حەرسون وبلىستارىنىڭ باسىپ الىنعان بولىكتەرىن قالدىرۋ مۇمكىندىگى دە ايتىلدى. ءبىراق كەيىن ولار مۇنى جوققا شىعارىپ، ءتىپتى ۋيتتكوفتىڭ دۇرىس تۇسىنبەگەنىن ايتتى. قالاي بولعاندا دا، رەسەي الدەبىر ۇسىنىس جاسادى جانە بۇل انكوريدجدەگى كەزدەسۋگە سەبەپ بولدى. ءوز كەزەگىندە ترامپ ءۇشىن بۇل 29-شىلدەدەگى ءوزىنىڭ جەكە ۋلتيماتۋمىن ورىنداماۋ ءۇشىن قولايلى سىلتاۋ بولىپ شىقتى. ەندى پۋتينمەن كەزدەسۋدەن كەيىن سانكسيا ماسەلەسى ءبىراز ۋاقىتقا قازىرگى كۇن تارتىبىنەن تولىعىمەن الىنىپ تاستالدى.

ءبىراق بۇل جەردە وقيعالاردىڭ ارتىندا وتە بەلسەندى ارەكەتتەر بولعانىن اتاپ وتكەن ءجون. كونسۋلتاتسيالارعا ءارتۇرلى ەلدەن كوپتەگەن ساياساتكەر قاتىستى. ماسەلەن، ۆلاديمير پۋتين قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆقا 8-تامىزدا قوڭىراۋ شالدى. 10-تامىزدا وعان ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي تەلەفون سوقتى. بۇل قازىردىڭ وزىندە قىزىق قادام، ول كونسۋلتاتسيالاردى ءبىلدىرۋى مۇمكىن.

ترامپ پەن پۋتيننىڭ الياسكاداعى كەزدەسۋى جاريالانعاننان كەيىن ەۋروپالىقتار وزدەرىنىڭ ۇستانىمدارى مەن ىقتيمال كەلىسىمدەرگە كوزقاراسى تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمە جاساۋى زاڭدى. ءبىراق وسى رەتتە ەۋروپا ترامپتىڭ ىقتيمال ارەكەتتەرىنە كۇمان كەلتىرىپ وتىر.

ءوز كەزەگىندە ا ق ش پرەزيدەنتى 13-تامىزدا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ (ۇلى بريتانيا، گەرمانيا، يتاليا، پولشا، فرانسيا جانە فينليانديا) باسشىلارىمەن جانە زەلەنسكيمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. كەزدەسۋدە ترامپتىڭ پۋتينمەن كەلىسسوزى ماسەلەسى بويىنشا ەۋروپا مەن ۋكراينانىڭ ۇستانىمى تالقىلاندى.

انكوريدجدەگى كەزدەسۋدە ەشتەڭە جاريالانباعانىنا ءدال وسى اسەر ەتتى دەپ شامالاۋعا بولادى. ويتكەنى ترامپ ءوزىنىڭ جاريالىلىق ىنتاسىمەن نەگىزگى كەلىسسوزدىڭ ءالى دە «ساحنانىڭ ارتىندا» ءجۇرىپ جاتقانىن ەسكەرۋى ءتيىس ەدى. ونىڭ ۇستىنە، مامىلە تۋرالى ايتاتىن بولساق، ەۋروپا دا، ۋكراينا دا وسىنى قالايدى. رەسەي دە وسىعان ۇمتىلادى. ترامپ ارەكەتتەرىنىڭ ۇيرەنشىكتى تاكتيكاسىنا اينالعان جاريا فورماتتا ولار وزدەرىن مۇندا وتە جايلى سەزىنبەي وتىر. ءبىراق قانداي دا ءبىر مامىلە دايىندالىپ جاتقانى انىق.

ترامپ كەزدەسۋدەن كەيىن Fox News-كە بەرگەن سۇحباتىندا «ۋكراينا كەلىسۋى كەرەك. ياعني، پرەزيدەنت زەلەنسكي كەلىسىمىن بەرۋى ءتيىس» دەدى. سودان كەيىن ول قوس تاراپتى مامىلەگە كەلۋدى شاقىردى.

پۋتين ءوز كەزەگىندە باسپا ءسوز كونفەرەنتسياسىندا «كيەۆ پەن ەۋروپا استانالارى مۇنىڭ ءبارىن سىندارلى تۇردە قابىلدايدى جانە ەشقانداي كەدەرگى جاسامايدى دەپ سەنەمىز. ولار بەلگىلەنىپ وتىرعان ىلگەرىلەۋدى ارانداتۋشىلىق نەمەسە ساحنا ارتىنداعى قاستىق ارقىلى بۇزۋعا تىرىسپايدى دەپ ويلايمىز»، - دەدى.

بۇل جاعدايدا ولار كەلىسىمدەرىن وقيعانىڭ نەگىزگى قاتىسۋشىلارى - ۋكراينانىڭ ءوزى جانە ونى قولدايتىن ەۋروپا ەلدەرى قالاي قابىلدايدى دەپ ءبىراز الاڭدايتىنى بايقالادى. ويتكەنى ەگەر بۇل كەلىسىمدەر كوڭىل كونشىتپەسە، وندا ەشقانداي مامىلە بولمايدى، ال ترامپتىڭ قازىردىڭ وزىندە كۇماندانىپ وتىرعانى انىق. سوندىقتان ول مامىلە جاساسۋعا شاقىرۋ سياقتى ەموتسيونالدى تاسىلدەردى قولدانىپ وتىر.

ترامپ ايتقان جالعىز نارسە - «كوپتەگەن ماسەلە بويىنشا كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى، تەك كەيبىر ماسەلەلەرى قالدى». ونىڭ نە ەكەنى كەيىنىرەك بەلگىلى بولادى.

Economist جۋرنالى ترامپ، پۋتين جانە زەلەنسكيدىڭ ءۇشجاقتى كەزدەسۋى قارساڭىندا اۋە شابۋىلدارىن توقتاتۋ تۋرالى الدىن الا كەلىسىم بولعانىن مالىمدەدى. ا ق ش باسشىسى زەلەنسكيمەن سويلەستى جانە ۋكراينا ءۇشىن قيىن بولاتىن باسقا شارتتار جانە كەزدەسۋ تالقىلانعان بولار. ءبىراق رەسەي ءۇشىن دە بەلگىلى ءبىر قاۋىپ بار. ترامپ ەكى-ءۇش اپتادان كەيىن سانكسيالار يدەياسىنا قايتا ورالۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى، ءبىراق ول بۇل قاجەت ەمەس دەپ سانايدى.

قالاي بولعاندا دا، الياسكاداعى كەزدەسۋ - كەيىنگى ون كۇندە ۋكراينا توڭىرەگىندە ءوتىپ جاتقان كۇردەلى ديپلوماتيالىق كەلىسسوز جانە كونسۋلتاتسيالار تىزبەگىنىڭ ءبىر بۋىنى عانا. ازىرگە ناقتى قورىتىندى جوق، تاراپتار شارتتى مارەگە جەتىپ جاتىر دەپ ايتۋعا بولمايدى. سوعان قاراماستان بەلگىلى ءبىر ءۇردىس پايدا بولدى.

بۇعان دەيىن ءۇش ساعاتقا جۋىق ۋاقىت كەلىسسوز جۇرگىزگەن ترامپ پەن پۋتين كەلىسىمگە كەلە الماعانىن جازعان بولاتىنبىز. كەزدەسۋگە رەسەي تاراپىنان پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى يۋري ۋشاكوۆ پەن رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ، ا ق ش تاراپىنان مەملەكەتتىك حاتشى ماركو رۋبيو مەن ا ق ش كوشباسشىسىنىڭ ارنايى وكىلى ستيۆەن ۋيتكوفف قاتىستى.