امىرە قاشاۋبايەۆتىڭ شەتەلدە تۇسكەن ءۇش سۋرەتىنىڭ تاريحى
استانا. قازاقپارات – وسى كۇنگە دەيىن امىرە قاشاۋبايەۆقا بىرنەشە جازبا ارنادىق. ونى كوزى قىراعى وقىرمانىمىز بايقاپ جۇرگەن شىعار. ءار ماقالامىزدى جازباس بۇرىن تاقىرىپقا ساي سارالاۋ وتكىزەمىز. بۇرىن جازعانداردىڭ وقىرمانعا نە بەرەرى بار؟
تەك تىڭ مالىمەت بەرگىمىز كەلەدى. سول كەزدە بايقاعانىمىز امىرەنىڭ شەتەل ساپارلارى جايلى مالىمەت از. ءبىر جاعىنان وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن، ەكىنشى جاعىنان ۇلى انشىگە دەگەن قۇرمەتىمىزدى كورسەتۋ ءۇشىن امىرەنىڭ شەتەل ساپارىنا قاتىستى قىزىقتى جايتتارعا ارنايى توقتالىپ، وقىرمانعا ۇسىنىپ ءجۇرمىز. بۇگىنگى اڭگىمە ءانشىنىڭ سول ساپارلاردا تۇسكەن ءۇش فوتوسۋرەتى جايلى بولماق.
اۋەلى 1925 -جىلى تۇسكەن سۋرەتكە توقتالايىق. بۇل سۋرەتكە ماسكەۋدە نەمەسە پاريجدىڭ وزىندە تۇسكەن. سۋرەتتىڭ پايدا بولۋىنىڭ ناقتى ءىزىن تاپپادىق. دەگەنمەن بۇل فوتو ك س ر و دەلەگاتسياسى پاريجگە بارعان كەزىندە سول ەلدىڭ باسپا ءسوز بەتتەرىندە جارىق كورگەن. كەيىن ماسكەۋگە ورالعاندا ءدال وسى فوتوسۋرەت جەرگىلىكتى باسپا ءسوز بەتىندە تاعى جارىق كوردى.
ەندى سۋرەتتىڭ وزىنە توقتالايىق. تانىستىرۋدى وڭنان سولعا قاراي، جەردە وتىرعان ونەرپازداردان باستايىق.
1. امىرە قاشاۋبايەۆ - قازاقتىڭ ءانشىسى.
2. ۋكراين ءانشىسى ولگا فەدوروۆسكايا- سلاۆينسكايا (1885-1964). ماسكەۋ وپەراسىنىڭ ءانشىسى. گنەسين اتىنداعى مۋزىكا اكادەمياسىنىڭ ۇستازى.
3. ازەربايجان ءانشىسى شيەۆكەت مامەدوۆا (1897-1981). ازەربايجاننىڭ العاشقى وپەرا ءانشىسى. وسى ساپار ۋاقىتىندا باكۋ ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارعان.
4. باشقۇرت سىبىزعىشىسى جۇماباي ەسەنبايەۆ (1891-1943). ءوز ەلىندە قۋرايشىلىق (سىبىزعىشىلىق) ونەردىڭ كاسىبي نەگىزىن قالاعان. باشقۇرت بەلسەندىگى زاكي ۋاليديمەن بايلانىسى بار دەپ رەپرەسسياعا ۇشىراعان. كەيىن سوعىسقا اتتانىپ، ۆورونەج تۇبىندە قايتىس بولدى.
5. وزبەك ءبيشىسى تامارا حانىم (1906-1991). «حانىم» دەپ لاقاپ اتى بولسا كەرەك. نەگىزگى تەگى پەتروسيان. ك س ر و حالىق ءارتىسى. وزبەك ءبيىنىڭ بۇگىنگى جەتىستىگى وسى تامارا حانىمنىڭ ارقاسى دەپ جازادى زەرتتەۋشىلەر.
ەكىنشى قاتاردا وتىرعاندار: ەكى شەتىندەگى ەكى-ەكى ونەرپاز بۇل گريگوري ليۋبيموۆ باستاعان كۆارتەت (تورتتىك). ياعني، دومراشىلار (دومبىراشىمەن شاتاستىرماڭىز) كۆارتەتى. ال ورتاسىندا وتىرعان ەكەۋ - ماسكەۋ فيلارمونياسىنىڭ ديرەكتورى ب. كراسين جانە كونسەرت ءبولىمىنىڭ باسشىسى س. تۋتەلمان.
جوعارىدا تۇرەگەلىپ تۇرعاندار:
1. وزبەك ءانشىسى مۋحيتدين كاري-ياكۋبوۆ (1896-1957). ءوز كەزىندە وزبەكتىڭ شالياپينى اتانعان وپەرا ءانشىسى. سوۆەت وداعى ورناعانعا دەيىن تۇركىستان اۆتونومياسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولعان.
2. ورىس ءانشىسى ا. دوۆيلو-سابوتنيتسكي (1893-1965). داۋىسى جەر جارعان، «باس» داۋىستى ءانشى بولعان ەكەن.
3. ورىس ءانشىسى ولگا كوۆاليەۆا (1881-1962). «كونترالتو» داۋىس يەسى، ياعني تومەنگى (ەرلەرگە ءتان) داۋىستاعى اندەردى قينالماي ايتا بەرگەن.
4. بۇل جەردە ءتورتىنشى تۇرعان ادام جايلى ەش دەرەك تاپپادىق.
ەكىنشى فوتوسۋرەت
بۇل سۋرەتكە پاريجدە تۇسكەن دەپ بەرىلىپ ءجۇر. ق ر مەملەكەتىك ارحيۆىندە سولاي ساقتاۋلى.
ورتادا وتىرعان امىرە ءانشى. امىرەنىڭ سول جاعىندا سىبىزعىسىن ۇستاعان جۇماباي ەسەنبايەۆ. امىرە تانۋشى جارقىن شاكارىم قالعان ەكى ونەرپازدى ءبيشى تامارا حانىم جانە ءانشى مۋحيتدين كاري-ياكۋبوۆ دەيدى. دەگەنمەن باسقا فوتولارمەن سالىستىرا كەلە، ءبىزدىڭ ويىمىزشا جەردە وتىرعان بەلورۋس ءانشىسى يرما ياۋنزەم، ال ارتتا تۇرەگەلىپ تۇرعان ورىس ءانشىسى ا. دوۆيلو-سابوتنيسكي دەپ توپشىلايمىز. دالەلىمىزگە كوشپەس بۇرىن، وقىرماندى وسى فوتوسۋرەتكە تاعى نازار اۋدارسا دەيمىز. قاراڭىزشى، سۋرەتكە تۇسىرگەن وپەراتور فوتوكومپوزيتسيانى قالاي جاساعان؟! ءار ونەرپازعا «قولدى بىلاي قوي، قيعاشتاپ وتىر» دەگەندەي جەكە-جەكە تۇسىندىرگەنىنە سەنىمدىمىن.
جوعارىدا بۇل فوتو مەملەكەتتىك ارحيۆتە «پاريجدە تۇسكەن» دەپ بەرىلگەن جازدىق. دەگەنمەن بىزدىڭشە بۇل پاريج ەمەس، 1927 -جىلى فرانكفۋرتتا تۇسكەن. ويتكەنى تومەندە بەرىلگەن ءۇشىنشى فوتوسۋرەت ناقتى 1927 -جىلى فرانكفۋرتتا تۇسىرىلگەن. ەگەر ەكەۋىن سالىستىرا قاراساڭىز، ونەرپازداردىڭ سۋرەتتەرى بىردەي. ءبىز سەنىمدى بولىپ وتىرعان امىرە مەن جۇمابايدىڭ كيىمدەرى، باسىنا كيگەن بورىك-تىماعى ءدال سول. قالعان ەكى ونەرپاز دا سول كيىمدە. ارينە، كاسىبي مامانداردا كەلەسىدەي سۇراق تۋۋى مۇمكىن: «سونداي ساپارعا بارىپ، تەك ءبىر عانا كيىم العان با؟». ورىندى. ءبىراق قاليبەك قۋانىشبايەۆتىڭ ەستەلىگىندە «امىرە پاريجگە اتتاناردا شاپان مەن بورىك تىگىپ بەرگەنبىز» دەپ العاشقى سۋرەتتە مەڭزەيدى. جانە دە ونەرپازدار ەكى جىلدان كەيىن ءدال سول كيىمدى قايتا الىپ باردى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن.
ءۇشىنشى فوتوسۋرەت
مىنا سۋرەت 1927 -جىلى فرانكفۋرتتا تۇسكەنىن ايتتىق. ول جاقتا وسى ۋاقىتتا دۇنيەجۇزىلىك مۋزىكا كورمەسى وتكەن ەكەن. سونىمەن فوتوسۋرەتتە كىمدەر بەينەلەنىپتى؟
جەردە وتىرعانداردان باستايىق. سولدان وڭعا قاراي:
1. ا. دوۆيلو-سابوتنيسكي. ول تۋرالى ءبىرىنشى فوتودا جازدىق.
2. امىرە قاشاۋبايەۆ.
3. يرما ياۋنزەم (1897-1975) - بەلورۋس ءانشىسى. انشىلىكتى پەتەربور كونسەرۆاتورياسىندا وقىعان. وسى سۋرەت تۇسكەن جىلدارى قىتاي، جاپونيا، كورەيا، گەرمانيا، پولشا سەكىلدى مەملەكەتتەردە ءوز ونەرىن كورسەتكەن.
4. باشقۇرت سىبىزعىشىسى جۇماباي ەسەنبايەۆ.
5. گۋسلي اسپابىن ۇستاپ وتىرعان نوۆيسكي ەسىمدى ازامات. ول جايلى ەش دەرەك تاپپادىق.
ەكىنشى قاتاردا وتىرعاندار:
1. ەۆگەني براۋدو (1882-1939) - مۋزىكاتانۋشى، جۋرناليست.
2. ساشا وگانەزاشۆيلي (1887-1932) - ازەربايجان، ارميان كاسىبي مۋزىكاسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى. فوتوعا تۇسكەن جىلدارى ەرەۆان كونسەرۆاتورياسىندا قىزمەتتە بولعان.
3. ءانشى ليۋبيموۆا، ءسىرا انسامبل جەتەكشىسى گريگوري ليۋبيموۆتىڭ ايەلى بولسا كەرەك.
4. كەڭەس وداعىنىڭ شەتەلدە ونەر كورسەتۋ ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى رازين.
وڭ جاقتا ءبىرىنشى تۇرعان - قىرىم ءبيشىسى باحال. ودان كەيىنگى ەكى ايەلدى كالينوۆكايا جانە كوۆاليەۆا دەپ جازعان ەكەن. ولاردىڭ جانىندا العاشقى سۋرەتتە ارنايى توقتالعان گريگوري ليۋبيموۆ تۇر. ورتادا قوس بۇرىمىن جىبەرگەن ماريا ليتۆينەنكو (1892-1966) تۇر. ول 1910 -جىلى كيەۆ كونسەرۆاتورياسىن اياقتاعاننان كەيىن، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن كەڭەس وداعىنىڭ بارلىق ۇلكەن وپەرا زالدارىندا ءان ايتقان. قاق ورتادا «بابوچكا» تاققان ك س ر و-نىڭ گەرمانياداعى ەلشىسى كرەستينسكي. جانە ونىڭ جانىندا لاريسا الەكساندروۆكايا (1904-1980). بەلورۋستىڭ «كۇلاشى». مينسك كونسەرۆاتورياسىن اياقتاعاننان كەيىن، جارتى الەمدى شارلاعان. كەيىن دەپۋتات بولعان. سۋرەتكە تۇسكەن قالعاندارى «ليۋبيموۆ كۆارتەتىنىڭ» مۇشەلەرى جانە وزگە دە كومەكشىلەر.
قۇرمەتتى وقىرمان، ءوزىڭىز دە باعامداپ وتىرعان شىعارسىز. امىرەمەن شەتەل اسقان ونەرپازداردىڭ بارلىعى دەرلىك جوعارى ءبىلىمدى، بىرنەشە رەت شەتەل كورگەن، «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەگەندەر. دالا كونسەرۆاتورياسىندا ءبىلىم العان تەك قازاقتىڭ امىرەسى مەن باشقۇرتتىڭ جۇمابايى عانا.
بۇل ماقالامىز ارقىلى امىرە تانۋ عىلىمىنىڭ ءبىر ولقى تۇسى جابىلدى دەپ ەسەپتەيمىز. وسى كۇنگە دەيىن ەشبىر جەردە ءدال وسىنداي تۇسىندىرمە كەزدەستىرگەنىمىز جوق. الداعى ۋاقىتتا جاس زەرتتەۋشىلەر جازعانىمىزدى وقىپ، وزىنە كەرەگىن الىپ، ارى قاراي ىزدەنىستى جالعاستىرىپ جاتسا - نەگىزگى ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى دەپ بىلەمىز.
امىرە قاشاۋبايەۆ سەمەيدەن پاريجگە قالاي بارعانى جايىندا جازعان بولاتىنبىز.
«ايقىن» گازەتى