التايدىڭ بۇركىتشى قىزدارى: شەتەلدىكتەر ۇشەۋىن كينوعا تۇسىرگەن
استانا. قازاقپارات - قۇسبەگىلىك قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن ەرەكشە قاسيەت ەكەنىن الەم 13 جاستاعى بۇركىتشى قىز ايشولپان نۇرعايىپ ارقىلى تانىدى. كوشپەلىلەر ءومىرى رەجيسسەر وتتو بەللدىڭ «The Eagle Huntress» اتتى فيلمى نەگىزىندە وركەنيەت ساحناسىندا قايتا ءبىر جاڭعىردى. فيلم 2015 -جىلى «وسكار» سىيلىعىنا ۇسىنىلسا، ال 2018 -جىلى ايشولپان نيۋ-يورك قالاسىندا ازيانىڭ ەڭ تاڭداۋلى تۇلعالارىنا تابىستالاتىن «Asia Game Changer» سىيلىعىن يەلەندى. وسىلايشا، كوشپەلىلەر ءومىرىنىڭ قۇندىلىعىن موڭعوليادا تۇراتىن قازاقتار قايتا جانداندىرىپ، «بۇركىتشى قىز» دەگەن تىركەستى ءجيى قولداناتىن كۇنگە جەتتىك. ايشولپانعا دەگەن قۇرمەت تە ارتتى.
دەگەنمەن بۇگىندە موڭعوليادا ايشولپاننىڭ ارتىنان ەرگەن سىڭلىلەرى كوپ ەكەنىن ەشكىم بىلە بەرمەيدى.
ءارى شەتەلدىكتەردىڭ نازارىنا ىلىگىپ، الەمگە ايگىلى بولعان ايشولپان عانا ەمەس. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇش بىردەي قازاقتىڭ بۇركىتشى قىزى تۋرالى فيلم تۇسىرىلگەن. بالكىم ايشولپانعا ەلىكتەگەن بولار، بولماسا قۇسبەگىلىك ونەر بۇل جاقتا ساحنا قويىلىمدارىنان گورى، كۇندەلىكتى تىرشىلىكتىڭ ءالى دە بولسا ءبىر بولشەگى بولعاندىقتان، قولىنا بۇركىت قوندىرعان «دۋزكالاردى» (جەرگىلىكتى حالىق قىزداردى وسىلاي ەركەلەتەدى) كوپ كەزدەستىرۋگە بولادى.
ايبوتا بالاپان بۇركىتىمەن بىرگە
العاشىندا الەۋمەتتىك جەلىدە جانىنا بۇركىت قويىپ، ولەڭ وقىعان ايبوتامەن تانىستىم. ايبوتا كوشەگەن - التاي سۇمىنىنىڭ تۋماسى. اتاسىنا ەنشىلەس بولسا دا، اكەسى سەرىكبول دا قۇسبەگىلىكپەن اينالىسىپ، اڭعا شىعاتىن قازاق.
جاز جالاڭاش جايلاۋىنا شىعىپ، قىستا التايعا كوشەتىن كوشەگەن اقساقالدىڭ ۇيىندە قازىر ەكى بىردەي بۇركىت بار. بىرەۋى - 4 جاسقا تولعان انادان، قاناعا شىعىپ بارا جاتقان ۇلى قۇس. ەكىنشىسى - 40 مەترلىك قۇزدان ءۇش كۇن بارىپ ءجۇرىپ ازەر العان بالاپان. قۇس جاسىن اجىراتا المايتىن بىزگە ءجۇنى قارايىپ، قۇيرىعى ۇزارعان بالاپان دا قىران سياقتى كورىندى.
«ءبىز بۇركىتتى كوپ ۇستاماي، انا جاسىنا تولعاندا مىندەتتى تۇردە ۇشىرامىز. ويتكەنى ول ءتۇز تاعىسى بولعان سوڭ، دالانى اڭسايدى ءارى انا بۇركىتتى كيىز ءۇيدىڭ بۇرىشىنا بايلاپ قويعان قيانات. سوندىقتان قۇزعا قونىپ، بالاپان باسسىن دەگەن نيەتپەن ۇشارىنان بۇرىن ءبىر مالدى سويىپ، الدىنا سالىپ، اقتىعىن بايلاپ جىبەرەمىز»، دەيدى كوشەگەن اقساقال اڭگىمە بارىسىندا.
ال جيىرما كۇندىك بالاپانعا ات قويىلماعان، ايبوتاعا ارناپ اكەلگەن. قىراننىڭ ورنىن باساتىن بالاپان تاماقتى دا قولدان دۇرىس جەي الماي ادامنان قاشقاقتاپ، سيپايىن دەسەڭ، اۋزىن اشىپ، قىلىق كورسەتەدى. ايبوتامەن جالاڭاش جايلاۋىندا بىرنەشە كۇن جۇرگەندە وسىنداي اسەرلى ساتتەرگە بولەندىك. ايتپاقشى، ايبوتانىڭ كىشكەنتاي ءسىڭلىسى ۇلجان سەرىكبول قىزى دا اپكەسىنىڭ جولىن قۋىپ، ءوسىپ كەلەدى.
ال ەندى ايبوتا تۋريستەردىڭ نازارىنا قالاي ىلىكتى؟ فيلم قاشان ءتۇسىرىلدى؟
«بۇركىتشى شاقىرادى» (Der Ruf der Adlerjنgerin) اتتى فيلم - ايشولپاننان كەيىن تۇسىرىلگەن تۋىندى. ءبىراق ايبوتادان بۇرىن 2017 -جىلى تاعى ءبىر بۇركىتشى قىز، تۇلبا سۇمىنىنىڭ تۋماسى اقبوتا وركەن تۋرالى شەتەلدىكتەر ەكى بىردەي فيلم تۇسىرگەن ەكەن. بۇل تۋرالى سالدەن سوڭ. ايبوتا تۋرالى التاي تاۋلارىندا تۇسىرىلگەن تۋىندىنىڭ اۆتورى نەمىس جۋرناليسى، كينورەجيسسەر Carsten Stormer (@carstenstormer) . «بۇركىتشى شاقىرادى» (Der Ruf der Adlerjنgerin) اتتى فيلمنىڭ 30 مينۋتتىق ۇلگىسى 8 اقپاندا جارىققا شىققان. ال شىلدە ايىندا ءبىر ساعاتقا جۋىق تولىق نۇسقاسى كورەرمەنگە جول تارتىپتى. اۆتور 14 جاستاعى قازاقتىڭ قايسار قىزىن كورسەتۋگە بارىنشا تىرىسقان. اسىرەسە تاۋدان قۇلديلاي اققان قىراننىڭ ەكپىنىنە شىدامدىلىق تانىتقان ءساتىن اسەرلى كورسەتكەن.
ايبوتا كوشەگەن قازىر بايان-ولگەيدەگى باتىر م. ىكەي اتىنداعى №1-ونجىلدىق مەكتەپتە 11-سىنىپتا وقيدى. ارمانى - جۋرناليست بولۋ. سوعان ساي مانەرلەپ وقۋ، شىعارما جازۋ سياقتى سايىستارعا ۇنەمى قاتىسىپ تۇرادى. «وتانداستار» قورىنىڭ جازعى لاگەرىنە كەلىپ، اتاجۇرتتا بىرنەشە كۇن بولىپ قايتىپتى.
اقبوتا وركەن مەن اتاقتى جۋرناليست مارتينا ۆويتسەحوۆسكايا
ال تۇلبالىق بۇركىتشى قىز اقبوتا وركەن تۋرالى الدىمەن اۋستراليالىقتار فيلم تۇسىرەدى. ءبىراق تۇسىرىلىمنەن كەيىن ولار ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزبەن مۇلدە حابارلاسپاعان. «سوندىقتان ول فيلم جارىققا شىقتى ما، جوق پا، ول جاعىنان حابارىمىز جوق»، دەيدى اقبوتا. ودان كەيىن موڭعوليانىڭ قارا سۋىعىنا قاراماستان ساياتشىلىق ماۋسىمىندا بۇركىتشى قىزبەن جولىعۋعا 2017 -جىلى پولشالىق اتاقتى تەلەجۇرگىزۋشى، الپينيست، ساياحاتشى جانە جازۋشى مارتينا ۆويتسەحوۆسكايا (Martyna Wojciechowska) كەلەدى.
پولشاداعى «National Geographic» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ءارى الەمگە جەتى بىردەي شىڭدى باعىندىرىپ تانىلعان تەلەجۇرگىزۋشى بۇل جولى جاي عانا قايسار قىزدىڭ بەينەسىن سومداپ قايتادى، ول شالعاي تاۋلاردا تىرشىلىك ەتەتىن جەرگىلىكتى بۇركىتشىلەردىڭ شىنايى ءومىرىن كورسەتەدى. كوشپەلىلەر ءداستۇرىنىڭ بولاشاعىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. ونى «الەمنىڭ ۇزدىك ايەلى» اتتى تۋىندىدا اۆتور ادەمى كەلتىرەدى.
«شالعايداعى اۋىلداردىڭ جىگىتتەرى، ەر- ازاماتتارى قالاعا جۇمىسقا ورنالاسۋعا، جاقسى ءومىر ءسۇرۋدى ارمانداپ جولعا شىققاندا، ولاردىڭ ءداستۇرىن ساقتاپ قالۋ ەندى قارشاداي قىزداردىڭ قولىندا» دەيدى جۋرناليست. فيلم كەيىن بىرنەشە بايقاۋدا گران-پري ۇتىپ العان. راسىندا، وركەنيەت كوشى ادامي قۇندىلىقتاردىڭ وزگەرىپ، سالت-ءداستۇر، مادەنيەتتەن الشاقتاپ بارا جاتقانى تەك كوشپەلىلەر ءۇشىن عانا ەمەس، الەم ءۇشىن قاۋىپتى قۇبىلىسقا اينالعانى زاڭدىلىق. بۇنى جۋرناليست تۋىندىعا ارقاۋ ەتە وتىرىپ، سول كەزدە نەبارى 13 جاستا بولعان اقبوتا وركەننىڭ بولمىسىن ەرەكشە اشادى.
اقبوتا - وتباسىنداعى ءتورت بالانىڭ كەنجەسى. اكەسى ۇيادا كورگەنىن ىستەپ، بالا كەزىنەن بۇركىت سالعان، قازاقستاندا دۇنيەجۇزىلىك بۇركىتشىلەر جارىسىندا ءۇشىنشى ورىن يەلەنگەن ەكەن. ال اناسى - 40 جىل مەكتەپتە قىزمەت ىستەگەن ۇستاز. اقبوتانىڭ ءۇش اعاسى دا ءبىلىم جولىن تاڭداعان: ۇلكەنى - زاڭگەر، ەكىنشىسى - تۇركيادان ءبىلىم العان ساۋلەتشى، ءۇشىنشىسى - مىلتىق اتۋدان سپورت شەبەرى. قازىر قازاقستاندا تۇرادى. كەنجە قىز اقبوتا عانا جاستايىنان اتاسىنىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرىپ، اكەسىمەن بىرگە ساياتشىلىققا شىعىپ، بۇركىت سالعان. دەگەنمەن قىز بالا قانشا قايسار بولسا دا، تابيعاتتىڭ جاراتىلىسىنان اسىپ كەتە المايتىنى زاڭدىلىق. اقبوتا بۇل كۇندە بويجەتىپ، تۇرمىسقا شىققان. جۋىردا انا اتانادى، بۇيىرتسا، ءوزىنىڭ كىشكەنتاي بالاپانى بولادى. سوندىقتان بايان-ولگەيدە قازاننىڭ باسىندا وتەتىن «بۇركىتشىلەر فەستيۆالىنە» وركەن بۇركىتشى ءوزى عانا قاتىسادى. بۇل فيلمنىڭ ءۇزىندىسىن قازىر الەۋمەتتىك جەلىدەن جانە پولشانىڭ سايتتارىنان كورۋگە بولادى.
ءبىر قىزىعى، ايشولپان، ايبوتا، اقبوتادان كەيىنگى موڭعوليانىڭ تاۋلارىندا وتكەن تالاي سايىستا ءباس بەرمەي جۇرگەن بۇركىتشى قىزداردىڭ ەسىمى دە ەرەكشە.
ايتولقىن
ولار - ايگەرىم اسكەر قىزى، اي-ءمولدىر دايىنبەك، ايتولقىن دالايحان قىزى دەپ جالعاسا بەرەدى. اتتارى اي مەن اق-تان باستالعان التايدىڭ التىن قىزدارى جىل سايىنعى بۇركىتشىلەر فەستيۆالىندە باس قوسادى. دەگەنمەن ءالى دە ءبىز بىلمەيتىن ءبىر تاۋدىڭ قۋىسىندا بۇركىت سالىپ جۇرگەن ارۋلار بولۋى دا مۇمكىن. بولاشاقتا ول «دۋزكالاردى» انىقتاپ، بار بولسا تانىسۋ - باستى ماقسات. ويتكەنى 2017 -جىلى تۇسىرىلگەن تومەندەگى سۋرەتتە ولاردىڭ سانى ون شاقتى.
نەگىزى جەرگىلىكتى حالىق التاي سۇمىنىندا ايبوتادان بولەك تاعى ءۇش بۇركىتشى قىز بار دەگەن. موڭعوليا قازاقتارى جاز جايلاۋعا شىعاتىنىن ەسكەرسەك، ولاردى ءبىر جەردەن تاۋىپ الۋ قيىن. دەگەنمەن جالاڭاش جايلاۋىندا ءبىز تاعى بىرەۋىمەن تانىستىق. ول - ايگەرىم اسكەر قىزى. اتا- اناسىنىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ءبىر-ەكى جىل بۇرىن سينگاپۋرلىق رەجيسسەرلەر ايگەرىم تۋرالى فيلم ءتۇسىرۋ ءۇشىن حابارلاسقان ەكەن. ءبىراق ازىرگە حابارسىز جاتقان كورىنەدى. دەگەنمەن ايگەرىمگە ناعىز كوشپەلىنىڭ ۇرپاعى ەكەنىن فيلم ءتۇسىرىپ دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق- اۋ. ول جۋىردا التاي سۇمىنىندا وتكەن بۇركىتشىلەر فەستيۆالىندە باس جۇلدەنى جەڭىپ الىپ، سىيلىققا موتوتسيكل ۇتىپ الدى. قازىر التايدا ءبىلىم الىپ جاتىر.
سينگاپۋرلىق رەجيسسەرلەر دەگەننەن شىعادى، ولار ايگەرىم تۋرالى فيلم تۇسىرمەسە دە، وتكەن جىلى موڭعوليالىق بۇركىتشىلەردى جيناپ، بەينەروليك تۇسىرگەن. شىعارمانىڭ ارقاۋى - «بۇركىتشى قىز». باستى رولدە ءبىزدىڭ كەلەسى كەيىپكەرىمىز، 4 جاسىنان باستاپ سۇڭقار ۇستاعان اي-ءمولدىر دايىنبەك بار. تاعى ءبىر قىزىعى، روليكتەن بۇركىتشى قىز ايبوتانىڭ اتاسى كوشەگەن اقساقالدى دا كورۋگە بولادى.
اي-ءمولدىر سۇڭقاردى ەكى جىلداي ۇشىرىپ، ودان كەيىن اكەسىمەن بىرگە اڭعا بۇركىت سالا باستاعان. ساقسايدا تۋعان. بۇگىندە موڭعوليادا قۇسبەگىلىكپەن اينالىساتىن 500-گە تاياۋ قازاق بولسا، سونىڭ 300-دەن استامى ساقسايلىق. ساقساي - بۇركىتشىلەردىڭ شوعىرلانعان سۇمىنى. سوعان قاراعاندا بۇل جەردە بۇركىتشى قىزداردان جالعىز ءايمولدىر بولۋى مۇمكىن ەمەس. اي-ءمولدىر - وتكەن جىلعى بۇركىتشىلەر فەستيۆالىندە «التىن قىران - 2023» سايىسىندا باس جۇلدە، «التىن اسپان - 2023» سايىسىندا كۇمىس جۇلدە ۇتىپ العان قايسار قىز.
تاعى ءبىر قىران ۇستاپ، كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن قىراعى قىزدارىڭىز - ايتولقىن دالايحان قىزى. ايتولقىن 13 جاسىنان باستاپ بۇركىتشى قىزدارعا ەلىكتەپ جارىستارعا شىعا باستاعان. ون جەتى جاسىندا ۇلكەندى- كىشى تويلاردىڭ جەڭىمپازى اتاندى. سەگىز جىل قاتارىنان قىز قۋۋدا بايگەنىڭ ءباسىن بەرمەگەن بۇركىتشى قىز.
موڭعولياداعى بۇركىتشى قىزداردىڭ قاتارى وسىلايشا جىل سايىن كوبەيىپ كەلەدى. كوشپەلىلەر ءومىرىنىڭ بولشەگى بولعان «بۇركىتشىلەر فەستيۆالى» بيىل ولگەيدە جيىرما بەسىنشى رەت وتكىزىلەدى. سوعان ساي بۇل جاققا بۇركىتشى قىزدار مەن قۇسبەگىلىك ونەردى، كوشپەلى قازاق ءومىرىن كورۋگە اسىعاتىن تۋريستەردە شەك جوق. موڭعوليا دەسە بۇگىندە الەم كوشپەلىلەردى كوز الدىنا ەلەستەتەدى. ال بۇركىتشىلەر فەستيۆالى جىل سايىن ءداستۇرلى ويىنداردىڭ ءتۇرىن قامتىعان ۇلكەن مەرەكەگە اينالىپ بارادى.
جۋرناليست
سەرىكگۇل سۇلتانقاجى، جۋرناليست