التاي اينابەك ارال سۋىن شىنىمەن بۇلت شاقىرىپ مولايتتى ما - قازگيدرومەت قورىتىندىسى
استانا. KAZINFORM - «قازگيدرومەت» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنى Kazinform ساۋالىنا جولداعان جاۋابىندا التاي اينابەكتىڭ اتموسفەرانى يونداۋ ارقىلى قولدان جاڭبىر جاۋعىزۋ تەحنولوگياسى تۋرالى الىپ-قاشپا اڭگىمەلەرگە عىلىمي قورىتىندى بەردى.
ب ۇ ۇ بۇعان نە دەيدى؟
رەسمي جاۋاپتان ۇققانىمىز، «قازگيدرومەت» مەكەمەسى ب ۇ ۇ- نىڭ كليماتتى قولدان وزگەرتۋ ماسەلەسىنە جاۋاپتى ۇيىمىنان يونداۋ ارقىلى جاڭبىر جاۋعىزۋ تەحنولوگياسى تۋرالى عىلىمي پايىم سۇراعان.
«دۇنيەجۇزىلىك مەتەورولوگيالىق ۇيىمنىڭ اۋا رايىنا اسەر ەتۋ سالاسىن زەرتتەيتىن ساراپشىلارى يونداۋ تەحنولوگياسىن زەرتتەگەنىن حابارلايدى. سول زەرتتەۋدىڭ بايانداماسىندا «يونداۋ ارقىلى جاۋىن-شاشىن شاقىرىلدى» دەلىنگەن وقيعالاردىڭ ەشقايسىسى باقىلاۋلارمەن دە، اۋماق بويىنشا ساندىق مودەلدەۋمەن دە راستالماعانى» مالىمدەلگەن»، - دەپ جازىلعان جاۋاپتا.
«دۇنيەجۇزىلىك مەتەورولوگيالىق ۇيىم» (د م ۇ) - بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ اتموسفەرانى باقىلاپ، ونىڭ مۇحيتتارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ ماسەلەلەرىن زەرتتەيتىن قۇزىرەتتى ورگانى.
«د م ۇ- نىڭ كليماتقا بەلسەندى اسەر ەتۋ ماسەلەلەرى تۋرالى مالىمدەمەسىندە جاۋىن-شاشىن مولشەرىن ارتتىرۋعا ارنالعان بارلىق تەحنولوگيالار تابيعي پروتسەستەردى تەك جەدەلدەتە الاتىنى، جەرگىلىكتى وقشاۋلانعان اۋماقتا عانا ىسكە اسىرىلۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلعان.
ءسىز ايتىپ وتىرعان «International Center of Climate Change Technologies»ج ش س ءوز جۇمىسىندا يونداۋ ءادىسىن قولدانادى. الايدا، بۇگىنگى تاڭدا بۇل تەحنولوگيانى الەمنىڭ عىلىمي قاۋىمداستىعى مويىنداماعان»، - دەپ جازادى قازگيدرومەت ماماندارى.
«ارالعا جاۋاتىن جاڭبىر 10 كۇن بۇرىن بولجانعان»
«بيىلعى ماۋسىم-شىلدە ارالىعىندا قازاقستاننىڭ قانداي دا ءبىر بولىگىندە كليماتتىق ەرەكشەلىكتەردەن تىس وزگەرىستەر بولعان جوق. باريكالىق قۇرىلىمداردىڭ ارەكەتتەسۋى مەن بۇلتتىلىق جۇيەلەرىنىڭ قالىپتاسۋىندا، جاۋىن- شاشىننىڭ تۇسۋىندە اۋىتقۋشىلىقتار تىركەلمەدى. ماۋسىم-شىلدە ايلارىندا تۇسكەن جاۋىن-شاشىن مولشەرى ورتاشا كوپجىلدىق نورما شاماسىندا نەمەسە ودان تومەن بولدى»، - دەپ جازىلعان «قازگيدرومەت» مالىمەتىندە.
سينوپتيكالىق تالداۋلار 2024 -جىلدىڭ مامىر-شىلدە ايلارىندا قازاقستان اۋماعىندا سيكلوندىق بەلسەندىلىك باسىم بولعانىن كورسەتسە كەرەك.
«مامىر ايىندا وڭتۇستىك كاسپي جانە وڭتۇستىك سيكلونداردىڭ قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اۋماعىنان ءجيى ءوتۋى ناتيجەسىندە 0,1-دەن 12 م م- گە دەيىن جاۋىن- شاشىن بايقالدى. ال 5-مامىردا تۇندە وبلىستىڭ ورتالىعىندا 19-27 م م شاماسىندا قارقىندى جاۋىن-شاشىن تىركەلدى. ماۋسىم ايىندا وڭتۇستىك جانە اتلانتيكالىق سيكلونداردىڭ ىقپالىنا بايلانىستى 06-09 جانە 22-30-ماۋسىمدا 0,1-دەن 4 م م- گە دەيىن جاۋىن-شاشىن ءتۇستى.
شىلدە ايىندا (01-22-شىلدە) وبلىس اۋماعى باياۋ قوزعالاتىن وڭتۇستىك سيكلوننىڭ ىقپالىندا بولدى. سونىمەن 06، 08 جانە 10-20 -شىلدە كۇندەرى 0,1-دەن 13 م م- گە دەيىن جاۋىن-شاشىن ءتۇستى.
جوعارىدا ايتىلعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، قىزىلوردا وبلىسى مەن قىزىلوردا قالاسىندا تۇسكەن جاۋىن-شاشىن تابيعي سينوپتيكالىق جاعدايلارمەن بايلانىستى بولعانىن جانە 10 كۇنگە دەيىنگى دالدىكپەن الدىن الا بولجانعانىن اتاپ وتكەن ءجون»، - دەپ جازادى سينوپتيكتەر.
قازگيدرومەت جاۋابىنان بۇل جازدا سولتۇستىك ارالدىڭ سۋى اسپاننان تۇسكەن جاۋىننىڭ اسەرىنەن ەمەس، شاردارادان كەلگەن سۋدىڭ ەسەبىنەن مولايعانىن تۇسىنۋگە بولادى.
«قاراتەرەڭ اۋىلىنىڭ گيدروبەكەتىندە تىركەلگەن مالىمەت بويىنشا بيىل سولتۇستىك ارال تەڭىزىنە سىرداريا وزەنى ارقىلى، ءبىرىنشى جارتى جىلدىقتا 1 ميلليارد 138 ميلليون تەكشە مەتر سۋ كەلىپ تۇسكەن. بۇل كوپجىلدىق مالىمەتپەن سالىستىرعاندا % 33 تومەن. اتالعان بەكەتتىڭ كوپجىلدىق مالىمەتتەرى بويىنشا جىلدىق سۋ كولەمىنىڭ تومەندەۋ تەندەنسياسى بايقالادى.
سولتۇستىك ارال تەڭىزىنىڭ سۋ دەڭگەيىنە كەلەر بولساق، ماۋسىم ايىندا ورتاشا سۋ دەڭگەيى 4118 س م بولدى. بۇل - وتكەن جىلدىڭ ماۋسىم ايىمەن سالىستىرعاندا 4 سانتيمەترگە، كوپجىلدىق مانمەن سالىستىرعاندا 93 سانتيمەترگە تومەن»، - دەلىنگەن جاۋاپتا.
«ارالدىڭ اسپانىندا قولدان جاڭبىر تۋىنداتۋ مۇمكىن ەمەس»
«قازگيدرومەت» ماماندارى ارال ءوڭىرى سياقتى شولەيتتى اۋماقتىڭ اتموسفەراسىنان قولدان جاڭبىر تۋىنداتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ايتادى.
«ارال ماڭى كونتينەنتالدى كليماتپەن سيپاتتالاتىن، قۇرعاق ءارى ىلعال تاپشى ايماق بولىپ ەسەپتەلەدى. جىلدىق جاۋىن-شاشىن مولشەرى 100-130 م م شاماسىندا بولسا، جىلدىق بۋلانۋشىلىق مولشەرى ودان ونداعان ەسە جوعارى، ياعني 1250-1450 م م. بۇل ءوز كەزەگىندە جاۋىن-شاشىن ەسەبىنەن ۇلكەن اۋماقتى سۋ رەسۋرستارىمەن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىندىكتەرىن شەكتەيدى.
اتموسفەرالىق پروتسەستەر وتە كۇردەلى بولعاندىقتان، جاۋىن-شاشىن مولشەرىن قولدان ارتتىرۋ ءۇشىن سايكەس كليماتتىق پوتەنتسيال قاجەت. ارال وڭىرىندە ونداي پوتەنتسيال از. قازاقستاندىق عالىم-مەتەورولوگتەردىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، ەلدىڭ تەك سولتۇستىك ايماقتارىندا عانا بۇلتتارداعى سۋ قورىنىڭ جاۋىن-شاشىن مولشەرىن ارتتىرۋعا جەتكىلىكتى پوتەنتسيال بار. ال قالعان ايماقتاردا بۇل كورسەتكىشتەر ماردىمسىز. بۇل مالىمەتتەر پروفەسسور، گەوگرافيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ا. ۆ. چەرەدنيچەنكونىڭ «قازاقستان كليماتىنىڭ وزگەرۋى جانە قول جەتىمدى بۇلت سۋ قورلارى ەسەبىنەن بەيىمدەلۋ مۇمكىندىكتەرى» اتتى مونوگرافياسىندا كورسەتىلگەن (مونوگرافيا. بىشكەك: يليم، 2009. - 260 ب. ).
رەسەي مەن ا ق ش- تا جۇرگىزىلگەن ەكسپەريمەنتالدى زەرتتەۋلەر قازىرگى تەحنولوگيانىڭ مۇمكىندىكتەرى تابيعي جاۋىن- شاشىن مولشەرىن -15 عانا ارتتىرىلاتىنىن دالەلدەگەن»، - دەلىنگەن «قازگيدرومەت» قورىتىندىسىندا.
سونداي-اق، جاۋاپ اۆتورلارى وزبەكستان تاراپىنىڭ قازاقستانعا سىرداريا ارقىلى 3,7 ميلليارد تەكشە مەتر سۋ بەرۋگە كەلىسكەنىن ەسكە سالادى.
رەسمي مالىمەت بويىنشا، 1-ساۋىردەن بەرى وزبەكستان سىرداريا وزەنى ارقىلى قازاقستانعا 3,9 ميلليارد تەكشە مەتر سۋ جىبەرگەن. وسىلايشا سۋ قويماسىنان سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىنا 3,6 ميلليارد تەكشە مەتر سۋ بوساتىلعان. بۇل - بىلتىرعى كورسەتكىشتەن 950 ميلليون تەكشە مەتر كوپ. ناتيجەسىندە قىزىلقۇم كانالىنا 700 ميلليون تەكشە مەتر سۋ، سولتۇستىك ارالعا 400 ميلليون تەكشە مەتر سۋ جىبەرىلگەن.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي