الەمدىك دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VIII سەزىندە نە تالقىلانادى
استانا. قازاقپارات - 17-18- قىركۇيەكتە استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VIII سەزى وتپەك. اۋقىمدى شاراعا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءتوراعالىق ەتەدى.
ءدىني جيىنعا الەمنىڭ 60 ەلىنەن 100 دەن استام ادام قاتىسادى. ولاردىڭ قاتارىندا ءتۇرلى ءدىننىڭ ليدەرلەرى، حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى، ساراپشىلار، ساياساتتانۋشىلار مەن قوعام قايراتكەرلەرى بار. الداعى باسقوسۋدا قانداي ماسەلەلەر تالقىلانۋى مۇمكىن؟ وسى ساۋالعا Kazinform ءتىلشىسى جاۋاپ ىزدەدى.
حالىقارالىق مىنبەرگە اينالعان الاڭ
الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى - قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى تاريحىندا قالىپتاسقان ەڭ ءىرى ءارى بىرەگەي باستامالاردىڭ ءبىرى. ونىڭ العاشقى قادامى 2003 -جىلى جاسالدى. سول جىلى استانادا وتكەن العاشقى جيىنعا 13 ەلدەن 17 دەلەگاتسيا كەلگەن ەدى. دەگەنمەن بۇل وقيعا الەمدىك تاريحتا ەرەكشە ورىن الدى. سەبەبى ادامزات وركەنيەتىندە تۇڭعىش رەت ءارتۇرلى ءدىني كونفەسسيالاردىڭ وكىلدەرى، رۋحاني كوشباسشىلار مەن قوعام قايراتكەرلەرى ءبىر ۇستەل باسىنا جينالىپ، اشىق ديالوگ الاڭىن قۇردى.
سول تاريحي ساتتەن باستاپ قازاقستان الەمگە جاڭا ءۇن قاتتى - ول ءۇن بەيبىتشىلىككە، تاتۋلىققا جانە ءوزارا تۇسىنىستىككە شاقىردى. ۋاقىت وتە كەلە بۇل باستاما تۇراقتى داستۇرگە اينالىپ، بۇگىنگى كۇنى جيىرما ەكى جىلدىق تاريحى بار حالىقارالىق فورۋمعا اينالدى. ەگەر العاشقى سەزگە قاتىسۋشىلار سانى ساناۋلى بولسا، بۇگىندە ول كورسەتكىش بىرنەشە ەسە ارتىپ، 60 مەملەكەتتەن 100 دەن استام دەلەگاتتى قامتيتىن دەڭگەيگە جەتتى. بۇل - قازاقستاننىڭ دىندەر اراسىنداعى ديالوگتى دامىتۋ ىسىندە سەنىمدى سەرىكتەسكە اينالعانىنىڭ ايقىن دالەلى.
سەزدىڭ ەرەكشەلىگى - تەك پىكىر الماسۋ الاڭى عانا ەمەس، ناقتى شەشىمدەر قابىلداناتىن حالىقارالىق مىنبەر بولۋىندا. مۇندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ اۋقىمى كەڭ: كونفەسسياارالىق ءوزارا تۇسىنىستىكتى نىعايتۋ، ءدىني ەكسترەميزم مەن راديكاليزمنىڭ الدىن الۋ، مادەنيەتتەر اراسىنداعى كوپىرلەردى جالعاۋ، جاھاندىق بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىققا ۇلەس قوسۋ. سەزد بارىسىندا قابىلدانعان دەكلاراتسيالار مەن ۇندەۋلەر تەك قازاقستان اياسىندا شەكتەلمەي، ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ رەسمي قۇجاتتارى رەتىندە تاراتىلىپ كەلەدى. بۇل - فورۋم شەشىمدەرىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالۋىنىڭ جارقىن كورىنىسى.
كەشە مەن بۇگىن: سەزد تاريحى
الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرى جىلدار بويى ءوز تاريحىن قالىپتاستىرىپ كەلەدى. ءاربىر جيىن جاڭا باستامالار مەن قۇندى شەشىمدەرگە جول اشتى. ماسەلەن، II سەزد اياسىندا مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى قۇرىلىپ، «ءدىنارالىق ديالوگتىڭ قاعيداتتارى» قۇجاتى قابىلداندى. III سەزدە ءدىني ليدەرلەر كەڭەسى قۇرىلىپ، ءدىنارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا دەڭگەيىنە كوتەرىلدى. IV سەزد تولەرانتتىلىق پەن سەنىم قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتايتىن G- Global پورتالىن تانىستىرسا، V سەزدە العاش رەت حالىقارالىق سىيلىقتار مەن قۇرمەت مەدالى تاعايىندالدى. VI سەزد كونفەسسياارالىق ديالوگ ورتالىعىنا نەگىز قالادى. ال VII سەزد 2023- 2033 -جىلدارعا ارنالعان دامۋ تۇجىرىمداماسىن قابىلداپ، جاس ءدىني ليدەرلەر فورۋمىن وتكىزۋ تۋرالى شەشىم شىعارىلدى.
سەنات ءتوراعاسى، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزى حاتشىلىعىنىڭ باسشىسى ماۋلەن اشىمبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل باستاما قازاقستانعا حالىقارالىق قوعامداستىقتاعى قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوساتىن ءتيىمدى قۇرالداردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
- سەزد ءوزىنىڭ ءتيىمدى حالىقارالىق الاڭ ەكەنىن تولىق دالەلدەدى. قازاقستان بۇل باستامانى 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەتىپ كەلەدى. فورۋمنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ ۇلەسى ەرەكشە. بۇگىندە سەزدى الەمنىڭ باستى رۋحاني كوشباسشىلارى جينالاتىن، بەدەلدى دە تانىمال حالىقارالىق مىنبەر دەپ سەنىممەن ايتا الامىز، - دەدى ول.
2022 -جىلى وتكەن VII سەزد ءوزىنىڭ مازمۇنى مەن قاتىسۋشىلاردىڭ جوعارى مارتەبەسىمەن ەستە قالدى. وعان ريم پاپاسى فرانسيسك پەن ءال-ازحاردىڭ جوعارعى يمامى شەيح احمەد ات- تايەب قاتىستى.
ريم پاپاسى فرانسيسك تەڭدىك يدەيالارىن دارىپتەۋدە، الەۋمەتتىك ءالسىز توپتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول يسلام مەن حريستيان الەمدەرى اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىكتى دامىتۋعا ايرىقشا ءمان بەردى. ساپارى بارىسىندا قازاقستاندى ديالوگ پەن كەزدەسۋ الاڭى رەتىندە باعالاپ، حالقىمىزدىڭ اشىقتىعى مەن ءوزارا قۇرمەتىن اتاپ ءوتتى. ال شەيح احمەد ات- تايەب - يسلام الەمىنىڭ اسا بەدەلدى تۇلعاسى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى زاماندا ديالوگ پەن ءوزارا تۇسىنىستىك بۇرىنعىدان دا ماڭىزدى.
VIII سەزدىڭ باستى تاقىرىبى قانداي؟
VIII سەزدىڭ باستى پلەنارلىق وتىرىسى «دىندەر ديالوگى: بولاشاق جولىنداعى سينەرگيا» تاقىرىبىنا ارنالادى. بۇل - ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى قازىرگى زاماننىڭ سىن- تەگەۋرىندەرىمەن ۇشتاستىرۋعا دەگەن ۇمتىلىستىڭ ايقىن كورىنىسى. جوسپارلانعان باعدارلاما اياسىندا قاتىسۋشىلار جاھاندىق بەيبىتشىلىكتى نىعايتۋداعى ءدىننىڭ ءرولىن، ءدىني توزىمدىلىك پەن ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ ماسەلەلەرىن، سونداي- اق تسيفرلىق تەحنولوگيالار مەن جاساندى ينتەللەكتىنىڭ ءدىن سالاسىنا اسەرىن تالقىلايدى.
سيفرلىق ەتيكا جانە ونلاين كەڭىستىكتە ءدىندارلاردىڭ سەزىمىن قورعاۋ ماسەلەلەرىنىڭ سەزد كۇن تارتىبىنە ەنگىزىلۋى ءدىني ۇيىمداردىڭ قازىرگى سيفرلىق زامانعا بەلسەندى تۇردە ءۇن قاتىپ وتىرعانىن كورسەتەدى. بۇل تاقىرىپتار بۇعان دەيىن نەگىزىنەن زايىرلى جانە تەحنولوگيالىق ورتادا عانا قاراستىرىلىپ كەلگەن. سوڭعى جىلدارى، اسىرەسە COVID-19 پاندەمياسى كەزەڭىندە، رۋحاني كەڭىستىك تسيفرلىق فورماتقا قارقىندى تۇردە كوشتى. ونلاين عيباداتتار، ۆيرتۋالدى زياراتتار، ءموبيلدى ءدىني قوسىمشالار، سونداي-اق جاساندى ينتەللەكت نەگىزىندە جۇزەگە اساتىن ءدىني كەڭەس بەرۋ قىزمەتتەرى، قازىرگى زاماننىڭ تسيفرلىق بولمىسىنا بەيىمدەلگەن جاڭا رۋحاني تاجىريبەنى قالىپتاستىردى.
بيىلعى سەزگە دە بەدەلدى ءدىني ليدەرلەر مەن حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى قاتىسادى. ولاردىڭ قاتارىندا دۇنيەجۇزىلىك يسلام ليگاسىنىڭ باس حاتشىسى شەيح مۇحاممەد ابدۋلكاريم ءال- يسسا، ماسكەۋ جانە بۇكىل رەسەي پاتريارحى كيريلل، ب ۇ ۇ باس حاتشىسىنىڭ يسلاموفوبيا جانە انتيسەميتيزممەن كۇرەس جونىندەگى ارنايى ۋاكىلى، ب ۇ ۇ- نىڭ وركەنيەتتەر اليانسىنىڭ جوعارعى وكىلى ميگەل انحەل موراتينوس بار.
سەزد اياسىندا ءبىرقاتار شارالار وتەتىن بولادى. ولاردىڭ قاتارىندا سەزدىڭ جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسى، حاتشىلىقتىڭ XXIII وتىرىسى، سونىمەن قاتار جاس ءدىني ليدەرلەر فورۋمى جوسپارلانعان. ال ەرەكشە شارالاردىڭ ءبىرى - ب ۇ ۇ وركەنيەتتەر اليانسىنىڭ باستاماسىمەن ءدىني نىسانداردى قورعاۋ جونىندەگى ارنايى سەسسيا وتەدى. سەسسيادا عيبادات ورىندارىنا، قاسيەتتى جانە مادەني نىساندارعا تونەتىن قاۋىپ- قاتەرلەرگە بايلانىستى جاھاندىق سىن- قاتەرلەردى تالقىلاۋ ءۇشىن جەتەكشى ءدىني ليدەرلەر، ديپلوماتتار، قوعامدىق جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى باس قوساتىن بولادى.
سونىمەن قاتار، ەكسپەرتتىك دوڭگەلەك ۇستەل وتەدى. ونىڭ ماقساتى - قازىرگى الەمدەگى قيىندىقتاردى تالقىلاۋدا ءدىن ديپلوماتياسىنا عىلىمي پىكىرلەردى قوسىپ، ءار سالانى قامتيتىن، ناقتى ءارى ءتيىمدى اڭگىمە جۇرگىزۋ.
كونفەسسياارالىق جانە ءدىنارالىق ديالوگتىڭ حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ باس كەڭەسشىسى سامانتا بولات قىزىنىڭ ايتۋىنشا، ءدىني ديپلوماتيا حالىقتار مەن مادەنيەتتەر اراسىنداعى ديالوگتى، ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ ءۇشىن سەنىم مەن قۇندىلىقتارعا سۇيەنەدى.
- عىلىمعا نەگىزدەلگەن ءتاسىل بۇل ۇدەرىستەردى ناقتى دەرەكتەر مەن دالەلدەرگە، سونداي- اق تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ اناعۇرلىم ءتيىمدى ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. عىلىمي قاۋىمداستىقپەن ورناعان سەرىكتەستىك الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزىنىڭ مازمۇندىق دەڭگەيىن ارتتىرىپ، ونىڭ جۇمىسىن جاڭا يدەيالارمەن بايىتا تۇسەدى. بيىل كەڭ تاقىلاناتىن تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - كليمات ماسەلەسى مەن جاساندى ينتەللەكت» - دەيدى ول.
ءاربىر سەزد سوڭىندا ءدىني كوشباسشىلار مىندەتتى تۇردە قورىتىندى قۇجات قابىلدايدى. باس كەڭەسشىنىڭ ايتۋىنشا، VIII سەزدىڭ دەكلاراتسياسى بىرنەشە ماڭىزدى باعىتتى قامتيتىن بولادى. ەڭ ءبىرىنشى، بەيبىتشىلىك پەن الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، جاھاندىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماقسات ەتىلەدى. دەكلاراتسيانىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى - ءدىنارالىق جانە مادەنيەتارالىق ديالوگتى تەرەڭدەتۋ. حالىقارالىق ۇيىمداردى، ءدىني كوشباسشىلاردى، ساياساتكەرلەردى، ساراپشىلاردى، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىن، باق پەن ىزگى نيەتتى ادامداردى وسى ۇدەرىسكە تارتۋ ارقىلى ادامزات بىرلىگىن نىعايتۋ كوزدەلەدى.
سونىمەن بىرگە، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ، جاستارعا ارنالعان ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ماسەلەلەرى نازاردا بولادى. حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ داعدارىس جانە قاقتىعىس ايماقتارىنان ايەلدەر مەن بالالاردى، قارتتاردى، مۇگەدەكتەردى، بوسقىندار مەن ەل ىشىندە قونىس اۋدارعان ادامداردى قولداۋ دا دەكلاراتسيادا قامتىلادى.
ەكوجۇيەلەردى ساقتاۋ، كليماتتىق اپاتتاردىڭ الدىن الۋ، جاڭا تەحنولوگيالاردى - ونىڭ ىشىندە تسيفرلىق قۇرالداردى، جاساندى ينتەللەكت پەن بيوينجەنەريانى - جاۋاپكەرشىلىكپەن پايدالانۋ مىندەتتەلەدى. اسىرەسە، جاساندى ينتەللەكت ەشبىر جاعدايدا دۇشپاندىق جاساۋعا نەمەسە ادامنىڭ قادىر- قاسيەتىنە زيان كەلتىرۋگە پايدالانىلماۋى ءتيىس. ادام قۇقىقتارى مەن ەتيكا قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن جي پايدالانۋ بويىنشا حالىقارالىق ستاندارتتاردى ازىرلەۋ قاجەتتىگى دە كورسەتىلەدى.
وسىلايشا، VIII سەزدىڭ دەكلاراتسياسى تەك ءدىني كوشباسشىلاردىڭ عانا ەمەس، بۇكىل حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ نازارىن ماڭىزدى ماسەلەلەرگە اۋدارىپ، ادامزات بىرلىگى مەن بەيبىتشىلىكتى نىعايتۋعا باعىتتالعان ستراتەگيالىق قۇجات بولادى.
سەزد قورىتىندىسى قازاقستان باستاماسىمەن قۇرىلعان بۇل الاڭنىڭ الەمدىك سەنىم مەن كەلىسىمنىڭ سيمۆولىنا اينالعانىن دالەلدەيدى. ول ەلدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى كوپۆەكتورلى باعىتى مەن ىشكى تۇراقتىلىققا نەگىزدەلگەن ۇلتتىق ۇلگىسىن الەمگە پاش ەتتى. بۇگىندە سەزد تەك قازاقستان ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل ادامزات ءۇشىن ورتاق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن حالىقارالىق فورۋم مارتەبەسىنە يە. سەگىزىنشى مارتە باس قوساتىن ءدىني جانە رۋحاني كوشباسشىلار الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى، كورشىلەس مەملەكەتتەردەگى، ءوز ەلدەرىندەگى جانە قازاقستانداعى تاتۋلىق، كەلىسىم مەن سۇيىسپەنشىلىك ءۇشىن دۇعا ەتىپ، قۇدايدان ىزگى تىلەك تىلەيتىن بولادى.