الەمدى ابىگەرگە سالعان تابيعي اپاتتار

استانا. KAZINFORM - بۇكىل الەمدە تابيعي اپاتتار ءورشىپ تۇر. بيىل الاپات سۋ تاسقىنىنان ەلىمىز كوپ زارداپ شەكتى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل - ەلىمىزدە كەيىنگى 30 جىلدا بولعان ەڭ ءىرى تابيعات اپات.

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى بۇل كليماتتىق وزگەرىستىڭ سالدارى ەكەنىن ايتىپ، تابيعي اپاتتار بۇرىن-سوڭدى بولماعان جەرلەر دە ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقانىن مالىمدەدى.

ب ۇ ۇ ساراپشىلارىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس، كەيىنگى بەس جىلدا تابيعي اپات قۇرباندارىنىڭ سانى وسكەن. ويكەنى سۋ تاسقىنى، جەر سىلكىنىسى، جويقىن داۋىلدار «ورىن اۋىستىرعان». ب ۇ ۇ باس حاتشىسىنىڭ اپاتتار قاۋپىن تومەندەتۋ جونىندەگى ارنايى وكىلى مامي ميدزۋتوري ب ا ق- قا بەرگەن سۇحباتىندا ادام شىعىنىنىڭ سەبەبىن: «مۇنداي تابيعاتتىڭ توسىن سىيىن كۇتپەگەن ايماقتاردا حالىققا اپات جايلى ەسكەرتۋ جانە ونى الدىن الۋ جۇيەلەرى جۇمىس ىستەمەيدى»، دەپ ءتۇسىندىردى.

وسى ورايدا ەلىمىزدەگى توتەنشە جاعدايلار ۆيتسە-ءمينيسترى باۋىرجان سىزدىقوۆ: «سۋ تاسقىنى سالدارىنان قايتىس بولعان ادامدار جوق. الايدا سۋ كوتەرىلگەن كەزدە، ياعني اتىراۋ جانە اباي وبلىستارىندا تىركەلگەن جاعدايلار بار. ءقازىر ونىمەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى اينالىسىپ جاتىر. ول تۋرالى الدىن الا شەشىم شىعارىپ ايتۋ ەرتە. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ءوز جاۋابىن بەرەدى»، دەپ مالىمدەدى.

پرەزيدەنت تە سۋ تاسقىنى كەزىندە حالىقتىڭ اماندىعىن شەگەلەپ تاپسىرعان ەدى. «جاعداي وتە كۇردەلى بولسا دا، ءبىز قيىندىقتى مىندەتتى تۇردە ەڭسەرەمىز، بارلىعىن قالپىنا كەلتىرەمىز. ەڭ باستىسى - ازاماتتاردىڭ اماندىعى»، دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قازاقستانداعى توتەنشە جاعدايعا العاش بولىپ ءۇن قاتىپ، 300 توننا گۋمانيتارلىق جۇك جىبەرگەن قىرعىزستاننىڭ دا بىرنەشە ايماعىندا قازىر سەل ءجۇرىپ جاتىر. وش، تالاس، جالال-اباد وبلىستارىندا توتەنشە جاعداي جاريالانعان. وش وبلىسىنىڭ سوزاق اۋدانىندا جاۋىن سالدارىنان 170 ءۇي سۋ استىندا قالعان. اۋىلدىڭ بىرىندە سەلگە قارسى بوگەتتى سۋ شايىپ كەتكەن.

«Xinhua» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، كوك-ارت وزەنىندە سۋ دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋى بايقالادى، ەگەر سۋ ارناسىنان اسسا، وزەنگە جاقىن ايماقتاعى جاڭا جەر ۋچاسكەلەرىن سۋ باسۋ قاۋپى بار. ال جالال-اباد وبلىسىنداعى نوسەر جاڭبىردىڭ سالدارىنان بولعان سەل مال قورىمىن ءىشىنارا قيراتىپ وتكەن، ال وندا ءسىبىر جاراسىنان ولگەن مالدار كومىلگەن.

ال قىتايدىڭ گۋاندۋن پروۆينتسياسىندا تولاسسىز جاۋعان جاۋىن سالدارىنان 11 ادام ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەن. «Xinhua» اگەنتتىگى حابارلاعانداي جوعالعانداردىڭ التاۋى شاوگۋان قالاسىنىڭ تسزيانۆان، بەسەۋى تسينيۋان قالاسىنداعى دالۋن اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى. قازىر ايماقتا ىزدەۋ-قۇتقارۋ جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر. نوسەر جاۋىن گۋاندۋن پروۆينتسياسىنىڭ شاوگۋان، گۋانچجوۋ، حەيۋان، چجاوچين، تسينيۋان، مەيچجوۋ جانە حۋيچجوۋ اۋداندارىنا دا زاردابىن تيگىزگەن. ونداعان ءۇيدى سۋ باسىپ، جول قاتىناسى توقتاعان. بارلىعى 53741 ادام ەۆاكۋاتسيالاندى، 12256 ادام شۇعىل تۇردە قاۋىپسىز ايماقتارعا ورنالاستىرىلدى.

مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بيىل گۋاندۋن پروۆينتسياسىنىڭ ءىرى وزەندەرىندەگى سۋ كولەمى 50 جىلدا ءبىر رەت بولاتىن ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتىپ وتىر. ءىرى وزەندەر مەن سۋ قويمالارىنداعى سۋ دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋىنە بايلانىستى قىتاي ۇكىمەتى بىردەن 127 ميلليوننان استام ادامدى قامتيتىن توتەنشە جاعداي جوسپارلارىن ازىرلەدى. بۇگىنگى مالىمەت بويىنشا، سەل سالدارىنان ەلۋگە جۋىق ءۇي قۇلاپ، ەلۋ ءۇي قاتتى زارداپ شەككەن. بيلىك ەكونوميكالىق شىعىندى 140,6 ميلليون يۋانعا (شامامەن 19,8 ميلليون دوللار) باعالادى.

سونداي-اق وتكەن اپتادا بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە كەيىنگى 75 جىلدا بولماعان نوسەر جاۋىن-شاشىن بولدى. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن دۋبايعا بەت العان اۋە رەيستەرى كەيىنگە شەگەرىلىپ، كەيىن ءتىپتى توقتاتىلدى. ويتكەنى اۋەجاي مەن دۋبايداعى «Dubai Mall» ەڭ ءىرى ساۋدا ورتالىعى سۋ استىندا قالدى. بۇعان قوسا «Khaleej Times» باسىلىمى جاريالاعانداي، اۋا رايىنا بايلانىستى قالاداعى مەترو قاتىناسى ءۇزىلىپ، ابۋ-دابي مەن دۋبايداعى كوپ عيمارات پەن اۋدان ەلەكتر جارىعى مەن سۋسىز وتىرۋعا ءماجبۇر بولعان. ءبىر تاۋلىكتە دۋبايدا 254 ميلليمەتر جاڭبىر جاۋعان. سالدارىنان 12 جولاعى بار شەيح زايد داڭعىلى تولىعىمەن سۋ استىندا قالعان. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە كوشىپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ وقۋ مەرزىمى ۇزارتىلعان.

وسىلايشا، قۇم اراسىندا قالىپتاسقان مەملەكەت بىرنەشە كۇندە سۋ استىندا قالدى. ومان حالقى دا سۋ تاسقىننان قاتتى زارداپ شەكتى. بۇل ەلدە 20 ادام قايتىس بولعان. مىڭنان استام تۇرعىن ۋاقىتشا پانالايتىن ورىنعا كوشىرىلگەن. مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن مەكتەپتەر جابىق. ساۋد ارابياسى مەن باحرەيندە دە جاڭبىر تولاستاماي تۇر.

يراننىڭ وڭتۇستىك-شىعىس ايماعىن دا سۋ باستى. باسپاناسىنان ايىرىلعان مىڭداعان حالىق بوسىپ كەتتى. تۇرعىندار ارقان مەن قايىق ارقىلى سۋدان قورعانىپ جاتىر. جولداردى سۋ شايىپ كەتكەن، جاقىن ايماقتارداعى حالىق اۋىزسۋعا زار بولىپ وتىر.

ادەن شىعاناعىنىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان يەمەننىڭ مۋكاللا قالاسىن سۋ باسىپ، قالا لايلانىپ كەتكەن. 200 مىڭعا جۋىق حالقى بار ايماقتىڭ جاعدايى اسا كۇردەلى. مەتەورولوگتەر بولسا جاڭبىر جۋىق ارادا توقتامايتىنىن، ەسەسىنە تاسقىن كۇشەيەتىنىن ايتىپ وتىر.

كوكتەمگى سۋ تاسقىنى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ 36-ايماعىندا دا بولدى. تابيعات اپاتىنان ورىنبور، قورعان جانە تۇمەن (الەمدەگى ەڭ ءىرى كومىرسۋتەگى باسسەينى) وبلىستارى قاتتى زارداپ شەكتى. ءساۋىردىڭ باسىندا كاسپي تەڭىزىنە قۇياتىن جايىق وزەنىنەن تاسىعان سۋ ورسك قالاسىنداعى بوگەتتى جارىپ ءوتىپ، ورىنبور قالاسىن سۋ باستى. وبلىستا توتەنشە جاعداي رەجىمى ەنگىزىلدى. قازاقستان مەن رەسەي شەكاراسىنا جاقىن ورنالاسقان كراسنوحولم جانە اقبۇلاق ەلدى مەكەندەرى دە سۋ تاسقىنىنىڭ زاردابىن قاتتى تارتتى. ماماندار ەلدى مەكەندەردى سۋ باسۋ نەگىزىنەن جايىق وزەنىنىڭ تاسۋىمەن بايلانىستى ەكەنىن ايتتى. سونىمەن قاتار جەرگىلىكتى بيلىك جايىق وزەنىنىڭ اعىنىن رەتتەيتىن ەرىكتى (يريكلي) سۋ قويماسىندا سۋ دەڭگەيى سەكۋند سايىن كوتەرىلگەنىن مالىمدەدى.

التاي ولكەسىنىڭ قازاقستانمەن شەكارالاس نوۆواندرەيەۆكا، نوۆوپەسچانوە، ورلەان، ميحايلوۆسكوە ەلدى مەكەندەرىن سۋ تاسقىنىنان قاتتى زارداپ شەكتى. التاي ولكەسىنىڭ گۋبەرناتورى ۆيكتور تومەنكو Telegram پاراقشاسىندا وڭىردەگى جاعدايمەن ءبولىسىپ وتىردى. ماسكەۋ وبلىسىنىڭ، باشقۇرتستاننىڭ جانە نوۆوسىبىر، پەنزا، بريانسك، كالۋگا، لەنينگراد سەكىلدى قالالاردىڭ ءبىراز بولىگى دە سۋعا كەتتى. ماسكەۋ ماڭىنداعى حيمكيدە «مالەنكايا شوتلانديا» كوتتەدجدەر مەكەنى سۋ استىندا قالدى. رەسەيدە شامامەن 30 مىڭداي ادام سۋ تاسقىنىنان ەۆاكۋاتسيالاندى.

سۋ تاسقىنىمەن قاتار تسۋنامي، داۋىلدار دا ەلدەردىڭ ەسىن شىعاردى. جىل باسىندا جاپونيا قاتتى جەر سىلكىنىسى مەن تسۋناميدەن زارداپ شەكتى. جاپونيانىڭ مەتەورولوگيالىق اگەنتتىگى حابارلاعانداي، بيىكتىگى 5 مەترگە جەتەتىن تسۋنامي يسيكاۆا پرەفەكتۋراسىنداعى نوتوعا دەيىن جەتىپ، 1 مەتردەن اساتىن تولقىن ۆادزيما قالاسىنىڭ جاعالاۋىنا سوققان. قۋاتتى داۋىل قاۋپى يسيكاۆامەن قاتار نيگاتا جانە توياما پرەفەكتۋرالارىنىڭ باتىس جاعالاۋى اۋداندارىندا دا بولدى. سونىمەن قاتار يسيكاۆا پرەفەكتۋراسىندا 7,6 بالدىق جەر سىلكىنىسى تىركەلدى. جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى فۋميو كيسيدا، اسىرەسە باتىس جاعالاۋ ايماعى زارداپ شەككەنىن حابارلادى. ۇلكەن جەر سىلكىنىسىنەن 30 ادام قازا تاپقان.

ال ا ق ش- تا ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا باستالعان دۇلەي داۋىل مەن نوسەر جاۋىن ءالى باسىلعان جوق. تەحاس شتاتىنداعى كيربيۆيلل قالاسىندا توتەنشە جاعداي جاريالاندى، قالا سۋعا باتتى. بۇعان قوسا تەحاستىڭ بىرنەشە اۋدانىندا قاتتى جەل سوقتى، مەتەرەولوگتەر داۋىلدىڭ جىلدامدىعى ساعاتىنا 140 شاقىرىم دەپ حابارلاپ، ەسكەرتۋ جاسادى. داۋىل ءبىرقاتار عيماراتتى بۇزىپ، اعاشتاردى قۇلاتقان.

عالىمدار جىلدامدىعى قاتتى داۋىلدار تەمپەراتۋراسى تومەن، جىلى سۋلاردان بولاتىنىن ايتادى. كولورادو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمى الەكس دەروزەنىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇگىندە اتلانت مۇحيتىنىڭ بەتىندەگى سۋ جىلىپ كەتكەن. ال «دۇلەي داۋىلدار جىلى سۋدان كۇش الادى» ، دەيدى عالىم. وتكەن جىلى دا مۇحيت سۋى جىلى بولىپتى، ءبىراق جەلدى اتموسفەرا داۋىلدىڭ بەتىن قايتارىپ وتىرعان. ب ا ق- قا بەرگەن سۇحباتىندا عالىم: «بيىل مۇحيت بەتى جىلى ءارى تىنىق. سول سەبەپتى تورنادو كۇش كورسەتىپ وتىر»، دەيدى.

ب ۇ ۇ مۇنداي تابيعات اپاتتارى ەندى تولاستامايتىنىن ايتىپ، مەملەكەتتەردى ساق بولۋعا شاقىرادى. ۇيىمنىڭ بولجامىنشا، 2030-جىلعا قاراي الەمدەگى تابيعي اپاتتار 40 پايىزعا كوبەيەدى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، اپتاپ ىستىق، سۋ تاسقىنى، قۇرعاقشىلىق، داۋىلداردىڭ جيىلەپ كەتۋى - قازبا وتىنداردىڭ سالدارى. ولار پارنيك گازدى ۇلعايتىپ، جەر شارىن قىزدىرىپ جاتىر.

اۆتور گۇلنار جولجان