پاكىستان قازاقستانعا اراب تەڭىزىنە شىعاتىن ەڭ قىسقا جولدى ۇسىنا الادى - ەلشى
استانا. KAZINFORM - قازاقستان پاكىستاندا وندىرىلەتىن حيرۋرگيالىق قۇرالداردى باسقا ەلدەردىڭ رەەكسپورتى ارقىلى 10 ەسە قىمباتقا الىپ وتىر. اراداعى دەلدالداردى جويۋ ءۇشىن قازاقستاندىق بيزنەس تىكەلەي يمپورتتى جولعا قويا الا ما؟ بۇل ەل باستاۋى ءۇندىستان اۋماعىندا جاتقان وزەندەردىڭ سۋىن قالاي ءتيىمدى پايدالانىپ وتىر؟
پاكىستان يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ناۋمان باشير بحاتتي Kazinform تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا وسى جانە وزگە دە ساۋالدارعا جاۋاپ بەردى.
- ەلشى مىرزا، پاكىستان مەن قازاقستان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى بىردە ارتىپ، بىردە باسەڭسىپ قالىپ تۇر. ونىڭ قۇبىلىپ تۇرۋىنا گەوساياسي جاعدايلار اسەر ەتىپ جاتىر ما؟
- گەوساياساتتاعى ديناميكا، ونداعى ۇردىستەر شىنىمەن دە ساۋدا-ساتتىق پەن ەكونوميكالىق ىقپالداستىقتارعا اسەر ەتەدى. ويتكەنى، گەوساياسات كەز كەلگەن ءوڭىردىڭ نەمەسە ەلدىڭ بەيبىت ءومىرى مەن تۇراقتىلىعىنا، ءوندىرىس شىعىنى مەن جەتكىزۋ تىزبەكتەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ىقپال ەتەدى. پاكىستان مەن قازاقستاننىڭ ورتاق شەكاراسى جوق ەكەنىن ەسكەرسەك، قوس تاراپ ءۇشىن اۋعانستانداعى بەيبىت ءومىر مەن تۇراقتىلىق ءوزارا تىعىز بايلانىس ورناتۋدىڭ باستى ماسەلەسى بولىپ وتىر. دەگەنمەن، ەكىجاقتى ساۋدا-ساتتىق بىرتىندەپ بولسا دا ءوسىپ كەلەدى. جالپى ساۋدا-ساتتىق كولەمى ەكى ەلدىڭ شىنايى الەۋەتىنەن تومەن ەكەنى ايتىلىپ ءجۇر. بۇل كولەمدى ءالى دە وسىرە تۇسۋگە مۇمكىندىك بار. كەيىنگى كەزدە اۋعانستانداعى ساياسي احۋال مەن قاۋىپسىزدىك جاقسارۋىنا بايلانىستى، پاكىستان ۇلتتىق لوگيستيكالىق كومپانياسىنىڭ اۋعانستان مەن قىتاي ارقىلى قازاقستانعا جۇك تاسىمالداي باستاۋىنا بايلانىستى 2023-جىلدىڭ شىلدەسى مەن قاراشاسى ارالىعىندا ەكىجاقتى ساۋدا-ساتتىق كولەمى ارتقانىن كورىپ وتىرمىز.
- ەكى اراداعى ساۋدا-ساتتىقتىڭ ءۇش باعىتى بار ەكەنى بەلگىلى. پاكىستان تاراپى ءۇشىن وسى ءۇش باعىتتىڭ قايسىسى قاۋىپسىز ءارى ءتيىمدى؟
- پاكىستان مەن قازاقستان اراسىنداعى جۇك تاسىمالى ءۇشىن ەڭ قىسقا ءارى ارزان باعىت - قاراقورىم تاسجولى، ياعني قىتاي مەن قىرعىزستان اۋماعى ارقىلى ءوتىپ جاتقان ءدالىز. ونى پاكىستان، قازاقستان، قىتاي جانە قىرعىزستان اراسىنداعى «ترانزيت تاسىمالىنىڭ ءتورتجاقتى كەلىسىمى» دەپ تە اتايدى. بۇل باعىت ارقىلى تاۋاردى كونتەينەرگە تيەپ، جۇك كولىگىمەن تاسۋعا بولادى. كاراچي مەن الماتى اراسىندا بىرنەشە شەكارانى كەسىپ وتەتىنىنە قاراماستان جۇكتى قايتا تيەۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق. سوندىقتان الدەقايدا قاۋىپسىز، سەنىمدى ءارى ۇنەمدى مارشرۋت بولىپ تابىلادى. ءبىراق بۇل باعىت حۋندجراب وتكەلى 4 اي قىسقا جابىق تۇرعاندىقتان جۇمىس ىستەمەيدى. جۋىقتا قىتاي مەن پاكىستان قاراقورىم باعىتىن ساقتاپ قالۋعا كۇش سالامىز دەپ كەلىستى. ويتكەنى، بۇل مارشرۋت - پاكىستان-قىتاي ەكونوميكالىق ءدالىزىنىڭ ءبىر بولىگى. ونىڭ ساقتالۋى پاكىستاننىڭ قىتايمەن عانا ەمەس، قازاقستانمەن بايلانىسىن دا نىعايتادى. وسىعان وراي، ءبىز اتالعان ءتورتجاقتى كەلىسىمدى ءارى قاراي نىعايتۋ ءۇشىن جۇمىس جاساۋىمىز قاجەت.
ال اۋعانستان-وزبەكستان مارشرۋتى تۋرالى اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا ايتتىم. اۋعانستاننىڭ تەمىرجول جەلىسى قازاقستانمەن اراداعى تەمىرجول بايلانىسىن دا ايتارلىقتاي جاقسارتا الادى.
- اقتوبە قالاسىندا رەلس ارقالىعىنىڭ زاۋىتىمەن كەلىسسوز باستالعانى تۋرالى مالىمەت بار. ناقتى قانداي ءونىمدى، قانشا كولەمدە الۋعا مۇددەلىسىزدەر؟
- جاقىندا پاكىستاننىڭ تەمىرجول ۆيتسە-ءمينيسترى قازاقستانعا كەلىپ، قازاقستاننىڭ كولىك مينيسترلىگىندەگى ارىپتەستەرىمەن كەزدەستى. سول كەزدە ترانس-اۋعان تەمىرجولىن بىرىكتىرۋ باستاماسىنىڭ ءتۇرلى تەتىكتەرى دە تالقىلاندى. قوس تاراپ تا قازىرگى تاڭدا كولىك سالاسىنداعى ارىپتەستىكتىڭ ءتۇرلى باعىتتارىن زەردەلەپ جاتىر. ونىڭ جەمىسى بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىن.
- پاكىستان قازاقستانعا جاقىن بولعانىمەن استىقتى كوبىنە ۋكراينادان الادى. ءبىزدىڭ استىقتىڭ ساپاسىنا سەنىم از با؟
- ءبيداي ۇنى پاكىستاندىقتاردىڭ نەگىزگى ازىعىنىڭ ءبىرى بولىپ ەسەپتەلەدى. ءيا، پاكىستان ۋكراينادان ءبيدايدى ەكسپورتتايدى، بۇل وڭايىراق بولىپ وتىر. ول جاقتان ءبيداي بىزگە تەڭىز جولى ارقىلى اكەلىنەدى. سايكەسىنشە، ءبىر تاسىعاندا ۇلكەن كولەممەن جەتكىزۋگە بولادى. بۇل ونىڭ باعاسىن ارزان ەتە تۇسەدى. پاكىستان وتكەن جىلى G2G (مەملەكەتتەن مەملەكەتكە ۇلگىسىندە كەلىسىم جاساۋ) نەگىزىندە رەسەيدەن دە تەڭىز ارقىلى ءبيداي ەكسپورتتادى. قازاقستاننان بيداي يمپورتتاۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىن دە زەرتتەدىك. ءبىراق جەرمەن تاسىمالداۋ لوگيستيكاسىنىڭ قۇنى وتە قىمبات، باسەكەگە قابىلەتسىز بولىپ وتىر. لوگيستيكا شىعىنى ازايسا جانە يمپورتتاۋدىڭ G2G نەگىزىندە جاسالسا، پاكىستان قازاقستاننان دا ءبيداي جەتكىزۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرا الادى.
- پاكىستان مەن ءۇندىستان اراسىندا ترانسشەكارالىق وزەندەر بار ەكەنىن بىلەمىز. وزەن سۋىنىڭ 40 پايىزى سىرتتان كەلەتىن قازاقستان ءۇشىن بۇل باعىتتاعى تاجىريبەلەر وتە ماڭىزدى. دەلي مەن يسلاماباد ترانسشەكارالىق وزەندەردى قالاي ءبولىسىپ وتىر؟ قازاقستانعا قانداي وڭ تاجىريبەسىن ۇسىنا الادى؟
- پاكىستان مەن ءۇندىستان اراسىندا جاسالعان 1960-جىلعى ءۇندى سۋ كەلىسىمىنە دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ دە قاتىسى بار. وسى كەلىسىم 6 ترانسشەكارالىق وزەندى بىرلەسىپ پايدالانۋدىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن ايقىندايدى. اتاپ ايتساق، بۇل - يندا، دجەلۋم، چەناب، ساتلەدج، بەاس جانە راۆي وزەندەرى. كەلىسىم اياسىندا تۇراقتى سۋ كوميسسياسى قۇرىلعان. سول كوميسسيا اياسىندا ەكى ەل سۋ پايدالانۋ اقپاراتتارىن الماسىپ، ارىپتەستىك جاسايدى. كەلىسىمنىڭ شارتتارىن تۇرلىشە تاپسىرلەۋ نەمەسە ورىنداماۋ سياقتى قايشىلىقتى تۇستاردى دا وسى كوميسسيا رەتتەيدى. بۇل كەلىسىم ەكى مەملەكەت اراسىنداعى كۇردەلى قارىم-قاتىناسقا قاراماستان سۋ سالاسىنداعى ەڭ ءساتتى ءارى ومىرشەڭ حالىقارالىق كەلىسىم بولىپ ەسەپتەلەدى. قازاقستان دا پاكىستان سياقتى وزەندەردىڭ ەتەگىندە ورنالاسقان.
مەنىڭ تۇسىنگەنىمدەي، قازاقستاننىڭ رەسەي فەدەراتسياسىمەن ترانسشەكارالىق وزەندەردى پايدالانۋ بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ بويىنشا ءوزارا ارەكەتتەسۋ تەتىكتەرى بار.
- قازاقستان پاكىستان پورتتارىن اراب تەڭىزى ارقىلى افريكا ەلدەرىنە شىعاتىن كىلت رەتىندە پايدالانعىسى كەلەدى. بۇل قانشالىقتى مۇمكىن جوبا؟ يراننىڭ بەندەر-ابباس پورتىندا قازاقستان پاۆيلونى سالىنعالى جاتىر. پاكىستان تاراپى دا قازاقستانعا وسىنداي ماقساتتا جەر تەلىمىن بولە الا ما؟
- پاكىستان قازاقستانعا اراب تەڭىزىنە شىعاتىن ەڭ قىسقا جولدى ۇسىنىپ وتىر. يسلاماباد قاشاننان دا قازاقستانمەن اراداعى بايلانىستى ءتۇرلى جولمەن، بىرنەشە باعىت بويىنشا نىعايتۋعا كۇش سالىپ كەلەدى. بۇل باعىتتا ەكى تاراپتان دا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. قازاقستان جاعىنان پاكىستان پورتتارىنان تەرمينال نەمەسە پاۆيلون اشۋ تۋرالى ناقتى ۇسىنىس، ساۋال تۇسكەن جوق. ءبىراق، جاڭا عانا ايتقانىمداي، پاكىستان ارىپتەستىككە ءاردايىم اشىق. ونداي ۇسىنىس بولسا، ءوتىنىشتى جاعىمدى قاراۋعا دايىنبىز. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، پاكىستاندا ينۆەستيتسيالار ىقپالداستىعى جونىندەگى كەڭەس قۇرىلعانىن، باسىم باعىتتاعى ينۆەستيتسيالىق سالالاردى ايقىنداعانىن ايتا كەتۋىم كەرەك.
- ءبىز پاكىستاندا وندىرىلەتىن حيرۋرگيالىق قۇرالداردى باسقا ەلدەردىڭ رەەكسپورتى ارقىلى 10 ەسە قىمباتقا الىپ وتىرمىز. ارادا دەلدال بولماۋ ءۇشىن قازاقستان بيلىگىنە قانداي شارالار قابىلداۋ كەرەك؟ قازاقستان اۋماعىندا وسى باعىتتا بىرلەسكەن كاسىپورىن اشۋ يسلاماباد ءۇشىن قانشالىقتى قىزىقتى؟
- بىزدە وندىرىلەتىن حيرۋرگيالىق قۇرالدار وتە ساپالى جانە بۇكىل الەمگە ەكسپورتتالىپ جاتىر. ونداي وندىرىستەر نەگىزىنەن سيالكوت قالاسىندا شوعىرلانعان. بۇل قالادا حيرۋرگيالىق قۇرالدار وندىرەتىن تۇتاس كلاستەر قالىپتاسقان. جەتكىزۋ تىزبەگى، جۇمىس كۇشى، شيكىزات بازاسى تولىق جولعا قويىلعان. بۇل تۇرعىدا ەكى ەلدىڭ جەكەمەنشىك كومپانيالارى اراسىندا بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرۋ يدەياسى وتە قىزىقتى جانە زەرتتەۋگە تۇرارلىق. كەيىن ونداي ءوندىرىستىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ، بۇكىل ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق نارىعىنا، ونىڭ سىرتىنا دا شىعۋعا بولار ەدى. پاكىستاندا جۇمىس كۇشى جەتكىلىكتى. وسى الەۋەتتى قازاقستانمەن بىرلەسكەن كاسىپورىنداردا پايدالانۋعا بولادى.
- قازاقستان پاكىستانعا ەكسپورتتايتىن ۇزدىك 5 تاۋار، ول جاقتان بىزگە يمپورتتالاتىن ۇزدىك 5 تاۋار قانداي؟
- قىسقاشا ايتسام، پاكىستاننان قازاقستانعا ەڭ كوپ ەكسپورتتالاتىن تاۋارلار - كۇرىش، ءدارى- دارمەك پەن فارماتسيەۆتيكالىق ونىمدەر، برەزەنت ماتا، قۇرما، ءىنجىر، مانگو، اپەلسين سياقتى تسيترۋس جەمىستەرى. ال قازاقستاننان بۇرشاق، نوقات سياقتى داقىلدار، وڭدەلمەگەن مىرىش، كۇكىرت، مينەرالدار جانە ءجىپ يمپورتتاپ وتىرمىز.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اۆتورەسىمجان ناقتىباي