اكەلەر كۇنى: زاماناۋي اكە مودەلىن ايقىندايتىن دەكلاراتسيا قابىلداندى
استانا. KAZINFORM - بيىل ەلىمىزدە ءۇشىنشى رەت «اكەلەر كۇنى» مەرەكەسى اتالىپ ءوتىپ جاتىر.
2022 -جىلى 14-جەلتوقساندا وتكەن VII رەسپۋبليكالىق اكەلەر فورۋمىندا جىل سايىن ماۋسىم ايىنىڭ ءۇشىنشى جەكسەنبىسىن «اكەلەر كۇنى» دەپ بەلگىلەۋ ۇسىنىلدى.
2023 -جىلى 31-مامىردا قر ۇكىمەتىنىڭ №426 قاۋلىسىمەن جىل سايىن ماۋسىم ايىنىڭ ءۇشىنشى جەكسەنبىسى «اكەلەر كۇنى»، ال مامىردىڭ ەكىنشى جەكسەنبىسى «انالار كۇنى» رەتىندە بەلگىلەندى. وسى نەگىزدە بيىل ەلىمىزدە انالار مەرەكەسى ەكىنشى رەت تويلانسا، اكەلەر كۇنى ءۇشىنشى مارتە اتالىپ ءوتىپ جاتىر.
ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ رەسمي دەرەكتەرىنە ساي، 2024 -جىلى ەلىمىزدە 123,6 مىڭ نەكە تىركەلسە، اجىراسۋ اكتىسىنىڭ سانى 40,5 مىڭ بولعان. بۇل دەگەنىمىز ەلىمىزدە ءبىر جىلدا تىركەلگەن اجىراسۋ سانى نەكەلەسۋ كورسەتكىشىنىڭ 33 پايىزىنا، ياعني ۇشتەن بىرىنە جەتىپ جىعىلاتىنىن بىلدىرەدى.
وتكەن جىلى Petrelli Previtera قازاقستان اجىراسۋ ستاتيستيكاسى بويىنشا الەمدە 2-ورىنعا شىققانىن جازدى. وسى دەرەكتەردەن-اق ەلىمىزدەگى وتباسى ينستيتۋتى وتە ۇلكەن داعدارىس جاعدايىندا ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز. بۇل ءبىزدىڭ قوعام زاماناۋي وتباسى، انا جانە اكە مودەلىن تۇبەگەيلى قايتا قاراۋى كەرەكتىگىن بىلدىرەدى.
اكەلەر كۇنى قارساڭىندا استانادا «اكە. وتباسى. قوعام» تاقىرىبىندا رەسپۋبليكالىق اكەلەر فورۋمى ءوتتى. وندا ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنەن كەلگەن 200 دەن استام بەلسەندى ازامات «زاماناۋي اكە قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەدى.
جيىندى قازاقستان پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق- دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسى مەن ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «اكەلەر وداعى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى ۇيىمداستىردى. بۇل ۇيىم 2011 -جىلى استانادا قۇرىلعان. سودان بەرگى 14 جىلدا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى بەلسەندى اكەلەر وسى بىرلەستىك اياسىندا كۇش بىرىكتىرىپ، قازىرگى قوعامداعى اكە ينستيتۋتىن جەتىلدىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ كەلەدى.
بيىلعى فورۋمداعى باستى جاڭالىق - جيىندا قابىلدانعان «21-عاسىر اكەسى: ارەكەتكە شاقىرۋ» دەكلاراتسياسى بولدى.
قۇجاتتا XXI عاسىردىڭ اكەسى قانداي بولۋ كەرەگى بىلاي جازىلعان:
- بالالارىنا جانە جارىنا ماحاببات، قامقورلىق پەن قۇرمەت كورسەتەتىن ەر ادام؛
- بالانىڭ تاربيەسىنە، ءبىلىم الۋىنا جانە دامۋىنا بەلسەندى قاتىسادى؛
- زورلىق-زومبىلىقسىز ورتانى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى؛
- ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قۇرمەتتەيدى جانە گەندەرلىك تەڭدىكتى قولدايدى؛
- ءوزىنىڭ پسيحيكالىق جانە فيزيكالىق ساۋلىعىنا كوڭىل بولەدى؛
- ءۇي شارۋاسىن جانە تۇرمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى بولىسەدى؛
- وسكەلەڭ ۇرپاققا ۇلگى بولاتىن ەر ازامات.
مەملەكەتتىك، قوعامدىق جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، ساراپشىلار، بەلسەندىلەر، اكەلەر مەن تالىمگەرلەر قابىلداعان بۇل دەكلاراتسيانىڭ باستى قاعيداتتارى دا ايقىندالعان.
ءبىز مىنانى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىز:
- اكە انا سياقتى تەڭ دارەجەدە بالانىڭ دامۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە تانىلادى؛
- ەر ازاماتتاردىڭ وتباسىلىق ومىرگە قاتىسۋى وتباسى مەن قوعامنىڭ ءال- اۋقاتىن ارتتىرادى؛
- مىقتى ەر ادام قۇرمەتكە، جاناشىرلىق پەن جاۋاپكەرشىلىككە نەگىزدەلەدى؛
- ەر بالالارعا ەرتە جاستان زورلىق-زومبىلىقسىز مىنەز- قۇلىق، ءوزىن-ءوزى تانۋ جانە قامقور بولۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ قاجەت؛
- اكە بولۋ - بۇل سانالى جانە ۇزدىكسىز ءوزىن- ءوزى دامىتۋ جولى.
سونداي- اق دەكلاراتسيادا «اكەلەر وداعىنىڭ» قوعامعا ۇندەۋى دە جازىلعان:
- مەملەكەتتىك ورگاندارعا - بەلسەندى اكە بولۋ تاقىرىبىن ستراتەگيالىق قۇجاتتار ازىرلەۋدە، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىدا جانە مەديا ساياساتتا قارالۋىنا قولداۋ بىلدىرۋگە؛
- قوعامعا - ستەرەوتيپتەردى جويىپ، ەر ازاماتتاردىڭ بالالاردى تاربيەلەۋ مەن قامقور بولۋىن باعالاۋعا؛
- اكەلەرگە - ءوز بالالارىنا ۇلگى جانە تىرەگى بولۋعا شاقىرۋعا؛
- جاستارعا - زورلىق پەن كەمسىتۋسىز بولاشاقتى قالىپتاستىرۋعا موتيۆاتسيا بەرۋگە؛
- حالىقارالىق سەرىكتەستەرگە - قولداۋ ءۇشىن العىسىمىزدى ءبىلدىرىپ، بىرلەسكەن جۇمىستى جالعاستىرۋعا شاقىرامىز.
قورىتا كەلگەندە، دەكلاراتسيادا تالاپتارىنا ساي، زاماناۋي اكە وتباسىنا قامقور بولىپ قانا قويماي، بالانى تاربيەلەۋگە، ءبىلىم بەرۋگە جانە دامىتۋعا بەلسەندى اتسالىسۋى كەرەك. سونداي- اق زورلىق- زومبىلىققا جول بەرمەيتىن، ايەل قۇقىعىن قۇرمەتتەيتىن جانە گەندەرلىك تەڭدىكتى ساقتايتىن تۇلعا بولۋى ءتيىس. ودان بولەك ءوزىنىڭ پسيحيكالىق جانە فيزيكالىق دەنساۋلىعىن كۇتىپ، ۇيدەگى مىندەتتەر مەن تۇرمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءبولىسۋى ءلازىم.
اكە اسىراۋشى عانا ەمەس...
بۇگىنگى قوعامدا اكەنىڭ وتباسىندا تەك اسىراۋشى رولىندە بولۋى ءجيى كەزدەسىپ جاتادى. فورۋم سپيكەرلەرى دە كوتەرگەن، قابىلدانعان دەكلاراتسيادا دا ايتىلعان نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى - تۇرمىستىق مىندەتتەر مەن بالا تاربيەسىنە ەر ادامداردىڭ بەلسەندى ارالاسۋى تاقىرىبى بولدى.
- نەگىزى اكەلەر كوبىنەسە ءوزىن اسىراۋشى رەتىندە كورىپ جاتادى. ءبىراق زاماناۋي اكە بالانىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي اتسالىسۋى ءتيىس. جاھاندانۋ داۋىرىندە بالا ءتۇرلى دەپرەسسياعا ۇرىنباۋ ءۇشىن اكەمەن سىرلاسا الۋى كەرەك. اكە بۇل جاعدايدا ءوزىنىڭ كوشباسشىلىق قىرىن كورسەتە الۋى كەرەك، - دەيدى «اكەلەر وداعى» ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بەكدايىر كۇزەمباي.
ونىڭ ايتۋىنشا، «اكەلەر وداعىنىڭ» نەگىزگى ماقساتى — پاراساتتى اكەلەر قاتارىن كوبەيتۋ. ول ءۇشىن ۇيىم ەلىمىزدىڭ 14 وڭىرىندە فيليال اشىپ، 1000 نان استام بەلسەندى اكەنى توپتاستىرعان.
«اكەگە وتباسى عانا ەمەس، بۇكىل وتان قاراپ تۇر»
وتباسى جايلى ءسوز قوزعاعاندا انا مەن اكەنى ءبولىپ- جارىپ قاراي المايتىنىمىز سەكىلدى، وتباسى ىسىنە كەلگەندە دە ءبىر اكەنىڭ مىندەتىن تۇگەندەۋ ارقىلى بۇل ينستيتۋتتىڭ ىرگەسى بەكىمەيتىنى بەلگىلى. سوندىقتان اكەلەر فورۋمىندا «انالار كەڭەسى» مۇشەلەرى دە نەگىزگى قوناقتار قاتارىندا بولدى.
- اكە - اسقار تاۋ دەپ بەكەر ايتپايدى. وسى اسقار تاۋعا قاراپ بالا بويىن تۇزەيدى، ويىن تۇزەيدى. جالپى، وتباسى عانا ەمەس، بۇكىل وتان اكەلەرگە قاراپ تۇر. سەبەبى اكە - تەمىرقازىق، اكە - ۇلگى. اكەگە قارا وق جونار دەگەن. قازاقتا تاربيەنىڭ ءمانىن ەكى- اق دەڭگەيلى قىلىپ ايتادى: كورگەندى جانە كورگەنسىز. اكەدەن كورگەندى ۇل مىندەتتى تۇردە جاسايدى. ءبىز - انالار قاۋىمى وسى اكەلەرگە قولداۋ بولۋعا دايىنبىز. اركەز اكەلەردىڭ ساياسىندا بولىپ، بەسىك تەربەي بەرۋگە ءازىرمىز، - دەدى ق ح ا «انالار كەڭەسى» ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بايان احاتاي.
قازاقستاندا زاماناۋي اكەلەردىڭ قالىپتاسۋى ءۇشىن ب ۇ ۇ- نىڭ حالىقتى قونىستاندىرۋ قورى دا قول ۇشىن بەرىپ جاتىر ەكەن.
- ءبىز قازاقستان ۇكىمەتىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەيمىز. ق ر اقپارات جانە مادەنيەت مينيسترلىگىمەن جانە «اكەلەر» وداعىمەن» 10 جىلدان بەرى سەرىكتەسپىز. ءبىزدىڭ ۇيىم گەندەرلىك جانە رەپرودۋكتيۆتىك دەنساۋلىققا كوپ كوڭىل بولەدى. ودان بولەك «مەن ين گەيچ» نەمەسە «ەر ادامنىڭ قاتىسۋى»، ياعني ەر ادامدى بالا تاربيەسىنە، بالا كۇتىمىنە تارتۋ سەكىلدى باستامامىز بار. ەرلەردىڭ ۇيدە دە، جۇمىستا دا ايەل ادامدارعا قامقورلىق تانىتۋىن كەڭ ناسيحاتتاۋعا ات سالىسامىز، - دەدى يۋنفپا- نىڭ قازاقستانداعى وكىلى چينۆە وگبوننا.