اشارشىلىق پەن رەپرەسسيانى گەنوتسيد دەۋگە دالەل جوق - تاريحشى

استانا. قازاقپارات - قازاقستانداعى اشارشىلىقتى گەنوتسيد دەپ اتاۋعا بولا ما؟ قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، الاشتانۋشى تۇرسىن حازرەتالى قازاقستانداعى اشارشىلىق قانداي سيپاتتا بولعانىن ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى Baq. kz ءتىلشىسى.

- ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا بىلتىر كوپتەگەن تىڭ قۇجاتتاردى جاريا ەتتى. قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ازاماتتار سانى تولىق ناقتىلاندى ما؟ كوميسسيا قانداي قورىتىندىعا كەلىپ وتىر؟

بۇل - تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ جۇمىسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى دەسەك بولادى. 1993 -جىلى جوعارى كەڭەستىڭ كوميسسيانىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا 103 مىڭعا جۋىق ادام قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، 25 مىڭ ادام اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن دەگەن قورتىندى شىعارىلدى. بۇل تاريحي دەرەكتەر بويىنشا ءبىز 3 جىل جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. سونىڭ ناتيجەسىندە بۇل سيفرلار بىرنەشە ەسە ەسەلەندى. ماسەلەن، اتىلعان ادام سانى بۇرىن 25 مىڭ ادام بولسا، قازىرگى دەرەك بويىنشا ولار 100 مىڭ ادام. ال، جالپى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندار سانى - 600 مىڭعا جۋىق.

- قازاقستاندا ۋكرايناداعىداي گەنوتسيد بولدى ما؟ ول تۋرالى كوميسسيا شەشىمى قانداي؟

گەنوتسيد جانە ەتنوتسيد - بيلىكتىڭ ءبىر ەتنوستى قىرىپ-جويۋعا باعىتتالعان ساياسات. ەكەۋى دە ءبىر-بىرىنە ۇقساس ۇعىم. ءبىز مۇراعاتتاردى انىقتاپ كوپ دەرەك پەن قۇجاتتاردى قارادىق. الايدا سول كەزەڭدە گەنوتسيد بولعانىن ايقىندايتىن ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى مەن قارارى كەزدەسكەن جوق. كوپشىلىك بۇعان سەنىڭكىرىمەي قاراۋى مۇمكىن، ءبىراق كوممۋنيستىك يدەيانىڭ باستى ساياساتى ەلدى مودەريزاتسيالاۋ ەدى... ياعني ەلدىڭ شارۋاشىلىعى مەن تۇرمىسىن جاڭا جۇيەگە ەنگىزۋ بولاتىن. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا بۇل انىق گەنوتسيد ەمەس. دەگەنمەن مۇنى گەنوتسيدتىك سيپاتى بار ساياسات دەپ ايتا الامىز. قازىرگى تاڭدا بۇل تۇجىرىمدى كوپ عالىمدار مويىنداپ جاتىر. ءدال قازاقتى قىرىپ-جويۋعا باعىتتالعان دەگەن دالەل جوق.

- اشارشىلىق كەزىندە ءبىراز قازاق اتا قونىسىن تاستاپ كورشى ەلدەرگە كوشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ولار تۋرالى قانداي تىڭ دەرەكتەر بار؟

بۇنى ەكىگە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. كوش زەرتتەۋدە اۋا كوشۋشىلەر جانە اشارشىلىق بوسقىندارى قارالدى. بۇل ەكى كوشتى شاتاستىرماۋ كەرەك. اۋا كوشۋ 1928 -جىلى جارتىلاي فەودالدار مەن بايلاردىڭ مال-مۇلكىن كامپەسكەلەۋ كەزىندە باستالدى. اۋا كوشكەن ادامدار - ول بيلىككە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ءوزىنىڭ مال-مۇلكىمەن تۋعان جەرىنەن كورشى اۋىلعا نەمەسە شەكارالاس ەلگە كوشىپ كەتكەندەر. اۋا كوشۋ 1928 -جىلى باستالىپ، 1934 -جىلعا دەيىن جالعاستى. اۋا كوشكەندەردىڭ كوبى اۋىلدىڭ اۋقاتتى ادامدارى بولدى. ولار بيلەر، بايلار، اقساقالدار جانە رۋباسىلار. ولار تەك ءوز وتباسىمەن ەمەس، بۇكىل اعايىمەن قونىس اۋداردى.

كەڭەستىك بيلىكتىڭ قۋعىن-سۇرگىن شارالارى جانە ناۋقان، ەت، ءجۇن جانە باسقا دا سالىقتاردان ابدەن قىسىلعان حالىق باسقا ەلدەرگە باس ساۋعالاپ كەتتى. اشارشىلىق بوسقىندارىنىڭ كۇنكورىس ءۇشىن كورشى ەلدەرگە اسۋى 1931 -جىلى باستالدى. ويتكەنى سول جىلدارى حالىق اشارشىلىقتىڭ العاشقى بەلگىلەرىن سەزە باستادى. كەيبىر حالىق ءوندىرىس ورىندارى بار جەرگە، ال كەيبىرى قالاعا كەتىپ باس ساۋعالادى. ال 1932-1933 -جىلدارداعى جاپپاي اشارشىلىق كەزىندە باسقا ەلدەرگە ۇدەرە كوشكەندەر سانى ەسەلەپ ارتتى. وسىلايشا اشتىقتان جاياۋ بەزگەن حالىق اشارشىلىق بوسقىندارى اتالىپ وتىر.

- ۋاقىت ءبولىپ سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!