ادەبيەت ابىزى
جازۋشىنىڭ قانشاما جىلدار بويعى ءتاتتى ازابىن تارتقان ەسەلى ەڭبەگى ءبىر كۇندەرى اقتالىپ، كول-كوسىر قۇرمەت پەن ىستىق ىقىلاسقا، تولاسسىز اتاق-داڭق پەن وقىرماننىڭ رياسىز ماحابباتىنا ۇلاسىپ جاتادى. بۇل ادەبيەتتە ادىلەت بار ەكەنىن بىلدىرەدى.
بۇل دا جازۋشىنىڭ باقىتى، جازۋشىنىڭ ساتتىلىگى. بيىل سونداي ادەبيەتتىڭ ادىلەتىن كورگەن، قالامىنىڭ باعى جانعان، سونى ستيلىمەن، سونى كەيىپكەرىمەن جازۋعا بۇزىپ-جارىپ كىرگەن كورنەكتى قالامگەر، دراماتۋرگ، كينوسەناريست، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ، فرانس كافكا اتىنداعى حالىقارالىق ادەبي سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اكىم تارازي توقساننىڭ تورىنە شىعىپ وتىر.
مەرەيتويعا وراي ەل استاناسىندا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «اكىم تارازي الەمى: ادەبيەت، تەاتر، كينو جانە پەداگوگيكا» حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسياسى ءوتتى. ەكى كۇنگە جالعاسقان كونفەرەنسيا اياسىندا جازۋشى تالانتىنىڭ ءار قىرى ءار تاراپتان تالدانىپ، ءتۇرلى ءىس-شارالارمەن تولىقتى.
ايتۋلى ءىس-شاراعا مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، زيالى قاۋىم مەن ادەبيەتتانۋشىلار، كينو- تەلەدراماتۋرگتەر، كينوتانۋشىلار، تەاترتانۋشىلار، ونەرتانۋشىلار، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ پروفەسسور- وقىتۋشىلار قۇرامى، دوكتورانتتار، ماگيسترانتتار مەن ستۋدەنتتەر قاتىستى.
القالى جيىنعا مودەراتورلىق ەتكەن ۇ ع ا اكادەميگى، «قازاق گازەتتەرى» سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى ديحان قامزابەك ۇلى، ەڭ الدىمەن، توقساننىڭ تورىنە شىققان قالامگەردىڭ قايراتكەرلىك تۇلعاسىنا توقتالدى.
«اكىم اعانىڭ مەرەيتويى قارساڭىندا باسپا ءسوز بەتتەرىندە، «Egemen Qazaqstan» گازەتىندە دە كوپتەگەن سۇيەكتى ماقالا جاريالاندى. بايقاساق، جازۋشى تۋرالى جازىلعان بارلىق ءسوزدىڭ ءتۇيىنى - اكىم تارازي ادەبيەتتىڭ قاتارداعى قالامگەرى عانا ەمەس، ۇلتتىڭ ءسوزىن ۇستاعان تۇلعاسى، ۇرپاققا ۇلگى ەتەتىن قالام قايراتكەرى رەتىندە باعالانىپتى. راسىندا، سۋرەتكەردى ابىزدىق دەڭگەيگە كوتەرىپ وتىرعان - قالامىنىڭ قۋاتى، ۇلتقا دەگەن ادالدىعى، شىعارماشىلىققا دەگەن بەرىكتىگى دەپ بىلەمىز. ەكى كۇنگە جالعاساتىن مادەني-رۋحاني ءىس-شارالار ەلدىك ماڭىزعا يە. بۇگىنگى القالى جيىنىمىزدى سول ەلدىك ءىس-شارالاردىڭ قۇلاق كۇيى دەپ قابىلداڭىزدار» ، دەدى ديحان قامزابەك ۇلى.
العاشقى ءسوز تىزگىنىن العان مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مادەنيەت كوميتەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى دانيار اليەۆ جازۋشىنىڭ ۇلت رۋحانياتى جولىنداعى وراسان ەڭبەگىن اتاپ ءوتتى.
«ابىز اقساقال اكىم ءتارازيدىڭ قازاق ادەبيەتىنە، ۇلت رۋحانياتىنا قوسقان ۇلەسى وراسان. جازۋشىنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ەل ءۇشىن جاساعان ەڭسەلى ەڭبەگى اقتالعانىنا، مىنە، بۇگىنگىدەي مەرەيلى كۇندە كەزەكتى رەت كۋا بولىپ وتىرمىز. شىن تالانتتىڭ ۇلكەن قۋانىشى شىعارمالارى ءبىر قولدان ءبىر قولعا ءوتىپ، جاپپاي وقىلىپ، ساحنالانىپ جاتقانى ەمەس پە؟ اكىم اعا بۇل قۋانىشتان كەندە ەمەس. جازۋشى شىعارماشىلىعىن حالقى دا، مەملەكەت باسشىسى دا ۇنەمى قولداپ جۇرەدى. بۇگىندە قالامگەردىڭ شاكىرتتەرى دە ۇلت رۋحانياتى مەن مادەنيەتى جولىندا وزا شاۋىپ، توپ جارىپ ءجۇر. توقساننىڭ تورىنە وسىنشاما ابىروي- داڭقپەن شىعىپ وتىرعان اسىل اعامىزعا قۇرمەتىمىز ەرەكشە»، دەدى.
ال الماتىدان ارنايى كەلگەن اكتەر، تەاتر رەجيسسەرى، پروفەسسور، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ ەستەن كەتپەس ەستەلىكتەرىن ورتاعا سالدى.
«بۇگىن ءبىر ەرەكشە قاناتتى سەزىمدە تۇرمىن. بالا كەزىمىزدەن اتىن ەستىپ، ماقتانىپ وسكەن، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ۇلكەن سۋرەتكەر، سانالى عۇمىرىن ۇلتتىڭ ارعى-بەرگى وي-پايىمدارى مەن تاريحىنا، كەستەلى تەرەڭ سوزدەرىنە، اۋىلداعى قاراپايىم قارا شالداردىڭ ايتقان اتالى سوزدەرىنە ءمان بەرىپ، سونى قاعازعا تۇسىرگەن قالامى جۇيرىك تارازي كوكەمنىڭ مەرەيلى مەرەكەسىنە قاتىسىپ، ءسوز سويلەپ تۇرعانىما قۋانامىن. ءبىز مەكتەپتە وقىعاندا اكىم كوكەمىزدىڭ العاشقى كىتاپتارى شىعىپ جاتتى. سوندا ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتى دەپ اتىن اسپانعا كوتەرىپ جۇرەتىنبىز. ءبىراق جازۋشى بايگەگە قوسىلىپ، ادەبيەتتە ءوز تالانتىمەن تانىلىپ ۇلگەرگەن تۇستا تانىسىپ- ءبىلىسىپ، قولىن الا المادىق. كەيىن ونەرگە ءوزىمىز دە يمەنە اياق باسىپ، ساحناعا شىعىپ جۇرگەندە العاش كەزدەستىك. ول كەزدە اكەم تەاتردا جاس اكتەرمىن. اكىم اعانىڭ كەڭەس وداعىن ءدۇر سىلكىندىرگەن «جولى بولعىش جىگىت» دەگەن پەساسى ءبىزدىڭ تەاتردا قويىلدى. ول قوعامنىڭ بار دەرتىن العاش رەت باتىلدىقپەن ايتقان، قانتالاپ تۇرعان پەسا بولدى»، دەدى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ.
سونداي-اق ول بۇل سپەكتاكلدىڭ تاعدىرى وڭايعا سوقپاعانىن، ول ۋاقىتتا ايتۋعا بولمايتىن ويلاردى، قوعامنىڭ مەڭدەپ كەلە جاتقان جاراسىن ءبىر شىعارمادا قانىن تامىزا سۋرەتتەگەن اكىم تارازيدىڭ بويىندا جازۋشىلىق شەبەرلىكتەن دە بيىك قاسيەت بارىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
«سوندا بوكەننىڭ ءرولىن تالانتتى اكتەرلەردىڭ ءبىرى ءانۋار مولدابەكوۆ وينادى. اكتەردىڭ شەبەرلىگى دە شىعارمانىڭ سالماعىنا ساي كەلگەن ەدى. سپەكتاكلدىڭ سوڭىنا قاراي كەيىپكەر ابدەن قىسپاققا تىرەلگەن كەزدە ءانۋار مولدابەكوۆتىڭ بادانا كوزىنەن جاس شىعىپ، وبرازدى شىنايى الىپ شىقتى. ءدال ءبىر اۆتوردىڭ جان ازابىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، جازعان ادامداي قينالعانى بار. سودان بەرى دە اكىم كوكەمىزدىڭ شىعارمالارىن وقىپ ءجۇرىپ، عۇلامالىعىنا، ارعى-بەرگى تاريحتان بىلىمدىلىگىنە قايران قالدىم. ول بىلگەنىن پاتريوتتىق سەزىممەن، سۋرەتكەرلىكپەن جازاتىنى - ەرەكشە قاسيەت. جان- دۇنيەلەرى، قالامدارى مەن قيالدارى ءبىر كەڭىستىكتە قاتار جۇزگەن ايگىلى «بەس تاپالدىڭ» بەرىك شىعارماشىلىق دوستىعىنا دا كۋا بولدىق»، دەپ تولقىدى.
قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاربيە جونىندەگى پرورەكتورى مارات بولات ۇلى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە ريزاشىلىق بىلدىرە وتىرىپ، وقۋ ورنىنىڭ رەكتورى ايمان مۇساقوجايەۆانىڭ العىسحاتىن تابىستادى.
كونفەرەنسيا بارىسىندا كورنەكتى جازۋشىنىڭ ادەبيەتكە الىپ كەلگەن تىڭ تاقىرىبى مەن سونى ستيلى ەگجەي-تەگجەيلى تالداندى. جازۋشى، دراماتۋرگ، پۋبليتسيست، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەلەن ءالىمجان كىرپىشبايدىڭ جاڭا قوعامنىڭ كەيىپكەرى ەكەنىن زەردەلەپ ايتتى.
«الپىسىنشى جىلدارى ادەبيەتىمىزگە ەرەكشە ۇرپاق كەلىپ، بەرىك ورنىقتى. ولار - شەراعاڭ، مۇحتار ماعاۋين، ءابىش. بۇل ۇرپاقتىڭ ەرەكشەلىگى - ولار سوعىسقا قاتىسپاسا دا، قان مايداننىڭ زاردابىن، جوقشىلىقتى سەزىنگەن، تەرەڭ قابىلداعان ەكەن. ونى شىعارمالارىنان كورىپ وتىرمىز. ال اكىمنىڭ ءوز زامانداستارىنان ايىرماشىلىعى - ول بالالىق شاعىنا كوپ ايالداعان جوق. جازۋشى بىردەن قازىرگى ءومىردى - ءوز زامانىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن جازدى. باسقالارعا ۇقساپ تاريحي تاقىرىپتارعا دا كەتىپ قالعان جوق. قازىرگى زاماندى جازۋدىڭ قيىندىعى بار - قالامگەردىڭ ءوز ءومىرى مەن كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، جازۋشىنىڭ ءبارى بىردەي وسى زاماندى بويىنا سىڭىرە المايدى. ۇشىنشىدەن، قاسىڭدا جۇرگەن جانداردى كەيىپكەر ەتۋ دە وڭايعا سوقپايدى. وعان سىن دا، ءمىن دە كوپ بولادى. وسى تۇرعىدان العاندا اكىم ءتارازيدىڭ «قۇيرىقتى جۇلدىز» دەگەن پوۆەسى سۇمدىق تاڭعالدىردى. ويتكەنى ول كەزدە ءبىز سوعىس كەزىندەگى ادەبيەتتى باستى نازاردا ۇستادىق. جەتىم- جەسىرلەرگە ءجابىر كورسەتكەن بريگاديرلەر، جوقشىلىق، كوكەسىن كۇتكەن بالالار... ال بۇل كىسى ادەبيەتكە جاڭا ادامداردى الىپ كەلدى»، دەدى جازۋشى.
ءيا، جالپى، «كەڭەس ءداۋىرىن كوركەم ادەبيەتتە قالاي سۋرەتتەدىك؟ كەڭەس ءداۋىرىنىڭ كوركەم بەينەسىن قالاي جاسادىق؟» دەگەن كەزدە سونداعى ءىرى تۇلعا اكىم تارازي قالامىن ءبىرىنشى كورەمىز. بايانداماشى ەلەن ءالىمجان دا اۆتوردىڭ سول ۋاقىتتا تىڭ تاقىرىپقا بەت العانىن قوسا ايتتى.
«ماسەلەن، قازاقتىڭ تاريحىن جازعان شەراعاڭ مەن ماعاۋيننىڭ ورنى بولەك. ال اكىم تارازي ساياسي باعاسىن الىپ ۇلگەرمەگەن تاقىرىپتى جازدى. سول ءداۋىردىڭ كوركەم پروزاداعى بەينەسىنە بۇگىنگى بيىكتەن كوز سالساق، ەڭ الدىمەن، اكىم تارازيدىڭ روماندارى تۇرادى. كىرپىشبايلاردىڭ بەينەسىن ءبىرىنشى كورەمىز. كىرپىشباي - جاڭا زاماننىڭ بەينەسى. كىرپىش دەگەن قالىپتان شىققان دۇنيە. وندا بەدەر، بەلگى جوق، جىپ جىلماعاي. ءبىزدىڭ كوبىمىز سول كىرپىشتەن شىقتىق. وسىنداي ادام بولىپ قالىپتاستىق، ونى مويىنداۋىمىز كەرەك»، دەدى.
بۇدان بولەك، كونفەرەنسيا اياسىندا جازۋشى، پۋبليتسيست، اۋدارماشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ليۋبوۆ شاشكوۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ۇ ع ا اكادەميگى شەرۋباي قۇرمانباي ۇلى، جازۋشى، دراماتۋرگ، وزبەكستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى جاۆلون جوۆليەۆ، جازۋشى- عالىم، Phd دوكتورى، اۋدارماشى، قازاقستاننىڭ «دوستىق» وردەنىنىڭ يەگەرى اشۋر وزدەمير، اۋدارماشى، مىسىرداعى اسۋان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى مۇحاممەد رياد قاتىسىپ، بايانداما جاسادى.
سونداي-اق اكىم تارازي شىعارمالارى تۋرالى تۇركيانىڭ ادەبي، عىلىمي باسىلىمدارىندا زەرتتەۋ ماقالالارى جاريالانعان فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى (PhD)، گازي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جەميلە قىناجى، ءا. تارازي شىعارماشىلىعى بويىنشا مونوگرافيا جازىپ، كىتاپ ەتىپ قۇراستىرعان انكارا حاجى بايرام ۆەلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى يبراحيم اتابەي مەن انكارا حاجى بايرام ۆەلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترانتى مەليكە يىلانديل ونلاين فورماتتا قاتىستى.
ال الماتى قالاسىنان وزگە وبلىستاردان جازۋشى، دراماتۋرگ، پروفەسسور سۇلتانالى بالعاباي، ادەبيەتتانۋشى، سىنشى ءاليا بوپەجانوۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور الپىسباي مۇسايەۆ، مۋزىكاتانۋشى، ادەبيەتتانۋشى، اۋدارماشى رەنا جۇمانوۆا سىندى ادەبيەت جانە ونەر قايراتكەرلەرى ونلاين فورماتتا قاتىسىپ، ويلارىن ورتاعا سالدى.
ايتا كەتەيىك، القالى جيىندى ونلاين رەجىمدە ەلىمىزدىڭ بارلىق كىتاپحانالارى دا كورىپ وتىردى. ەكى كۇنگە جالعاسقان كونفەرەنسيا اياسىندا شەبەرلىك دارىستەرى، «تارازي وقۋلارى»، جاڭا كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى، ءا. ءتارازيدىڭ سەناريى بويىنشا تۇسىرىلگەن فيلمدەردىڭ كورسەتىلىمى، فوتوكورمە جانە وزگە دە ءىس-شارالار ءوتتى.