ادامزاتتى الاڭداتقان 10 اپات

 استانا. قازاقپارات - اقىرزامان - بۇگىندە ەڭ قىزۋ تالقىلاناتىن تاقىرىپقا اينالدى. اسىرەسە، دۇنيەجۇزىن ءدۇر سىلكىندىرگەن رەجيسسەر رولاندا ەممەريحتىڭ «2012» اتتى فيلمىنەن سوڭ، ادامداردىڭ الدا بولار قاۋىپتەن شىن ۇرەيلەنە باستاعانى انىق. 

 تۋىندى شىققان 2009 - جىلى Google ىزدەۋ جۇيەسى «2012» سۇرانىسىنا 170 ميلليوننان استام تاقىرىپ تاۋىپ بەرەتىن بولعان. ال بۇگىندە بۇل ساندى تەرگەن ادامعا عالامتور ميللياردتاعان جاۋاپ ۇسىنارى انىق. ياعني اقىرزامان تاقىرىبىنا كوپشىلىك بەي-جاي قارامايدى. سوندىقتان دا عالىمدار بولاشاقتا ادامزات تاعدىرىنا قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن اپاتتار مەن قاتەرلى دەرت تۇرلەرىن انىقتاپ، جۇرت نازارىنا بولجامىن ۇسىنىپتى. ولاردىڭ ءتىزىمى تومەندەگىدەي.

ۇلكەن جارىلىس

كوپشىلىك عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، ءبىزدىڭ عالامشاردا «جاساندى بوس قۋىس» بار. ءبىز مەكەن ەتىپ جاتقان جەر وسى بوس قۋىس كەڭىستىگىندە ورنالاسسا كەرەك. بوستونداعى تافتس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى انىقتاعانداي، عالامشارداعى بۇل قۋىس تۇراقسىز جانە كەز كەلگەن كۇنى ىدىراۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا ۇلكەن جارىلىس تۋۋى ىقتيمال. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بۇل قۋىس تەرىس اسەرى ارقىلى جەردىڭ قوزعالۋىنا ءارى ونىڭ سالماعىنىڭ ارتۋىنا سەپتەسىپ وتىر. بۇل «جاساندى بوس قۋىس» ىدىراسا، ۇلكەن اپات تۋدىراتىن شىنايى «بومباعا» اينالا الادى.

جۇلدىزدىڭ ءسونۋى

2008 - جىلدىڭ 19 - ناۋرىزىندا قۇرىلعىلار عالامشاردىڭ الىس ءبىر بولىگىنەن بۇرىن-سوڭدى بولماعان بەلگىلەردى جازىپ العان. عالىمدار بۇل گامما تولقىنداردى «ۇلكەن ءبىر جۇلدىزدىڭ جارىلۋىنان پايدا بولعان» دەپ بولجاپ وتىر. عالىمداردى جەرگە جاقىن ماڭنان سونۋگە جاقىن «ۆولفا رايە» جۇلدىزى الاڭداتىپ وتىر. ەگەر بۇل جۇلدىز جارىلسا، ونىڭ جارىلىس تولقىندارى جەرگە جەتەرى انىق. بۇل تولقىنداردىڭ جەردى تۇگەلدەي قۇرتىپ جىبەرۋگە شاماسى كەلمەسە دە، وزون قاباتىن كۇيدىرۋگە قۋاتى جەتەدى ەكەن. ناتيجەسىندە، قىشقىلدى جاۋىن جاۋىپ، جەر بەتىندەگى وسىمدىك اتاۋلىنىڭ بارلىعى تامىرىمەن بىرگە كۇيىپ كەتەدى. وسىلايشا الەمدى مەكەن ەتكەن تىرشىلىك يەلەرىنىڭ اشتىقتان، شولدەن قۇرۋ قاۋپى بار. ال جارىلعان جۇلدىزدىڭ ورنىندا قارا قۇردىم پايدا بولىپ، ول ءوز كەزەگىندە جەردى وربيتاسىنان يتەرىپ، كۇنگە جاقىنداتۋى نەمەسە الىستاتىپ جىبەرۋى ىقتيمال. بىرىندە قۇرعاقشىلىق قىسسا، ەكىنشى جاعدايدا ماڭگىلىك قار استىندا قالارى انىق.

وزگە عالامشارلىقتار

1977 - جىلى وگايو شتاتىنىڭ عالىمدارى عالامشاردىڭ الىس نۇكتەسىنەن تاعى ءبىر تۇسىنىكسىز بەلگىلەردى جازىپ الادى. زەرتتەۋشىلەر مۇنداي تولقىنداردىڭ نەنىڭ اسەرىنەن تۋعانىن بىلمەي دال. ال سودان كەيىن مۇنداي قۇبىلىس قايتالانباعان. دەسە دە ول - وزگەعالامشارلىقتاردىڭ كەمەسىنەن كەلگەن بەلگى بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار. ويتكەنى عالىمدار وسى كۇندە جەرگە ۇقساس 500 گە جۋىق ەكزوپلانەتالاردى انىقتادى. سونىڭ ىشىندە بىزگە جاقىنىراق ورنالاسقانى - گليزە جۇلدىزى. ول ءبىزدىڭ كۇن ىسپەتتى، ونىڭ دا اي مەن جەر سەكىلدى ەكى سەرىگى بار. بۇل ەكى پلانەتا دا تىرشىلىككە قولايلى بولۋى مۇمكىن. دەمەك، جاقىن ماڭنان وسىنداي جۇلدىزدار جۇيەسى تابىلىپ جاتسا، عالامنىڭ الىس نۇكتەلەرىندە باسقا دا دامىعان، تۇرۋعا قولايلى مەكەندەر بار بولۋى ابدەن مۇمكىن. ال ولاردا وزگە تىرشىلىك يەلەرى تىرشىلىك ەتۋى دە مۇمكىن. مىنە، عالىمدار بولاشاقتا تونەر قاۋىپتىڭ سولاردان دا كەلۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى.

اسپان دەنەسىمەن سوقتىعىس

ەگەر تۇنگى ۋاقىتتاردا اسپان «شامىن» جاعىپ كورۋ مۇمكىن بولسا، ادام بالاسى ۇلكەن جىلدامدىقپەن زۋىلداي كوشكەن سان مىڭداعان جۇلدىزداردى كورەر ەدى. بۇل - قاراپايىم جۇلدىز ەمەس، سالماعى توننالاپ ولشەنەتىن استەرويدتار. NASA نىڭ عالىمى پول چوداس - جەرگە قاۋىپ توندىرەتىن استەرويدتاردى زەرتتەپ جۇرگەن جان. ونىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي استەرويدتار كوپ، ءتىپتى كۇن سايىن جاڭا اسپان دەنەسى تابىلىپ وتىراتىن كورىنەدى. مىنە، سولاردىڭ ءبىرى كۇندەردىڭ كۇنى جاقىن ماڭنان وتەتىن بولسا، وربيتاسى وزگەرىپ، جەرگە وقتاي قادالۋ قاۋپى بار ەكەن. نەگىزى، عالىمدار قاۋىپتى دەپ تاپقان 1 ميلليونعا جۋىق استەرويد بار كورىنەدى. ونىڭ ىشىندەگى 800 ى جەرگە وتە جاقىن قاشىقتىقتان وتەدى. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قاۋىپتىسى - وزدەرىڭىز كوپتەن بەرى ەستىپ جۇرگەن 20 ميلليون توننا سالماعى بار، 270 شارشى مەترلىك اپوفيس استەرويدى. 2029 - جىلدىڭ 13 - ساۋىرىندە جەردى جاناي وتەتىن بۇل اسپان دەنەسى 65 مىڭ اتوم بومباسىنا شاق جويقىن كۇشپەن كەلىپ، جەرگە سوقتىعىسۋى مۇمكىن. ەۋروپانىڭ سولتۇستىگىن تۇگەل قيراتۋعا قۋاتى جەتەتىن مۇنداي اپات ورىن الاتىن بولسا، اسپانعا تۇتىن مەن شاڭ- توزاڭ كوتەرىلىپ، كۇن كوزى جابىلادى. مۇنىڭ سوڭى دا جاقسىلىققا اپارمايتىنى انىق.

پوليۋستەردىڭ اۋىسۋى

عالىمداردىڭ قانداي دايەكتەرگە سۇيەنىپ، وسىنداي تۇجىرىم جاساعانى بەلگىسىز. ءبىراق جەر شارى تاريحىندا ونداي قۇبىلىس بولعان. ميلليونداعان جىلدار بۇرىن مۇنداي اپات بولىپ، مامونت اتاۋلىنىڭ بارلىعى بىردەي سۋدىڭ استىندا قالعان. وعان سولتۇستىكتىڭ مۇزدىقتارىنان تابىلىپ جاتقان مامونتتاردىڭ سۇيەگى دالەل. سوندىقتان دا بۇل وقيعانىڭ قايتالانۋىن ماماندار جوققا شىعارا المايدى.

ۋاقىتتىڭ توقتاۋى

ۋاقىت - ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدە ەش توقتامايتىن قۇبىلىس. ياعني سەكۋندتار مەن مينۋتتار قازىر دە بىلىنبەي ءوتىپ جاتىر. مىنە، سول ۋاقىتتىڭ ءبىر كۇنى توقتاپ قالاتىنىنا سەنەسىز بە؟ سەنۋ قيىن، ارينە، ءبىراق ونداي سۇمدىق بولۋى ابدەن مۇمكىن ەكەن. كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيزيكتەرى مۇنداي الاپات اپاتتىڭ اي مەن كۇننىڭ امانىندا بولاتىنىنا سەنىمدى. ول كەزدە جەر اياقاستىنان توقتاپ، ۇلكەن جىلدامدىقپەن اينالىپ جاتقان پلانەتامىزدىڭ بەتىن توپان سۋ شايىپ، بارلىعى دا قيرايدى ەكەن.

جانارتاۋلاردىڭ ءبىر مەزگىلدە ويانۋى

بۇل جولعى قاۋىپ اسپاننان ەمەس، جەر استىنان شىعۋى مۇمكىن. گەولوگتار بىرنەشە ءىرى جانارتاۋلاردىڭ ءبىر مەزگىلدە ويانۋىنا الاڭداۋلى. ءيا، جەر بەتىندەگى بارلىق تاۋلار وت شاشپاسا دا، بىرنەشە مىقتى جانارتاۋدىڭ ويانۋى جەر بەتىن مەكەن ەتكەن تىرشىلىك يەلەرىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى ىقتيمال. بۇگىندە ا ق ش- تىڭ يەلوۋستوۋن ۇلتتىق پاركىندەگى لا- پالما جانارتاۋى مەن كانار ارالدارىنداعى وت تاۋلارىنان تونەتىن قاۋىپ كوپ ەكەن. ولار ءبىر ساتتە وياناتىن بولسا، اۋا ۋلى گازبەن لاستانىپ، اسپان ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن تۇتىننەن تازارمايدى. بۇل جايتتىڭ دا ادامزاتتى ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراتارى انىق.

روبوتتار زامانى

ال كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمى مايكل دايەردىڭ ايتقانىنا سەنسەك، ەرتە مە، كەش پە جەردى روبوتتار بيلەي باستاماق. وندا دا، ادامدار جارتىلاي ماشيناعا اينالاتىن كورىنەدى. ياعني ادامنىڭ ءتانى ءولىپ، تەمىرگە اينالىپ، جانى سيفرلىق جۇيە ارقىلى ۆيرتۋالدى الەمگە كوشۋى مۇمكىن. سەنۋ قيىن. ءبىراق جاڭا تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىن ەسكەرەتىن بولساق، ادامزاتتىڭ ول زاماندى دا باسىنان وتكەرۋى ابدەن مۇمكىن بولسا كەرەك.

ادامزات اعزاسىنىڭ توزۋى

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى كەلتىرگەن كورسەتكىشتەرگە سەنسەك، بۇگىندە ءاربىر ەكىنشى ادام پسيحيكالىق بەلسەندىرگىشتەرگە تاۋەلدى. ول ءسىزدىڭ ءىشىپ جۇرگەن كوفەڭىز، تارتقان تەمەكىڭىز، نەشە ءتۇرلى قۋاتتاندىراتىن سۋسىندار. راسىندا، قازىرگى كۇنى ءتۇرلى ەنەرگەتيكالىق سۋسىندار كوبەيگەن. جۇمىس بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، كوڭىل كۇيدى جاقسارتاتىن بۇل سۋسىندار ادامزاتتىڭ تۇبىنە جەتۋى مۇمكىن. فۋتۋرولوگ روحيت تالۆاردىڭ پايىمىنشا، بولاشاقتا ادام بۇل سەرگىتكىش سۋسىندارعا قاناعاتتانباي، ميدى ەلەكتروماگنيتتىك قۇرىلعىلار ارقىلى قۋاتتاۋدىڭ جولىن تابادى. ءتىپتى بولماعان جاعدايدا ءاربىر ادامنىڭ جەكە گەنىنە سايكەستەندىرىپ جاسالاتىن دارىلىك قوسپالاردىڭ ويلاپ تابىلۋى دا عاجاپ ەمەس ەكەن. مىنە، بولاشاقتا ادامدار وسىنداي ەنەرگەتيكالىق قوسپالار مەن سۋسىندارعا تاۋەلدى بولادى- مىس. سولايشا ادامزات ءوزىن- ءوزى توزدىرىپ، ىشكى اعزاسىنىڭ زاقىمدانۋى سالدارىنان جەر بەتىنەن جوعالۋى مۇمكىن.

ىندەت

بۇگىندە ادام اعزاسىن السىرەتەتىن ءتۇرلى ۆيرۋستار بار. ولار وسىمدىكتەن، جانۋاردان جۇعۋى مۇمكىن. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ قاۋىپتىسى - 100 - جىل بۇرىن مايمىلدان جۇققان ۆيچ ينفەكتسياسى. ال بۇگىندە افريكادا ءجۇرىپ جاتقان ەبولا ىندەتى مەن قىتايلىقتاردى قىرعان پنيەۆمونيا جارقاناتتاردان جۇقسا كەرەك. مامانداردىڭ پايىمىنشا، ادام اعزاسىنا تۇسكەن كەيبىر ۆيرۋستار بىرنەشە جىلدار بويى ەش بەلگى بەرمەستەن دامىپ، كۇش العان سوڭ ادامزاتقا ۇلكەن قاۋىپ ءتوندىرۋى ىقتيمال ەكەن. 1918 - جىلعى «يسپانكا» تۇماۋى دا 80 ميلليون ادامدى قىرعان، ناقتى جاۋابى تابىلماعان ىندەت. عالىمدار بۇگىنگى قارىم- قاتىناس دامىعان زاماندا سول ستسەناريدىڭ قايتالانۋىنان قورقادى. ەگەر مۇنداي دەرت قايتالانسا، جەردى مەكەن ەتكەن ادامنىڭ 70 پايىزىنا جۇعىپ، 1 ميللياردقا جۋىعى قىرىلادى دەپ توپشىلايدى زەرتتەۋشىلەر.

ءيا، بۇل تەك بولجامدارعا نەگىزدەلگەن، بولۋى ەكىتالاي تابيعي قاۋىپ تۇرلەرى. ال ادام بالاسىنىڭ ومىرىنە شىن قاتەر توندىرەتىن ۇلكەن اپاتتار ادامنىڭ ءوز قولىمەن جاسالىپ جاتىر ەمەس پە؟!

سابينا زاكىرجان قىزى

«ايقىن». 2014 ج