ادام قايتىس بولعاندا جاسالاتىن جورالعىلار

استانا. قازاقپارات - حالقىمىزدا ادام دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ، ومىردەن وتكەنگە دەيىن ءتۇرلى سالت-ءداستۇر جاسالادى. ادام قايتىس بولعاندا جاسالاتىن ءجون-جورالعىلار تۋرالى اقپاراتتى ۇسىنامىز.

حابار ايتۋ نەمەسە ەستىرتۋ. قازا بولعان جاننىڭ تۋىس-تۋعانى، دوس-جارانى، تاعى باسقا ولىمگە شاقىرىلاتىنداردىڭ تۇرعىلىقتى جەرىنە قاراي حابارشىلاردى بەكىتەدى. حابارشىلار دۇنيەدەن وتكەن كىسىنىڭ قاشان قازا بولعانىن، نامازانىڭ قاشان بولاتىنىن كوپشىلىككە جەتكىزەدى. حابار جەتكىزۋ بارىسىندا اۋىلدىڭ قاريالارىنا ەستىرتۋدى تاپسىرادى. ول ادام بىرنەشە كىسىنى قاسىنا الىپ، قازا بولۋشىنىڭ جاقىن تۋىسىنىڭ ۇيىنە بارىپ، قارالى حاباردى ەستىرتەدى.

كەبىندەۋ. كەبىندەۋ ەر ادامدى 5 قۇر، ايەل ادامدى 7 قۇر، باليعاتقا تولماعان بالالاردى 3 قۇر اق كەزدەمەمەن ورايدى. جالپى جۇمىستى جۇرگىزۋ بارىسىندا، اقىرەت كيىمدەرى ىشتەن سىرتقا قاراي تەتىر قاۋسارمالانىپ، ەڭ سوڭىندا باسىنان، بەلىنەن، اياعىنان ءۇش جەردەن بۋىلادى.

ءپىديا وتكىزۋ. قازا بولعان ادامنىڭ وسيەتى بويىنشا، ءپىدياسى مەن نامازىن اتقارىپ بەرۋگە ءبىر مولدا بەكىتىلەدى. ال ەگەر وسيەتى بولماسا، ولىمگە كەلگەن مولدالاردىڭ ىشىنەن ەكى مولدا تاعايىندالادى.

جانازا شىعارۋ. ءمايىت كەبىندەلىپ بولعان سوڭ، ۇيدەن اياعىمەن شىعارىلادى. مولدا جاماعاتتى ءۇش رەت داۋىستاپ نامازعا شاقىرادى. قازا بولۋشىنىڭ جاقىن تۋىستارى ساپتىڭ ارتقى جاعىندا تۇرادى.

قابىر دايىنداۋ. ادام جانى ۇزىلگەننەن كەيىن، حابار ايتۋدى ۇيىمداستىرۋ مەن قابىر قازۋ جۇمىسى قاتار جۇرەدى. ءقابىر قازۋعا سول اۋىلدىڭ ازاماتتارى كەلىپ، شاقىرىلعان ادام سىلتاۋ ايتپايدى.

ءنازىر وتكىزۋ. قازاق حالقىندا ادام دۇنيەدەن وتكەنىنە 3 كۇن تولعاندا بەرىلەتىن ءنازىردى «ءۇشى»، جەتى كۇن تولعاندا بەرىلەتىن ءنازىردى «جەتىسى» دەپ اتايدى (كەي جەرلەردە ءۇشى دەگەن جوق). «ءۇشى» مەن «جەتىسىن» ۇساق مال سويىپ نەمەسە ءىرى قارادان ءبىر باس، قوناقاسىنا ۇساق مالدان ءبىر تۇياق سويىپ وتكىزەدى. ال قازا بولعان جاننىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە 40 كۇن تولعاندا بەرىلەتىن ءنازىر «قىرقى» دەپ اتالادى. ول كوبىنەسە ەرلەرگە 39-37 كۇندە، ايەلدەرگە 37-35 كۇندە بەرىلىپ جاتادى.

بوقشا. ايەل كىسىلەر 70 جاستان اسقان سوڭ، «بوقشا» ازىرلەيدى. ونىڭ ىشىنە سىرعا، كۇمىس، قىمبات كەزدەمە سىندى باعالى بۇيىمدارىن سالادى. «بوقشانىڭ» ىشىندەگى ەڭ اسىل نارسەنى ونى اشقان ايەل الادى. باسقاسىن سول جەردەگى جاماعاتقا تاراتىپ بەرەدى.

اقتىق سالۋ. قازا بولعان كىسىنىڭ قىزدارى، قۇدا-جەگجاتتارى، تۋىسقاندارى «جىلى» بەرىلگەن كۇنى جىلقى، سيىر، قوي سياقتى مالداردان ءبىر-ءبىر تۇياقتان اكەلىپ كومەك كورسەتەدى.

دەرەكتەر «قازاق سالت-داستۇرلەرى» كىتابىنان الىندى