اعايىن اراسى نەگە الشاقتاپ بارادى؟

وسىدان بىرەر جىل بۇرىن نۇرمان كوكەم قالاعا كوشىپ كەلدى. قۋانىسىپ قالدىق. قونىستوي جاقسى ءوتتى. بارىس-كەلىس كوبەيدى. اۋىلداعى ۋ-شۋعا ۇيرەنىپ قالعان كوكەم قالاداعى ءولى تىنىشتىققا كوندىگە المايدى.

اۋىلدا عوي، تاڭەرتەڭ مالىن ورگىزە ءجۇرىپ، ءوزى قاتارلاستارىمەن اجىك-كۇجىك اڭگىمە شەرتىپ جادىراپ قالاتىن ول قالانىڭ تاس قامالىنا ۇيرەنىسە الماي ءجۇردى.

- اۋىلدا-اق وتىرا بەرەتىن جان ەدىك. بالالار قويدى ما؟ وسىندا كۇشتەپ اكەلگەندەي بولدى. وتىرىسىمىز مىناۋ ەندى، تاس قامالدا كەمپىرىمىز ەكەۋمىز تۇرمەدە وتىرعاندايمىز، - دەپ شاعىمداندى ءبىر بارعانىمدا كوكەم.

- ءالى-اق ۇيرەنىسىپ كەتەسىزدەر. جاسىڭىز بولسا پايعامبار جاسىنان باياعىدا استى. قارت ادامعا اۋرۋ- سىرقات ۇيىرسەك كەلەدى. وسىندايدا اۋرۋحاناعا اپارىپ كورسەتە قوياتىن بالالارىڭىز جانىڭىزدا، - دەپ جۇباتقان بولدىم كوكەمدى.

- سول اۋرۋحاناڭ اۋىلدا دا بار. بۇركىت ءىنىم شانشۋلانسام بولدى جەتىپ كەلىپ، ەم-دومىن جاساپ كەتەتىن. مىنا جەردە ءولدىم دەسەڭ اۋزىڭا سۋ تامىزاتىن ادام كورمەدىم، - دەپ كەيىدى كوكەم.

مىنە، سول كوكەم «جەتپىس بەس جاسقا تولدىم، تالاي جاقسى ادامداردىڭ ءدامىن تاتىپ ەدىم، سولارعا ءبىر شاي بەرەيىن. توي جاسايمىن» دەپ مەنى شاقىرىپ وتىر. اعا شاقىرعان سوڭ ءىنى بارۋعا ءتيىس.

- ءيا، كوكە! مەرەي جاسىڭىز قۇتتى بولسىن! توي جاسايمىن دەگەنىڭىز ورىندى. بىزدەن قانداي قىزمەت؟ - دەپ ەلپ ەتە قالدىم.

نۇرمان كوكەم تىجىرىندى. ساقالىن ساۋىپ ۇزاق وتىردى. «نەگە تۇنجىراپ قالدى؟» دەپ مەن وتىرمىن. ءبىر كەزدە كوكەم باسىن كوتەردى.

- وسى تويدى باسقاراتىن تامادا دەگەن بار عوي. «مۇندا سونىڭ ءوزى تاپتىرمايدى. تاپتىرا قالسا، اكەسىنىڭ قۇنىن سۇرايدى» دەيدى عوي. سول راس پا؟

- راس.

- ءبىزدىڭ بالالار سولاردىڭ بىرىنە ايتىپ، قارجىسىنىڭ جارتىسىن تولەپ قويدىق دەيدى. ەندىگىسى رەتتەلە جاتار. سەنى شاقىرعانىم، توي قارساڭىندا ۇيىندە قىزىقشىلىق بولايىن دەپ جاتقان ءۇي سياقتى اعايىن-تۋىستاردى جيناپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرۋ عانا. ايتپەسە، تىمىرايىپ وتىرعاننىڭ نەسى قىزىق؟ ءسىز بەن ءبىز اتقاراتىن جۇمىس قالماپتى عوي، - دەپ كوكەم ءبىر قويدى.

مەنەن كەيىن ءبىراز اعايىن-تۋىس جينالدى. كەلىندەر قازان كوتەرىپ، ءبىراز دۋمانداتتىق. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن كارتا ويناعاندار دا بولدى. تاڭ ازاندا قايتار كەزىمىزدە دە كوكەمىز «كەلىپ تۇرساڭدارشى» دەپ كوزىنە جاس الىپ قالدى.

«كوكەم نەگە قامىقتى؟ » دەپ تاعى دا ويلادىم. سويتسەم، جارىقتىق اۋىلدى اڭساپ ءجۇر ەكەن عوي.

ءيا، كەشە ەدى عوي، كەشە. بىرەۋدىڭ ۇيىندە قىزىقشىلىقتىڭ ءيىسى شىقسا-اق اۋىل بولىپ تايلى- تۇياعىمىزبەن جينالىپ، سول شاڭىراقتان تابىلاتىن ەدىك. كەلىندەر قامىر اشىتىپ، جەر وشاقتا بۇرقىراتىپ باۋىرساق ءپىسىرىپ جاتاتىن. قورا ماڭىندا سيراعىنان ءىلىپ قويىپ قوي سويىپ جاتقانداردىڭ ءوز قىزىقتارى وزدەرىنە جەتەتىن. جىگىتتەر وتىن جارىپ، سۋ تاسىپ، ءبىر توبى قوناقتار وتىراتىن ۇستەل جاساپ جاتادى. كەلىندەر ءۇي جاعالاپ، سىقىرلاۋىق اربامەن توي وتەتىن الاڭدى قورشاپ قويۋ ءۇشىن كىلەم، الاشا جينايدى. وسى كىلەمدەردىڭ ىشىندەگى تاۋىرلەۋىنىڭ بەتىنە ۇيلەنگەن جاستاردىڭ اتتارىن ماقتامەن جازىپ قويادى. تاعى ءبىر توپ ءسابىز ارشۋعا وتىرادى. مۇنىڭ ءوزى ەداۋىر جۇمىس ەدى. ءبىر قاپ ءسابىزدى مەرزىمدى ۋاقىتقا دەيىن تازالاپ، تۋراپ ۇلگەرۋ كەرەك. ءسابىز ارشۋعا كەلىنشەكتەر دە قولعابىس ەتەدى. قۇرداستار اراسىنداعى، قاينى مەن جەڭگە اراسىنداعى قالجىڭ مەن ءازىلدىڭ ورداسى دا وسى جەر. وسى دۋمانمەن توي دا دۇركىرەپ وتە شىعادى. ەڭ باستىسى اعايىندار ءبىر-بىرىمەن تىعىز ارالاسادى. باۋىرمالدىق، ءبىر- بىرىنە دەگەن قۇرمەت ارتادى. ۇلكەندەردىڭ اقىلىمەن جاستار تاربيەنىڭ مايەگىمەن سۋسىندايدى.

مىنا داڭعايىر، ءبارى جەتىپ-ارتىلاتىن زاماندا دا اۋىلداعى وسى ىنتىماق ءالى دە كۇشىندە. جاستار ۇيلەنىپ جاتادى. قىزدى تۇرمىسقا بەرەسىز. قۇدا شاقىراسىز. ءومىر بار جەردە توپىراقتى ءولىم دە بار. مۇندايدا اۋىلداعىلار تويحانا ىزدەپ جاتپايدى عوي. بارلىق ءىس-شارا ۇيدە وتەدى. وسىندايدا مال سويۋ كەرەك پە؟ كەرەك. كەلۋشىلەرگە قىزمەت ەتەتىن جىگىتتەر كەرەك پە؟ كەرەك. مىنە، اۋىلداعىلاردىڭ بىرىگەتىن، ىنتىماق دەگەن ىزگىلىكتىڭ اينالاسىنا توپتاسا تۇسەتىن جەرى وسى.

بۇگىندە باعامداپ وتىرسام، وسى ىنتىماق- بىرلىكتەن اجىراپ بارا جاتىر ەكەنبىز. نۇرمان كوكەمنىڭ دە ساعىنا ىزدەپ وتىرعانى اعايىننىڭ جينالىپ، شاڭىراعىنان شاتتىق شۋاعى شاشىلىپ تۇرۋى ەكەن. قازىر ءبىز جيىن جاساي قالساق، وسىلاي توپتاسامىز با؟

ءيا، قالاداعىلار دا توي جاسايدى. جاساعاندا قانداي؟ مىڭ ادامعا دەيىن شاقىرىپ، شاما-شارقىن باسقالارعا «ۇلگى ەتەتىندەر» دە جەتكىلىكتى. ءبىراق ءدال وسى شاڭىراقتا توي بولايىن دەپ جاتقانىن وزدەرىنەن باسقا ەشكىم بىلمەيدى. ويتكەنى قالانىڭ تويحانالارى بارلىق كەرەك- جابدىقتى، تاماقتىڭ ءتۇرلى- ءتۇرلىسىن وزدەرى دايىنداپ بەرەدى. تەك تەڭگەسىن تولەسەڭىز بولدى. ەندەشە، «قىزمەت ەت» دەپ اعايىندى ۇيگە جيناۋدىڭ دا قاجەتى شامالى.

ءبىراق، وسى جايلىلىقتىڭ ءوزى قازاقى قاسيەتتەرىمىزگە، بۇرىننان قالىپتاسقان سالت-داستۇرلەرىمىزگە، ادەپ-عۇرىپتارىمىزعا بالتا شاۋىپ جاتقانداي كورىنەدى ماعان. مۇنىڭ ۇستىنە قالاداعى تاس قورشاۋلار، كىرپياز ادامدار كەشەگى مەيماندوستىقتى، مەيىرماندىقتى، اعايىنگەرشىلىكتى، تۋىستىق قارىم- قاتىناستى دا ۇمىتتىرا باستاعان سياقتى. بۇلارعا قوسىمشا «جاڭا قازاقتار» دەگەن شىقتى. ەل باي مەن كەدەي بولىپ ەكىگە ءبولىندى. «كەدەي بايعا، باي قۇدايعا جەتسەم» دەگەن باسەكە ءورشي ءتۇستى. ال بۇلار قازاقى قالىبىمىزدى بۇزباي تۇرا الا ما؟

جۇمباقتىڭ شەشۋىن تاپقانداي بولدىم. نۇرمان كوكەمنىڭ كوكسەيتىنى وسى ەكەن عوي.. .

قالاي قازاق بولامىز، اعايىن؟

سابىربەك ولجاباي، جازۋشى

Egemen Qazaqstan