ابىلاي حاننىڭ 40 قىزى، 30 ۇلى بولعان
استانا. قازاقپارات - ابىلايدىڭ قاي جىلدان باستاپ حان بولعاندىعى جونىندەگى ماسەلەدە جۇرتتىڭ پىكىرى ءبىر جەردەن شىعا بەرمەيدى. بۇل تۋرالى تاريحشىلاردىڭ كوزقاراسى قانداي؟
ءماشهۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلىنىڭ جازبالارىنا جۇگىنسەك، «قازاق دالاسىندا ابىلاي 48 جىل بويى حان بولعان»، - دەيدى.
ال ورىس دەرەكتەرىندە «ابىلاي 1771-1781 -جىل ارالىعىندا حان بولدى» دەپ كەلتىرەدى.
تاريحشى عالىم ن.مۇحامەتحان ۇلىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل - قاتە كوزقاراس.
ەگەر دە ابىلاي 1771 - جىلدان باستاپ حان بولعان بولسا، وندا قىتاي بيلەۋشىلەرى قالايشا 1755 - جىلدان باستاپ ابىلايمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناسقا شىعادى؟
شىندىعىندا، ابىلاي جوڭعار تۇتقىنىنان بوساپ كەلگەننەن كەيىن ابىلمامبەت حان «مەن ەندى قارتايدىم» دەپ، 1743 - جىلى ورنىن ابىلايعا بوساتىپ بەرىپ، ءوزى تۇركىستانعا كوشىپ كەتكەن.
ءبىراق ابىلايدىڭ ازاماتتىعى سوندا، ابىلمامبەت ولگەن سوڭ عانا، ياعني 1771 - جىلى ونىڭ ورنىنا حان سايلانعان. ال جالپى حالىق قالماق تۇتقىنىنان بوساپ كەلگەننەن كەيىن-اق ونى ورتا ءجۇزدىڭ حانى رەتىندە مويىنداعان.
سوناي-اق، ابىلاي حاننىڭ 40 قىزى، 30 ۇلى بولعانى راس پا؟ ولاردىڭ اتى-جوندەرى تولىق بەلگىلى مە؟ بۇل ساۋالدا كوپكە انىق جاۋابى كەرەك-اق.
ابىلاي حاننىڭ 40 قىزى، 30 ۇلى بولعان. بۇل دەرەك راس. ابىلايدىڭ 12 ايەلىنەن 40 قىزى، 30 ۇلى بولعان. ۇلدارىنىڭ بىزگە بەلگىلىلەرى: ساعىندىق - شۋاقباي اتتى قاراقالپاق بەگىنىڭ قىزى سايمان حانىمنان: ءۋالي، شىڭعىس، ءادىل، ەسىم؛ قاشقار بەگى كەنجە سارتتىڭ قىزى باباق حانىمنان: شەگەن، رۇستەم، وسپان، سىزدىق، ءابىتاي، ءابدىلدا؛ قالماق حانى قالدان سەرەننىڭ تۋىسى حوشۋ مەرگەن نوياننىڭ قىزى توپىش حانىمنان: قامبار مەن قاسىم؛ سارعالداق قوجانىڭ قارىنداسىنان: توق، قوسىم، ارىق؛ اتىعاي-قاراۋىلدىڭ قىزى توقتا حانىمنان: سىعاي، تاعاي، سۇيىك، ءالي، قۇلان، توعىم؛ ورىس سۇلۋدان (تۇتقىن) - شاما؛ باسقا ايەلدەرىنەن: عۇمىر، بايىر، جاڭگىر، سىپاتاي.
بالالارىنىڭ ىشىندە ءۋاليدىڭ ورنى بولەك. ول اكەسى ابىلاي 1781 - جىلى قايتىس بولعاننان كەيىن حان بولىپ سايلانعان-تىن.
ءۋاليدىڭ تۇلعاسىن ونىڭ ورىنبور گۋبەرناتورى گەنەرال رەينسدورپقا (1774-جىلى، 2- ماۋسىم) جازعان حاتى اڭعارتادى: «جوعارى مارتەبەلى ءسىزدىڭ شىنايات مىرزا ارقىلى جىبەرگەن حاتىڭىزدى الدىق، تەك اكەم - ابىلاي حان ورنىندا بولمادى، ول قالىڭ قولمەن سىرتتاعى جاۋعا اتتانعان ەدى، جاۋىمىزدىڭ تاس-تالقانى شىعارىلعاندىعى جايلى حابار الىپ وتىرمىز.
ال مۇنداعى ەلدى ونىڭ ورنىنا مەن باسقارىپ وتىرمىن. سىزدەر دە قاندىبالاق قاراقشىنى ۇستاپسىزدار (ە. پۋگاچەۆتى. - رەداكتور)، بۇل حاباردى ەستىپ مەن قۋانىپ قالدىم. سەبەبى ۇلى مارتەبەلى يمپەراتوردىڭ ءبىز جاۋىنا جاۋ، دوسىنا دوسپىز عوي!». ورىس باقىلاۋشىسى چۋچالوۆ ءۋالي تۋرالى: «ءۋالي اكەسى ابىلاي سياقتى وركوكىرەك، العان باعىتىنان قايتپايتىن قايسار ءارى قۇبىلمالى.
ول مەنى ءبىر-اق رەت قابىلدادى. بۇل قىلىعىن: «اكەم دە رەسەي جاقتان كەلگەندەرمەن ءبىر-اق رەت كەزدەسكەن ەدى» دەپ دالەلدەدى»، - دەيدى.