شىعىس قازاقستان وبلىسىن 9 جىل باسقارعان دانيال احمەتوۆ نەسىمەن ەستە قالدى
وسى توعىز جىلدا التاي ولكەسىن احمەتوۆ قۇلپىرتتى ما، الدە قۇلدىراتتى ما، توزدىرما ما، وزدىردى ما؟ قازاقپارات ءتىلشىسى بۇل ماقالادا سونىڭ جاۋابىن ىزدەپ كوردى. دانيال احمەتوۆتىڭ تۇسىندا وبلىستا بولعان باستى وقيعالار دا ەسكە الىندى.
دانيال كەنجەتاي ۇلى 1954 -جىلى 15-ماۋسىمدا پاۆلوداردا دۇنيەگە كەلگەن. ياعني، كەشە ساياساتكەر 69 جاسقا تولىپ وتىر. ءار جىلدارى پاۆلودار جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنىڭ اكىمى، ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، كەيىن ءبىرىنشى ورىنباسارى، قورعانىس مينيسترى بولدى. 2003-2007 -جىلدارى ءوزىنىڭ ەڭ جوعارعى لاۋازىمى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر- ءمينيسترى قىزمەتىن اتقاردى. ول شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى رەتىندە 2014 -جىلدىڭ قاراشاسىندا جۇمىسقا كىرىسكەن.
جول جاعدايى كوڭىل كونشىتپەيدى
ءوڭىر تۇرعىندارىن اڭگىمەگە تارتساڭىز، تۇگەل دەرلىك ءبىرىنشى جول ماسەلەسىن كوتەرەدى. سەبەبى وبلىستاعى جولداردىڭ جاعدايى ناشار. بۇل توعىز جىلدا مۇلدە جول جوندەلمەدى دەگەن ءسوز ەمەس. ءبىراق وسكەمەننىڭ وزىندە شۇرىق تەسىك جول كوپ. ال اۋىلدارداعى احۋال تىپتەن قيىن.
ءوڭىردىڭ قالالارىنا اپاراتىن جولدار دا ءماز ەمەس. ماسەلەن، وسكەمەن مەن ريددەر اراسىندا قاتىناپ جۇرگەندەر ۇنەمى جول ازابىن تارتادى. سەمەيگە اپارار جول دا جاڭارتىلمادى.
2018 -جىلى وسكەمەن- التاي باعىتىنداعى وسينوۆ اسۋىنان توتە جولدىڭ قۇرىلىسى باستالعاندا بوركىن اسپانعا اتقان جۇرتتىڭ قۋانىشى ۇزاققا سوزىلمادى. بۇل - وتە ماڭىزدى جول. سەبەبى التاي اۋدانىنداعى ايدىندى بۇقتىرماعا جانە تابيعاتتىڭ ناعىز تاماشاسىن وزىنە سىيدىرعان كاتونقاراعايعا وسى جول ارقىلى جەتەسىز. مىنە، 5 جىل وتسە دە جول سالىنىپ بىتپەدى. ونىڭ سەبەبى - جول سالۋشىلار بايقاۋسىزدا ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ جەرىنە كىرىپ كەتكەن دەپ ءتۇسىندىرىلدى. قازىر جوبانىڭ باعاسى ايتارلىقتاي قىمباتتاي تۇسكەن. انىعى سول، ءالى كۇنگە دەيىن جول سالىنباي تۇر.
قارعىن سۋ قىر كورسەتتى
2018 -جىلى كوكتەمدە ش ق و جۇرتىن قارعىن سۋ الەككە سالدى. سۋ ۇيلەردى باسىپ، جولداردى بوگەدى. التى اۋدان مەن سەمەي قالاسىندا توتەنشە جاعداي جاريالاندى. تۇرعىندار ەۆاكۋاتسيالانىپ، قوناق ۇيلەر مەن مەكتەپتەرگە كوشىرىلدى.
دانيال احمەتوۆ سۋ العان جەرلەردى ارالاپ، ءتيىستى شارالاردىڭ ۋاقتىلى اتقارىلۋىن قاداعالادى. تاسقىن سالدارىنان بارلىعى 83 ءۇي قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە جاراماي قالدى. دالادا قالعان تۇرعىندارعا جاڭا باسپانا بەرىلىپ، جان- جاقتى كومەك كورسەتىلدى.
ريددەردەگى قوس اپات
وسى توعىز جىلدا ريددەرلىكتەرگە ەكى بىردەي قورعاسىنداي اۋىرتپالىق ءتۇستى. 2021 -جىلى كوكتەمدە ريددەر ورمان شارۋاشىلىعىندا شىققان جالىننان 31 ءۇي قيراپ، 5 اۆتوكولىك، 7 شارۋا قوجالىعى جانە تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ ستانسياسى جانىپ كەتكەن. ەكى ەر ادامدى كۇيىك شالىپ، قارت ايەل كوز جۇمعان. سول كەزدە ءتىلسىز جاۋدىڭ سالدارىنان باسپاناسىنان ايىرىلعان ءار وتباسىعا وبلىس اكىمدىگى تاراپىنان جاڭا ءۇيدىڭ كىلتى بەرىلدى.
ايتپاساق تا ءبىلىپ وتىرعان بولارسىزدار. ەكىنشى اپات - ريددەر جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىندا بولدى. دالىرەك ايتساق، اپاتتار. سەبەبى 2022 -جىلى كۇزدە باستالىپ بيىلعى مامىر ايىندا اياقتالعان جىلىتۋ ماۋسىمىندا ورتالىقتى سۋ دا باستى، ءورت تە جالمادى، ال قازاندىقتار قايتا- قايتا ىستەن شىقتى. بۇل تۋرالى قازاقپاراتتا ۇزدىكسىز جاريالانىپ وتىردى.
«جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنداعى جابدىقتاردىڭ 74,5 پايىزى توزعان. ءبىرىنشى اپات شىققانعا دەيىن مۇندا مەملەكەت تالاپ ەتەتىن 75 جۇمىسشىنىڭ ورنىنا 29 ادام عانا جۇمىس ىستەگەن. بۇگىندە ج ە و- داعى جوندەۋ جۇمىستارى كۇن سايىن ءۇش اۋىسىممەن ۇزدىكسىز جۇرگىزىلۋدە»، - دەدى دانيال احمەتوۆ وسى ماسەلەگە قاتىستى ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا ايتقان سوزىندە.
مەديتسيناداعى وڭدى وزگەرىستەر
مويىنداۋ كەرەك، شىعىس قازاقستان مەديتسيناسى ءوڭىردى دانيال احمەتوۆ باسقارعاندا ايتارلىقتاي دامىدى. بۇل ماڭىزى زور سالاعا مول قاراجات قۇيىلىپ، جاڭا اۋرۋحانالار سالىندى، وزىق زاماناۋي جابدىقتار ساتىپ الىندى. قازىر وبلىسقا ەمدەلۋگە قازاقستاننىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن كەلەتىندەر دە بار.
وڭىردەگى 7 مەديتسينالىق ۇيىم جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەتتەردىڭ 33 ءتۇرىن كورسەتەدى، بۇل رەسپۋبليكا بويىنشا مەديتسينالىق كومەك تۇرلەرىنىڭ % 42- ىن قۇرايدى. كورسەتىلگەن جوعارى تەحنولوگيالىق كومەكتىڭ جالپى سانى 5 جىلدا 5 ەسە ارتقان. دارىگەرلەردىڭ دە بىلىكتىلىگى ارتتىرىلىپ جاتىر. 2017 -جىلدان باستاپ وبلىستىڭ 210 اق حالاتتى مامانى شەتەلگە بارىپ ءبىلىم الىپ كەلدى.
ءبىراق ەلىمىزدىڭ شىعىسىندا مەديتسينا ءمىنسىز دەۋگە استە كەلمەس. سەبەبى دارىگەر تاپشىلىعى سەزىلۋدە. اۋىلداردى ايتپاي- اق قويالىق، وسكەمەننىڭ وزىندە دارىگەرگە قارالۋ ءۇشىن تالاي كۇن توسۋعا تۋرا كەلەدى.
سەمەيدە سەرپىلىس جوق
جاڭا وبلىس قۇرىلعانعا دەيىن اباي، شاكارىم، مۇحتارداي الىپتاردى دۇنيەگە اكەلگەن كيەلى سەمەي جەرى وگەي بالانىڭ كۇيىن كەشتى. ەل اراسىندا «سەمەيدە اسپالى كوپىردەن باسقا كورەتىن تۇك جوق» دەگەن ءسوز تارادى. سەبەبى قالانىڭ ينفراقۇرىلىمى، كوشەلەرى، جولدارى ابدەن توزىپ، حالىق جۇمىس تاپپاي ادىگەرگە ءتۇستى. بۇل تۋرالى پرەزيدەنت قاسىم- جومارت توقايەۆ تا اشىق ايتقان.
«جازدا ىستىق سۋ جوق، ال قىستا ۇيلەر جىلىنبايدى. قالاداعى جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنان شىعاتىن زياندى قالدىقتار اۋانى شەكتەن تىس لاستاپ جاتىر. بۇل ماسەلەلەردى تۇپكىلىكتى شەشەتىن ۋاقىت جەتتى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەگىندە.
مىنە، سودان دا بولار سەمەي بولەك وبلىستىڭ ورتالىعىنا اينالعاندا شاھار جۇرتى قاتتى قۋاندى. سەبەبى سەمەيگە سەرپىلىس كەرەك- اق.
سەمەيدەن بولەك، شىعىس قازاقستانداعى شەكارالىق اۋىلداردىڭ جاعدايى مۇشكىل كۇيگە جەتتى. جۇمىسسىزدىق پەن وركەنيەتتىڭ جوقتىعىنان حالىق جاپپاي قالاعا بەت تۇزەپ، اۋىلداردىڭ ءتۇتىنى تىم سيرەپ كەتتى.
«اكىمدەر» باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى بولعان جۋرناليست، قازىرگى بلوگەر اسحات نيازوۆ بيىل ش ق و اكىمىنەن سۇحبات العىسى كەلەتىنىن ءوز پاراقشاسىنا جاريا ەتكەن. الايدا ونىڭ ۆيدەوماتەريالىندا كورىنگەندەي، وسكەمەنگە كەلگەنىندە سۇحبات قۇرۋ مۇمكىن بولماي قالدى.
كەيىن دانيال احمەتوۆ جەڭىل اتلەتيكا فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە ەلورداعا كەلگەندە بلوگەر دە سوندا بارعان. دەگەنمەن تاعى دا ويلاعانى ىسكە اسپادى. وسى بولماعان سۇحبات جايلى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلاندى. ايتەۋىر، 5- ماۋسىمدا نيازوۆ احمەتوۆپەن ريددەر قالاسىندا سۇحباتتاستى.
ساپاسىز سالىنعان ۇيلەر
دانيال احمەتوۆ اكىم بولعان جىلدارى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ قارقىنى ارتقانى راس. ءبىراق ۇيلەردىڭ ساپاسى «جىر» بولدى. مىسالى، 2019 -جىلى وسكەمەندەگى باۋىرجان مومىش ۇلى كوشەسىندە پايدالانۋعا بەرىلگەن كوپقاباتتى ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا قاپتالعان ماتەريال 2 جىلعا جەتپەي بۇزىلدى. ەسەنبەرلين كوشەسىندەگى كوپقاباتتى ءۇيدىڭ دە سىرتقى قاپتاماسى جەل سوققان سايىن وپىرىلىپ ءتۇسىپ جاتىر.
بىلتىر زايساندا كوپبالالى وتباسىلارعا بەرىلگەن ۇيلەردىڭ توبەسىنەن سۋ اعىپ، قابىرعالارى كوگەرىپ كەتكەنى جايلى جازعان بولاتىنبىز. ايتا بەرسەك مىسال كوپ. وبلىس ورتالىعىنداعى جاڭا ۇيلەردە «ءبىرىنشى قاباتتا تۇشكىرگەن ادامدى بەسىنشىدە تۇراتىندار ەستيدى» دەگەن ءازىل- شىنى ارالاس ءسوز دە ايتىلىپ ءجۇر.
فوتو: facebook.com/AkhmetovDanialkz
ارحەولوگيا العا باستى
وسىدان سەگىز جىل بۇرىن ش ق و- دا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن دامىتۋ ماقساتىندا ارنايى باعدارلامانى ىسكە قوسىلدى. مىنە، سودان بەرى تالاي ناتيجەگە قول جەتكىزىلدى. الەمدىك دەڭگەيدەگى جاڭالىقتار دا بولدى. ونىڭ ىشىندەگى ەكەۋىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. ءبىرىنشىسى، 2018 -جىلى تارباعاتاي اۋدانىنىڭ ەلەكە سازى جايلاۋىندا ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى VIII عاسىرداعى ەرتە ساق داۋىرىنە جاتاتىن تونالماعان «التىن ادامنىڭ» تابىلۋى. ەكىنشىسى، سول ەلەكە سازىندا ەل بويىنشا العاش رەت تابىلعان - كونە تۇركى زامانىنا جاتاتىن بىرەگەي قاعاندىق كەشەن.
فوتو: ش ق و اقپارات ورتالىعىنان
«لوندون قالاسىنداعى كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى فيتسۋيليام مۇراجايىندا وتكەن «ۇلى دالا التىنى» كورمەسىندە بەرەل، شىلىكتى جانە ەلەكە سازىنان تابىلعان جۇزدەگەن بىرەگەي التىن جادىگەر ۇسىنىلدى. ءتورت ايعا سوزىلعان كورمەنى 25 مىڭعا جۋىق ادام تاماشالادى»، - دەيدى شىعىس قازاقستان اۋماعىندا جۇرگىزىلگەن اۋقىمدى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنا جەتەكشىلىك ەتكەن بەلگىلى ارحەولوگ زەينوللا ساماشيەۆ.
شىرقى كەتكەن «شىعىس اقپارات»
ءتىلشى بولعان سوڭ تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك دۇنيە - احمەتوۆ تۇسىنداعى التايداعى اقپاراتتىق ساياساتتىڭ اقساعاندىعى. رەسپۋبليكالىق ب ا ق- پەن، الەۋمەتتىك جەلىنى اشىپ قالساڭ - سىننان كوز اشپايسىڭ. نەگە؟ تەرەڭىنە ۇڭىلسەك، بۇنىڭ سەبەبى - بيلىك پەن ب ا ق اراسىنىڭ تىم الشاقتاپ كەتۋى.
وڭىردەگى ەڭ ءىرى اقپاراتتىق مەدياحولدينگ - «شىعىس اقپاراتتىڭ» جاعدايى كۇننەن كۇنگە ناشارلاپ، ەڭبەك ۇجىمى جالاقىسىن دا ۋاقتىلى الا الماي قالعان. بۇل حولدينگ بەردىبەك ساپاربايەۆ ش ق و اكىمى بولىپ تۇرعان تۇسىندا قۇرىلعان ەدى. قۇرامىندا وبلىستىق «ديدار»، «رۋدنىي التاي» گازەتتەرى، Altaynews.kz اقپاراتتىق سايتى جانە بىرنەشە اۋداندىق باسىلىم بار. الايدا سوڭعى 8 جىلدا، ياعني دانيال احمەتوۆ وبلىستى باسقارعالى بەرى ۇجىمنىڭ بەرەكەسى قاشىپ، باسشى تۇراقتامادى. ءتىپتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنەن زەينەتكە شىققان ادام حولدينگ تىزگىنىن قولعا الىپ، تىلشىلەردى باسقارىپ وتىردى.
بۇنى از دەسەڭىز، ءبىرلى- ەكىلى ادامدى ساناماعاندا وسكەمەندە جۇمىس ىستەيتىن رەسپۋبليكالىق ب ا ق تىلشىلەرى وبلىس اكىمدىگىندە وتەتىن جينالىستارعا كىرە المايتىن بولدى. اشىعىن ايتقاندا، جۋرناليستەر دانيال احمەتوۆكە جاقىنداي دا الماي قالدى. اقپاراتتى تەك اكىمدىكتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنەن الىپ وتىرۋعا ءماجبۇر بولدى. ونىڭ سەبەبى بەيمالىم.
P. S. الەۋمەتتىك جەلىدە اباي وبلىسىنداعى ورمان ورتىنە قاتىستى دا دانيال احمەتوۆ جازاعا تارتىلۋى ءتيىس تۇلعالاردىڭ ءبىرى دەگەن پىكىرلەر كوپ جازىلىپ جاتىر. ءبىراق رەسمي ورگاندار بۇل تۋرالى تەرگەۋ اياقتالعان سوڭ ايتامىز دەيدى.
اۆتور:
تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى