قازاق تىلىندەگى تەرميندەردىڭ 70-80 پايىزىن كىرمە سوزدەر قۇرايدى
عالىمنىڭ ايتۋىنشا، العاشىندا تەرمين جاساۋمەن، ولاردى بەكىتۋمەن، بەكىتىلگەن تەرميندەردىڭ تىلىمىزدە دۇرىس قولدانىلۋىن قاداعالاۋمەن تىكەلەي اينالىسقان تەرمينولوگيا كوميسسياسى سوڭعى ۋاقىتتا تەرمين بەكىتۋمەن عانا شەكتەلىپ قالدى.
ال تەرمين جاساۋ تەك سوزدىك جاساۋشى ماماندارعا قالدىرىلدى. سالدارىنان تەرمينكوم بەكىتكەن تەرميندەردە بىرىزدىلىك، جۇيەلىلىك جوعالىپ، كەمشىلىكتەر مەن قاراما- قايشىلىقتار پايدا بولعان.
«كەزىندە تەرمينكوم «تۆورچەستۆو» تەرمينىن «تۆورچەستۆو» جانە «جاسامپازدىق» دەپ ەكى سوزبەن بەكىتكەن ەدى. كەيىننەن اتالعان قازاقشا بالاماسى «شىعارماشىلىق» سوزىمەن اۋىستىرىلدى. «القا» ءسوزىن بۇرىن «كوللەگيا» دەپ السا، كەيىنىرەك ول ءسوزدى «سوۆەت» تەرمينىنىڭ ءبىر ماعىناسى رەتىندە تاعى بەكىتتى. جيىنتىق ءسوزى بۇرىن «سوۆوكۋپنوست» تەرمينىنىڭ بالاماسى رەتىندە بەرىلسە، كەيىنىرەك «كومپلەكس» تەرمينىنە بالاما رەتىندە ۇسىندى. ال قازىر «كومپلەكس» ءسوزىن «كەشەن» دەپ ايتىپ ءجۇرمىز»، - دەپ دايەكتەمە كەلتىردى ول.
سونىمەن بىرگە، ب. قاليەۆ قازاق تىلىندەگى تەرميندەردىڭ 70-80 پايىزى ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن كىرمە سوزدەردەن قۇرالاتىندىعىن جانە ءبىر تەرمينگە ورىس جانە قازاق تىلدەرىندەگى ەكى بالامانى قاتار بەرۋگە بولمايتىنىن باسا ايتتى.
«كەيدە تەرمينكوم ءبىر تەرميننىڭ قازاقشا بالاماسى رەتىندە ەكى ءسوزدى قاتار قولدانۋدى ۇسىندى. ونىڭ ءبىرى ورىسشا، ەكىنشىسى قازاقشا. ماسەلەن، «اۋديتوريا - اۋديتوريا، ءدارىسحانا» دەپ قاتار بەرىلدى.
«لوگيكا - لوگيكا، قيسىن» دەپ بەكىتىلدى. قازىر قايسىسىمىز «قيسىن» ءسوزىن قولدانامىز، ءبارىمىز «لوگيكا» دەپ ءجۇرمىز. ورىسشا جانە قازاقشا بالاماسى قاتار تۇرسا، ءسوز جوق، ادامدار ورىسشاسىن تاڭدايدى دا، قازاقشا سىڭارى كولەڭكەدە قالىپ قويادى»، - دەيدى عالىم.
ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن عالىم بۇرىنعى تەرمينولوگيالىق كوميتەتتى قايتا قۇرۋ قاجەتتىگىن جانە عىلىم اكادەمياسىنىڭ بارلىق ينستيتۋتتارىندا، عىلىمي مەكەمەلەرىندە تەك قانا تەرمينمەن شۇعىلداناتىن ارنايى ماماندى تاعايىنداۋدى ۇسىندى.
سونداي-اق، تەرمينولوگيالىق كوميسسيا تەرميندەردىڭ تەك قازاقشا بالاماسىن عانا بەكىتىپ وتىرعانى ءجون، وزگە تىلدەگى اتاۋلاردى تەرمينكوم بەكىتپەسە دە، جەكە ادامداردىڭ وزدەرى- اق قولدانىسقا ەنگىزەدى ەكەن. «ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەتىن ورىسشا تەرمينگە ەكى ءتۇرلى بالامانى ۇسىنۋعا بولمايدى. ونداي جارىسپالى تەرميندەردى قولدانۋشىلار ءتۇرلى سوزدەردى پايدالانىپ، تەرميندەردىڭ تۇراقتانۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. سوڭعى ۇسىنىس - تەرمينكوم ءوزى بەكىتكەن تەرميندەردىڭ دۇرىس قولدانىلۋىن ءاردايىم ءجىتى باقىلاپ وتىرۋى قاجەت»، - دەپ اتاپ ءوتتى ب. قاليەۆ.
ايتا كەتەيىك، بۇگىن استاناداعى ق ر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا «قازىرگى تەرمينجاسامنىڭ باعىتتارىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا رەسپۋبليكالىق سەمينار- كەڭەس ءوتتى. وعان ق ر ۇكىمەتى جانىنداعى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيا كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى، تەرمينولوگ- عالىمدار، ق ر مينيسترلىكتەرىنىڭ ءتىل سالاسىنا جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى قاتىسىپ، تەرمينولوگيا ماسەلەلەرى جونىندە وي-پىكىر الماستى.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى