قازاق حاندىعىنا 550 جىل: «جۇبان انا» كۇمبەزدى كەسەنەسى
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى.
ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانىپ وتىرادى.
***
جۇبان انا - Ⅺ عاسىردا ىرگە كوتەرگەن تاريحي ماڭىزى زور، گەوگرافيالىق ورنى جاعىنان ۇلىتاۋ وڭىرىندەگى ساۋلەتتى كونە ەسكەرتكىشتەردىڭ توبىنا كىرەتىن كۇمبەزدى كەسەنە. كۇمبەز قاراعاندى وبلىسىنىڭ ۇلىتاۋ اۋدانىندا، جارىق- جەزقازعان تەمىر جولىنىڭ 189- رازەزىنەن سولتۇستىك- شىعىسقا قاراي ەكى شاقىرىم جەردە، سارىسۋ وزەنىنىڭ وڭ جاق جاعالاۋىندا ورنالاسقان. 1772 - جىلى جۇبان انا كۇمبەزى تۋرالى العاشقى جازبا دەرەكتەردى ورىس عالىمى پ. رىچكوۆ «ورىنبور توپوگرافياسىندا» كەلتىرەدى. 1863 - جىلى قازاقتىڭ ۇلى عالىمى ش. ءۋاليحانوۆ ەسكەرتكىش جايىندا كىشىگىرىم ماقالا جازىپ، ونىڭ جوبا- سۋرەتىن العاش سىزىپ قالدىرادى. وندا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ بۇل كەسەنەنى «اۋليە ءقابىرى» دەپ اتايتىندىعىن جازادى.
كۇمبەز تۋرالى ءار كەزدە وسى وڭىردە بولعان ورىس عالىمدارى س. برونيەۆسكي، ا. ليەۆشين، ا. كراسوۆسكي، ي. كاستانە جازبا مالىمەتتەر قالدىرعان. كەڭەس داۋىرىندە عۇلاما عالىم، اكادەميك الكەي مارعۇلان بۇل ەسكەرتكىشتى قىپشاقتاردىڭ ورتاعاسىرلىق قۇرلىسىنا جاتقىزادى. جۇبان انا كۇمبەزى ءتورت بۇرىشتى تەكشە جوبامەن سالىنعان. قابىرعا قالاۋىنىڭ ۇستىنەن بارابان (مويىندىق) شىعارىپ، وعان سەگىز قىرلى كۇمبەز ورناتىلعان. ىشكى ءتورت بۇرىشىندا سۇيىرلەپ شىعارعان ميحرابتارى بار. كىرە بەرىسى وڭتۇستىك- شىعىسقا قارايدى. كۇمبەزى مەن بارابانى شارشى كىرپىشتەرمەن ورىلگەن.
ەسكەرتكىشتىڭ اۋماعى سىرتقى پەريمەترى بويىنشا 6х6 مەتر، ىشكى جاعى 4х4 مەتر، بيىكتىگى 6 مەتر. ىرگەتاسىنىڭ بيىكتىگى 50 س م تاس تاقتالارمەن قالانعان. قۇرىلىسقا كولەمى 27х27х6 س م كىرپىشتەر پايدالانعان.
جۇبانا انا كۇمبەزى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىزىمىنە ەنگىزىلگەن.