قازاقتى قازاققا تانىستىراتىن مەگا جوبا نەمەسە «قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا» ءبىر ۇسىنىس
ءبىراق، ولاردىڭ ءدال قاي ەلدەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانى، تنىس- تىرشىلىگى مەن حال- احۋالى قانداي ەكەنىنەن حابارىمىز جوق. ءيا، از ساندىلارىمىزدىڭ ءۇزىپ- جۇلىپ بىلەتىن اقپاراتىمىز بارى راس. ءبىراق، شەت مەملەكەتتەگى قازاقتىڭ جالپى جاعدايىن جوسپارلى تۇردە تانىستىرعان كەشەندى، ساۋاتتى، كەمەلدى اقپارات جۇمسارتىپ ايتقاندا ماردىمسىز، قاتتىراق ايتساق جوقتىڭ قاسى.
جاسىراتىنى جوق، شەتەلدەن قازاقستانعا ورالعان قازاقتارعا «قىتايسىڭ با؟ قازاقشانى قايدان ۇيرەنىپ العانسىڭ؟ قۇرت- قۇمىرسقا جەپ كوردىڭ بە؟» دەگەن سەكىلدى وعاش سۇراقتاردىڭ قويىلىپ جاتاتىنى بار. بۇعان كۇلۋدىڭ دە، ەشكىمدى كىنالاۋدىڭ دا قاجەتى جوق. سان ءتۇرلى تاريحي وقيعالار اياسىندا ءبىر- بىرىنەن ءبولىنىپ، ءوز قانداسىن تانىماي جات بولعان ۇرپاقتىڭ، بىرگە تۋعان قانداستاردىڭ العاش كەزىككەندە ءوزارا توسىرقاي قاراۋى قالىپتى قۇبىلىس. سەبەبى، ءتۇرلى ەلدە، ءتۇرلى يدەولوگيا مەن ءبىر- بىرىنە ۇقسامايتىن قوعامدا ءوستى دەگەندەي...
قازاقستان تاۋەلسىز ەل بولعالى 1 ميلليوننان استام قازاق وتانىنا ورالىپتى دەپ ءجۇرمىز. ەلگە ەل، ەتەككە جەڭ قوسىلىپ، وزگە مەملەكەتتەگى قازاقتىڭ جاي- جاپسارىنا قانىپ، ءتۇپ- تەگىن تانىپ جاتقان جايىمىز بار. ءبىراق، ءبارىبىر قانشا بىلدىك دەگەنمەن، ونىمىز اۋىل اراسىنىڭ سالەمىندەي ءجۇردىم- باردىم امان- ساۋلىقتان ارى اسا قويماعانى انىق. سەبەبى، 5 ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرلى تاريحى، قازىرگى بولمىس، تىرشىلىگى «مىنانداي ەكەن» دەپ، ايتا سالاتىن ءۇش-ءتورت اۋىز ءسوزدىڭ قالىبىنا سيماسا كەرەك.
كوپ سوزباقتاماي توق ەتەرىنە كەلسەك، ءار ەلدەگى قازاقتى ءبىر- بىرلەپ تانىستاراتىن ۇلكەن تەلە جوبا كەرەك. تەلە جوبا بولعاندا دا «قازاقستان»، «حابار» سەكىلدى مەملەكەتتىك ارنالار جاعىنان جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرىلعان مەگا جوبا. ارينە، ونى جۇزەگە اسىرۋ قازاقتار قونىس تەپكەن ەلدەرمەن اراداعى ديپلوماتيالىق، دوستىق قارىم-قاتىناستى ەسكەرە وتىرىپ شەشىلەتىن بولار. ەڭ باستىسى، جوبانى ءوز ەلىمىزدىڭ قولعا الۋى.
جاقىندا قىتايدىڭ ССTV6 ورتالىق تەلە ارناسىنىڭ ءتۇسىرۋ توبى ەلىمىزدە بولىپ، 14 كۇن بويى جۇمىس جاسادى. ولار قازاقستاننىڭ 7 قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ تاريحي- مادەني ورىندارىن ارالاپتى. تۇسىرگەن فيلمدەرى «ەكسپو-2017»، «قازاقستان تالعامى»، «ۇلى جىبەك جولىمەن»، «قازاقستان حالقى»، «كادر سىرتىنداعى دۇنيە» سەكىلدى 5 ەپيزودتتان تۇرماق. ءتۇسىرىلىم 2015 -جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ كورسەتىلەدى. بۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىمىز، وسىنداي ىنتىماقتاستىق، اقپارات الماسۋ، تەلە جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ تاجىريبەسى بار دەمەكشىمىز.
ارينە، ءبىزدىڭ جوبا باسقاشالاۋ بولادى. سەبەبى، ول تەك سول ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاقتارعا عانا ارنالادى. ال ەندى «بۇنىڭ قاجەتى قانشا؟» دەگەن سۇراق بولا قويماس. بولعان جاعدايدا، ءبىز بىرىنشىدەن، الەمدەگى بار قازاقتىڭ سىرتتاي بولسا دا يەسى ەكەنىمىزدى كورسەتەمىز. ەكىنشىدەن، شەتەلدەگى قازاقتىڭ قايدا وتىرعانىن، قاي جەرلەردى مەكەن ەتىپ، قانداي تىرشىلىك كەشىپ جاتقانىن، ءتىلىن، مادەنيەتىن، تايحىن، الەۋمەتتىك جاعدايىن ت. ب. ماسەلەلەرىن ءبىلۋ ءبىزدىڭ ۇلتتىق تۇتاستىعىمىزدى نىعايتىپ، قانىمىزداعى تۋىسقاندىق، باۋىرلاستىق سەزىمدى كۇشەيتەدى. بۇنداي جوبانىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىگىن دالەلدەۋ كەرەك بولسا ءسوزدى جالعاي بەرۋ قيىن ەمەس...
ءبىر عانا مىسال، ەگەر شەتتەن ورالعان ءبىر باۋىرىمىز ءوزىنىڭ تۋعان جەرى تۋرالى ايتىپ، التايدان نەمەسە باركولدەن كەلدىم دەسە جەرگىلىكتى قانداسى ودان سول جەر تۋرالى، ونداعى قازاقتاردىڭ سانى، كاسىبى، تۇرمىسى جانە وزگە دە جاعدايلارى جونىندە سۇراي باستايدى. ارينە، بىلگىسى كەلەدى، ار جاعىندا قانداسىنىڭ تاعدىرىنا، وتكەنى مەن بۇگىنگىسىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق، بىلسەم دەگەن تۋىسقاندىق سەزىم بار. بۇنداي سەزىم تالاي باۋىرىمىزدىڭ جان سارايىنان سىعالاپ جاتقانى انىق. ەندەشە، نەگە قازاقتى قازاق تانىعىسى كەلگەن باۋىرمال دا قامقور كوڭىلدەردىڭ قالاۋىن تاپپاسقا؟ ءبىز كەشەگى وزىنەن باسقانى جاۋ ساناعان، قازاقتى قاساقانا بولشەكتەۋگە ارەكەت ەتكەن وتارلاۋشى مەملەكەتتىڭ قول استىندا وتىرعان جوقپىز. بۇرىنعىداي ەمەس، ءوز ەركىمىز وزىمىزدە. تەك، قازاق قونىستانعان ەلدەرمەن جىلى سويلەسە الساق بولدى، باسقا كەدەرگى جوق.
ماسەلەن، قىتايدا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى بار، وبلىسقا ءۇش ايماق قارايدى. ءار ايماقتا 7-8 دەن اۋدان بار. ودان سىرت گانسۋ ولكەسىندە اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانى، قۇمىل ايماعىندا موري قازاق اۆتونوميالى اۋدانى جانە باركول قازاق اۆتونوميالى اۋدانى بار. وسى جەرلەردە اتا مەكەن، بايىرعى قونىسىندا وتىرعان قازاق قانشاما؟ سول سەكىلدى مۇڭعۇليا، وزبەكستان، رەسەي، تۇركيا، يران، اۋعانستان، تۇركىمەنستان مەن ەۋروپانىڭ كوپ ەلىندە قازاقتار قونىستانىپ وتىر. ولاردىڭ تاريحىن ءبىلۋ، بۇگىنگىسىن زەردەلەۋ، قازاقستانعا تانىستىرۋ ۇلكەن يگىلىكتى جۇمىس. بۇل بۇكىل قازاقتى قازاقستانعا جيناۋدىڭ مىعىم باسپالداعى، بەرىك ىرگە تاسىنىڭ ءبىرى دەسەك ارتىق ەمەس.
وسى ورايدا مىناداي ۇسىنىس- پىكىردى ورتاعا سالعاندى ءجون سانادىق. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ 2015 - جىلى قازاق حاندىعى قۇرىلعاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن تويلاۋ تۋرالى ايتتى. بۇل وتە قۋانىشتى دا زاڭدى جاعداي. ءبىراق، توي قالاي ءوتۋى كەرەك؟ سۇعىن قاداعان سىرت كوزدىڭ سۋماقى اۋزىنان شىققان سوزگە بولا جىلتىراتاتىن سىلدىر- سۇيىق كەزەكتى شارانىڭ ءبىرى بولا ما، الدە اتىنا زاتى ساي، قازاق تاريحىندا مىڭدا ءبىر قايتالاناتىن مازمۇندى دا اۋقىمدى عاجايىپ وقيعا بولا ما؟ ارينە، ول جاعىن يدەيا ايتۋشىلار مەن جۇزەگە اسىرۋشىلار پىسىقتايتىن بولار. ءبىز تەك قازاقتىڭ تاريحىن ءتىرىلتىپ، رۋحىن اسقاقتاتاتىن وسى شارانىڭ سان مازمۇندى، كوپ سالالى بولۋىن، سونىڭ ءبىر اياسىندا شەتەلدەگى قازاقتاردى ارنايى تانىستىراتىن ۇلكەن تەلە جوبانىڭ دا جۇزەگە اسۋىن قالايمىز. سەبەبى، جەر بەتىندەگى ءار قازاقتىڭ ۇرپاعى قازاق حاندىعىنا ونىڭ زاڭدى مۇراگەرى قازاقستان مەملەكەتىنە قاتىسسىز ەمەس. قازاق الدىمەن ءوز- ءوزىن تولىق تانىپ السىن، سوسىن بىرىگىپ، جۇم بولعان قازاقتى ەلگە تانىتۋ قيىن ەمەس، باسقالار ءوزى-اق تانىعىسى كەلەتىن بولادى.
ءيا، ءبىز جاي عانا يدەيا تاستادىق، ارتىق كەتكەن، ولپى- سولپى تۇسى بولسا عافۋ وتىنەمىز. ال، جوبا شىن قولعا الىنعان جاعدايدا ونىڭ تالاپقا ساي جاسالىپ، ءساتتى جۇزەگە اسۋىنا اتسالىسۋعا دايىنبىز.
مۇرات الماسبەك ۇلى