قىتايدا جىل سايىن قازاق تىلىندە 500 دەن استام كىتاپ جارىق كورىپ جاتىر - ق ح ر ۇلتتار باسپاسىنىڭ قازاق رەداكتسياسىنىڭ ديرەكتورى
ءبىز بۇل ساۋالدى ق ح ر ۇلت باسپاسىنىڭ قازاق رەداكتسياسىنىڭ ديرەكتورى باقىتبەك توقتاسىن ۇلىنا دا قويعان ەدىك.
- باقىتبەك توقتاسىن ۇلى، قازىر باسپادان شىعاتىن كىتاپتاردىڭ تارالىمى قاي ەلدە بولماسىن وتە از. مۇنداي جاعدايدا وقىرماندى قالاي كىتاپقا قىزىقتىرۋعا بولادى؟
بۇل تەك باسپانىڭ عانا ەمەس، ءار وتباسىنىڭ مىندەتى. وكىنىشكە وراي وعان سوڭعى كەزدە ءبارىمىز دە سەلقوس قارايتىن بولدىق. وتباسى تاربيەسى ازايىپ كەتتى. ءتىپتى بىرەۋدىڭ بالاسى ءتارتىپسىز بولسا، ونى سول ءۇيدىڭ وتاعاسى ايەلىنەن، قوعامنان كورەتىن جاعدايعا جەتتىك. كىتاپ وقۋدى ينتەرنەت، تەلەفون، تەلەديدار الماستىرا المايدى. كىتاپ وقۋعا شارت جاعداي جاساۋ كەرەك. ءوزىڭىز ايتقانداي باسپادان 3-4 مىڭ دانا كىتاپ كىتاپحانالاردان ارتىلمايدى. كورىپ تۇرىپ وعان ەشكىم ءمان بەرمەيدى. وسىدان كەيىن ارينە رۋحاني جۇتاڭدىق شىعادى. بالا ەمەس ەستيار ادامداردىڭ ءوزى كىتاپ وقىمايدى قازىر. بالا تاربيەلەۋدە قازىر اتا- اناسى شاراسىز، قاۋقارسىز بولىپ قالۋدا. ءوزى زامان كوشىنەن قالىپ وتىرسا ولاردىڭ قايدان بالاعا ايتارى بولادى. بۇل ارينە قاي ەلدە بولماسىن وتە قاۋىپتى جاعداي.
- قازاقستانداعى بۇل ساپارلارىڭىزدىڭ باستى ماقساتى قانداي؟
الماتىداعى ءداستۇرلى حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەسىنە ءوز كىتاپتارىمىزدى الىپ كەپ، جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىندىق. كەلۋ ماقساتىمىز وسىنداعى قازاق وقىرماندارعا بەيجىڭدەگى ۇلتتار باسپاسىن تانىستىرۋ. جارمەڭكە وتە اسەرلى ءوتتى. قالامگەرلەردى، باسپاگەرەردى سىيلاپ، قۇرمەتتەپ، ات مىنگىزىپ، شاپان جاۋىپ جاتتى. بۇل كىتاپقا دەگەن زور قۇرمەت پەن سىي. ودان ۇلكەن اسەرمەن كەتىپ بارا جاتىرمىز.
ۇلتتار باسپاسىنان 6 تىلدەگى 700 گە جۋىق كىتاپ اكەلدىك. ولاردى ق ر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنا، قازاقتىڭ ءال- فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە تارتۋ ەتتىك. وسىنداعى ستۋدەنتتەر، وقىرماندار ءبىزدى جىلى قابىلدادى. جاقسى لەبىزدەرىن ايتىپ، كىتاپتارىڭىزدى ساتىپ الساق، بايلانىس جاساپ تۇرساق دەگەن تىلەكتەرىن ايتتى. ءبىز ويلاعانبىز موڭعول، كورەي تىلدەرىندەگى كىتاپقا سۇرانىس بولمايدى عوي، ەل توسىرقاپ قارايتىن شىعار دەپ. ولارعا دا ءتىل زەرتتەۋشىلەرى تاراپىنان ۇلكەن قىزىعۋشىلىق بولىپ، ءوزارا بايلانىس ورناتۋعا ىنتالى ادامداردى كوپ كەزىكتىردىك. ءوز باسىم بۇل حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەسىنە ءبىرىنشى رەت قاتىسىپ وتىرمىن.
- ق ح ر ۇلتتار باسپاسىنىڭ قازاق رەداكسياسىندا جىلىنا قانشا كىتاپ جارىق كورەدى؟
ق ح ر ۇلتتار باسپاسى 1953 - جىلى قاڭتاردا قۇرىلعان. بىلتىر 60 جىلدىعىن تويلادىق. بۇل بىردەن ءبىر مەملەكەتتىك باسپا. وندا كىتاپتار 6 تىلدە شىعارىلادى. اتاپ ايتقاندا موڭعول، تيبەت، ۇيعىر، قازاق، كورەي جانە حانزۋ تىلدەرىندە. بۇدان بولەك دىبىس- كەسكىن، فوتوسۋرەت رەداكسيالارى بار. باسپادا جۇمىس جاسايتىن 300 دەي ادامنىڭ 21 ءى قازاق رەداكسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى. ءبىز جىلىنا 100-120 كىتاپ شىعارامىز. ءبىزدىڭ باسپامىز مەملەكەت قارجىلاندىرىپ تۇرعاندىقتان ەڭ الدىمەن مەملەكەت تاپسىرىسىنداعى كىتاپتاردى شىعارادى. ماسەلەن قازاق رەداكسياسى قازاقتىڭ ءتولتۋما ادەبيەت، تاريح جانە بالالار ەنتسيكلوپەدياسى، زاڭ ەرەجەلەرى، سوسىن ەل دەڭگەيىندەگى، حالىقارالىق جانە الەمدىك دەڭگەيدەگى ەڭ مارتەبەلى ادەبي سىيلىقتارىن يەلەنگەن ايگىلى قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارىن اۋدارىپ، قازاق تىلىندە باسىپ تاراتادى.
- قىتايدا قازىر قازاق تىلىندە جىلىنا قانشا كىتاپ شىعارىلادى؟
قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇردە قازاق تىلىندە كىتاپ شىعارىپ كەلە جاتقان 7 باسپا بار. ولار ق ح ر ۇلتتار باسپاسى، حالىق باسپاسى، جاستار باسپاسى، ىلە حالىق باسپاسى، وقۋ اعارتۋ باسپاسى، دەنساۋلىق باسپاسى، اسەم ونەر باسپاسى. ولار جىلىنا ورتا ەسەپپەن 550 دەي كىتاپ شىعارادى. سۇرانىسقا قاراي ول وزگەرىپ تۇرادى.
- بۇل كىتاپتارىڭىزدىڭ تارالىمى قانداي؟
ءبىزدىڭ باسپادان جارىق كورەتىن كىتاپتار نەگىزىنەن 1,5-3 مىڭ دانا ارالىعىندا جارىق كورەدى. كەيبىر باسىلىمداردى عانا 10 مىڭ دانامەن شىعارامىز. ارينە سۇرانىس بولىپ جاتسا ولاردى قايتا باسىپ شىعاراتىن كەزدەرىمىز دە بولىپ تۇرادى. ماسەلەن بىزدە قازاقستان اقىندارىنان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ، قىتايداعى قازاق جازۋشىلارىنان اپەتاي مۇقاراپ ۇلىنىڭ «كيەلى كوش» رومانى بىرنەشە مارتە قايتا شىعارىلدى.
- اۋدارما ماسەلەسى سىزدەردە قانشالىقتى جولعا قويىلعان؟
سوڭعى جىلدارى قازاق قالامگەرلەرىنىڭ شىعارمالارىن حانزۋ تىلىنە اۋدارىپ، شىعارۋ قارقىندى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلە جاتىر. قازاق ادەبيەتىن، مادەنيەتىن تانىستىرۋ ۇردىسكە اينالىپ بارادى. وعان ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بىرنەشە كىتابى، نەمات كەلىمبەتوۆ، راقىمجان وتاربايەۆ جانە تاعى باسقا دا ءبىرقاتار قازاقستاندىق قالامگەرلەردىڭ كىتاپتارىن مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى.
- اۋدارمانىڭ ساپاسىنا باعا بەرە الاسىز با؟
مەنىڭشە جوقتان بار جاقسى. ولمەيتىن تۋىندى بار، ولمەيتىن اۋدارما جوق. ءتىپتى اۋدارماشىنىڭ ءوزى ءبىر تۋىندىنى 5 جىلدان كەيىن باسقاشا اۋدارادى. سوندىقتان ءبىر كىتاپتى ءار قىرىنان بىرنەشە رەت اۋدارادى ءداۋىر تىنىسى تۇرعىسىنان.
اۋدارماعا جالپى سالىستىرمالىق تۇرعىدان قاراۋ كەرەك. ءتورت اياعىنان تەڭ باسقان اۋدارمانى دا ۋاقىت وتە كەلە وزگەرتىپ جاتقانىن كوردىك. اۋدارما ارقىلى تانىلىپ، باعالانعاندار بار. قىتايداعى كورنەكتى قازاق قالامگەرلەردىڭ اۋدارما ارقىلى ق ح ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا يە بولىپ جاتۋى زاڭدىلىق. بۇل ەڭبەكتىڭ وتەۋى دەۋگە بولادى.
- جۇمىس كەستەلەرىڭىزدىڭ تىعىزدىعىنا قاراماستان ۋاقىت ءبولىپ، از- كەم ۋاقىتىڭىزدى بولگەنىڭىزگە راحمەت.
اۆتور: ەرلىك ەرجان ۇلى
«الاش ايناسى»