باقىتتىڭ كىلتى مىنا 4 حاديستە

استانا. قازاقپارات - تانىمال حاديس عالىمى ءابۋ ءداۋىت ءاس-ءسيجيستانيدى تانىمايتىن مۇسىلمان كەمدە-كەم شىعار.

ھيجري 202-جىلى سيجيستان ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلىپ، 275-جىلى باسرا قالاسىندا دۇنيەدەن وزعان، يەمەننىڭ ءازد قاۋىمىنان شىققان ءابۋ ءداۋىت يسلام ەڭبەكتەرى اراسىندا ەرەكشە ورىنعا يە التى ءماشھۇر حاديس جيناعى كىتابى سانالعان «كۋتۋب-ي-سيتتانىڭ» ءبىرى بولعان «ءسۇننان- ي ءابي ءداۋىت» كىتابىنىڭ قۇراستىرۋشىسى. ول بۇل كىتابىندا ءومىر بويى جيناعان 500 مىڭ حاديستەن 4 مىڭ 800 ىنە ورىن بەرگەن.

وسىناۋ ەرەن ەڭبەگىنە بايلانىستى يسلامنىڭ كوپتەگەن عالىمدارى ءابۋ ءداۋىدتى جوعارى باعالاعان. ماسەلەن، مۇسا بين حارۋن ونىڭ حاديس ءۇشىن جارالعانىن جانە ءوز زامانىندا ودان ىزگى جان كورمەگەنىن ايتقان.

حاكيم ءان-نايسابۋري بولسا، ءابۋ داۋىتكە «عاسىرىنىڭ حاديس يمامى» دەپ باعا بەرگەن. يبن حيبباننىڭ ايتۋىنشا، ءابۋ ءداۋىت فيقھ پەن حاديس عىلىمىنىڭ بىلگىرى، زەيىنى كۇشتى، تاقۋالىعى باسىم عالىمداردىڭ ءبىرى. ول حاديس جاتتاۋ قابىلەتى جوعارى، ريۋاياتتارى سەنىمدى، تاقۋالىعى، تۋرالىعى، ىقتياتتىعى بەكەم ءبىر تۇلعا. ونىڭ ادامگەرشىلىك، تۇلعالىق قاسيەتىنەن بولەك، ەڭبەگىنە دە جوعارى باعا بەرگەن عالىمدار بولعان. يبن ۋل-ارابي «ءسۇننان» جايىندا بىلاي دەيدى: «ەگەر ادام قۇران مەن ءابۋ-ءداۋىتتىڭ «ءسۇننانىن» بىلسە، ءدىن ماسەلەلەرىنىڭ باستاۋىنا قول جەتكىزگەنى».

سول حاديس عالىم ءابۋ ءداۋىت ءوزىنىڭ ەڭبەگىنە قاتىستى ايتقان ءبىر سوزىندە بىلاي دەيدى:

«بارلىق بۇل حاديستەردەن اقىلدى ادامعا مىنا 4 حاديس قانا جەتكىلىكتى:

ءبىرىنشى حاديس: بارلىق امالدار نيەتكە بايلانىستى باعالانادى؛

ەكىنشى حاديس: ادامنىڭ وزىنە قاتىسى جوق پايداسىز ىستەردى تارك ەتۋى، ونىڭ كوركەم مۇسىلمانشىلىعىنىڭ بەلگىسى؛

ءۇشىنشى حاديس: كىمدە-كىم وزىنە قالاعاندى مۇسىلمان باۋىرىنا دا قالامايىنشا تولىق يمان ەتكەن بولمايدى؛

ءتورتىنشى حاديس: حالال - ايقىن، حارام - ايقىن. ءبىراق بۇلاردىڭ اراسىندا ساقتانۋى كەرەك كوپ ادام بىلە بەرمەيتىن (حالال ما، حارام با، ونىسى بەلگىسىز) كۇماندى ماسەلەلەر بار.

شاح ءۋاليۋللاھ ءداحلاۋي بۇل ءتورت حاديسكە بايلانىستى مىنانداي پىكىر بىلدىرەدى: «عيباداتتاردى دۇرىس وتەۋ ءۇشىن ءبىرىنشى حاديس جەتكىلىكتى. باعالى عۇمىرىن بوس ىستەرگە زايا ەتۋدەن ساقتانۋ ءۇشىن ەكىنشى حاديس جەتكىلىكتى. تۋعان-تۋىس، كورشى-قولاڭ، تامىر-تانىس، قىسقاسى وزىڭمەن قارىم-قاتىناستا بولعان ادامداردىڭ اقىسىن ارقالاماۋدىڭ جولىن ءۇشىنشى حاديس كورسەتىپ تۇر. دالەلدەردىڭ ءارالۋاندىعى نەمەسە عالىمداردىڭ قاراما-قايشى كوزقاراسى سەبەبىنەن تۋىنداعان كۇدىك-كۇماندار ءتورتىنشى حاديسپەن شەشىمىن تابادى. وسىلايشا بۇل ءتورت حاديس اقىلدى ادامداردىڭ الدىندا ءبىر ۇستازدىڭ ورنىن باسادى».

راسىمەن دە، ادامنىڭ كۇل ءومىرىن گۇلگە اينالدىراتىن - ونىڭ يگى نيەتى. نيەت ءتۇزۋ بولسا، امال دا سوعان ساي يكەمدەلەدى. امالىڭ قانشا دۇرىس بولعانىمەن نيەتىڭ بۇرىس بولماسا، وندا ول امالىڭنان ەشبىر پايدا جوق. تەك ءومىر بويى ءوزىڭدى الداعاننان باسقا ەشنارسەگە قول جەتكىزبەك ەمەسسىڭ. ءبىرىنشى حاديس سونى مەڭزەيدى. حاديستىڭ جالعاسىن وقىساڭىز، «كىمدە-كىم اللا تاعالا ءۇشىن جانە ونىڭ ەلشىسى (ﷺ) ءۇشىن ھيجرەت ەتكەن بولسا، ول اللا تاعالا جانە ونىڭ ەلشىسى (ﷺ) ءۇشىن ھيجرەت ەتكەن بولىپ سانالادى. ال كىمدە-كىم دۇنيە-مۇلىك كوزدەپ، نە ايەلگە ۇيلەنۋ ءۇشىن كوشسە، ونىڭ كوشى سول نيەتىنە ساي باعالانادى» دەلىنگەن. ەندەشە نيەتىڭ تۇزۋ ەمەس، بۇزىق بولسا، وندا قىلعان عيباداتىڭ، جاساعان امالىڭ تەك شارشاپ-شالدىعۋ عانا. ءومىرىڭ - قۇر زايا.

نيەتتى تۇزەتكەننەن سوڭ، امال دا ءوز جۇيەسىن تابا باستايدى. ياعني، بوس امالدان، وزىڭە قاتىسى جوق ىستەن بارىنشا اۋلاق بولۋعا تىرىساسىڭ. بارىنشا اتقارار امالىڭنىڭ ساپاسىنا ءمان بەرە باستايسىڭ. ويتكەنى، نيەتىڭ - ىزگى، ماقساتىڭ - ايقىن، باعىتىڭ - بەلگىلى، ول - اللانىڭ رازىلىعى. اللانىڭ رازىلىعى دۇرىس نيەت پەن ساپالى امالدى تالاپ ەتەدى. سول ءۇشىن ەكىنشى حاديسكە امال ەتۋ ءۋاجىپ بولادى سەن ءۇشىن. سەبەبى، قاسيەتتى قۇران اياتىندا ايتىلعانداي، ءمۇ'ميننىڭ ءبىر سيپاتى «ولار بوس نارسەلەردەن اۋلاق بولادى» (ءمۇ'مينۋن سۇرەسى، 3-ايات).

ادامنىڭ ءىسى اداممەن بولعاندىقتان، مۇسىلمانعا وزگەمەن قارىم-قاتىناستا كىسى اقىسىنا اسا ءمان بەرۋ - مىندەت. سەبەبى، «مۇسىلمان تىلىمەن دە، قولىمەن دە وزگەگە زالال-زيانى تيمەگەن جان» (حاديس). عالىمدار «بىرەۋدىڭ كوڭىلىن قۇلازىتۋ - قاعبانى قۇلاتۋ» دەگەن. سول ءۇشىن مۇسىلماننىڭ يمانى وزىنە تىلەگەندى وزگەگە تىلەۋمەن عانا كامىل بولماق. دەمەك، ءۇشىنشى حاديس - ساۋ قوعام قالىپتاستىرۋدىڭ كىلتى. اركىم ەگەر وسى حاديسكە امال ەتە ءومىر سۇرسە، وندا ساحابالاردىڭ داۋىرىندەگى التىن عاسىر ارامىزدان دا تابىلماق. بارلىق دەرت، قاسىرەت، قايعى وزىڭە تىلەگەن باقىت پەن جاقسىلىقتى وزگەگە قىزعانۋدان باستالادى. مۇنى اركىم جاقسى ءبىلۋى ءتيىس.

سوڭعى حاديس مۇسىلماننىڭ باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ ءپرينتسيپىن ايقىندايتىن حاديس. كۇماننان قاشۋ - ءدىنىڭدى قورعاۋ. ءدىن - باقىتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ فورمۋلاسى. ادامداردىڭ كوبى نەگە باقىتسىز؟ ويتكەنى، ولار كۇمان دەگەن نارسەنى بىلاي قويعاندا حالال مەن حارامدى ارالاستىرىپ، شاتاستىرىپ العان.

مىنە، سول ءۇشىن يمانىن بورىگە تالاتىپ، باسىنان بەرەكەسى تايعان. وسىلايشا ءوز-وزىنە باقىتسىزدىق پەن كەساپات تاۋىپ الىپ ءجۇر. ەندەشە، ادام حالال مەن حارامدى جاقسى ءبىلۋى ءتيىس. ال ەكەۋىنەن دە تاپپاعان كۇماندى نارسەدەن بويىن بارىنشا اۋلاق ۇستاۋى قاجەت. باقىتتىڭ كىلتى سوندا عانا قولىڭا وتپەك. باسقاشا «باقىت تاپتىم» دەۋ «باتپاققا باتتىم» دەۋ.

ەندەشە، پايعامبارىمىزدىڭ (ﷺ) حيكمەتكە تولى وسى 4 ءحاديسىنىڭ ءوزى ءومىرىڭنىڭ ءماندى دە ءساندى بولۋىنا جەتىپ ارتىلادى. تەك امال ەتۋ عانا قاجەت.

سالتان سايران ۇلى

ihsan.kz