كاسپي قۇبىرى توقتاسا قازاقستان 400 ميلليون دوللار تابىستان قاعىلادى
ويتكەنى ەلىمىز وسى قۇبىر ارقىلى شەت ەلدەرگە 4 جارىم ميلليون توننا قارا التىن جەتكىزىپ وتىرعان. ياعني جالپى مۇناي ەكسپورتىنىڭ 82 پروتسەنتىنە تەڭ. ەندى ەلىمىز بۇل قيىندىقتان قالاي شىعۋى مۇمكىن. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، وزگە باعىتتار بار. الايدا كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنا قۋاتتىلىعى جاعىنان دا تيىمدىلىگى جاعىنان دا ازىرگە تەڭ كەلەتىنى جوق. جىل باسىنان بەرى مۇناي ساۋداسىنان ەلدىڭ ۇلتتىق قورىنا 3,1 تريلليون تەڭگە قۇيىلدى. سونداي- اق قارا التىن ەكسپورتىنا باج سالىعىنان مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە 750 ميلليارد تەڭگە ءتۇستى. ياعني مۇنايدىڭ قىمباتتاۋى قازاقستانعا قولايلى بولدى.
ءبىراق ەكسپورتتاعى كەدەرگىلەر تابىستى ەسەلەۋگە كەسىرىن تيگىزىپ كەلەدى. ماسەلەن، رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى كيكىلجىڭگە بايلانىستى قارا تەڭىزدە مۇناي تانكەرلەرىن ساقتاندىرۋ قۇنى قىمباتتاپ كەتتى. وسىنىڭ سالدارىنان قازاقستان مۇنايىن نارىقتاعى باعادان 8 دوللارعا ارزان ساتۋعا ءماجبۇر بولدى. سونداي- اق اتىراۋ - سامارا قۇبىرى ارقىلى تاسىمالداناتىن مۇنايىمىز رەسەيدىڭ يۋرالس مۇنايىمەن بىرگە ەكسپورتتالاتىن بولعاندىقتان جەڭىلدىك 38 دوللارعا دەيىن باردى. بۇل جەرگىلىكتى مۇناي- گاز كومپانيالارىن تىعىرىققا تىرەگەنى انىق. سوندىقتان قازاقستان وزىندە شىعاراتىن قارا التىنعا كەپكو دەگەن جاڭا اتاۋ بەرىپ، رەسەي مۇنايىنان اجىراتىپ العان ەدى. ەندى كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنىڭ توقتاۋى بۇل سالاعا دا، ەل ەكونوميكاسىنا دا ۇلكەن سوققى بولاتىن ءتۇرى بار.
نۇرلان جۇماعۇلوۆ، قازاقستاننىڭ مۇناي سەرۆيستىك كومپانيالار وداعىنىڭ باس ديرەكتورى:
- قازىر التەرناتيۆتى مارشرۋتتاردى ىزدەۋدە. ءبىراق قازىرگى كەزدە ايىنا 4,5 ميلليون توننا تاسىمالدايتىن قازىرگى كەزدە مارشرۋت جوق. تەك قانا 1-1,5 ميلليون توننا تاسىمالداي الاتىن شىعارمىز. قازىر كوبىنەسە باكۋ - تبيليسي - جيحان ارقىلى دەيدى. 2020-21 -جىلدارى ءبىز اقتاۋ پورتىنان تەك 2 ميلليون توننا مۇناي جىبەرىپ وتىراتىنبىز. بۇل ءبىر جىلدا. ال ەندى قاراڭىز. 1 ايدا 4,5 ميلليون توننانى قايدا جىبەرەمىز؟
وسى كوكتەمدە جابىلعالى «تەڭىزشيەۆرويل» كومپانياسى تەمىر جول ارقىلى 500 مىڭ توننانى ارەڭ جىبەردى ەكى اي ىشىندە. مۇناي ءوندىرىسىن تولىق توقتاتۋ زاۋىتتار ءۇشىن تابىستان قاعىلۋ عانا ەمەس، وراسان زور شىعىن. ويتكەنى تىنىمسىز جۇمىس ىستەپ تۇرعان تەحنولوگيانى توقتاتىپ قايتا ىسكە قوسۋ وتە قيىن. قارا التىن قويمالجىڭعا اينالىپ، بىتەلىپ قالۋى دا ىقتيمال. سوندىقتان كەن ورىندارى بوس قويمالاردى تولتىرۋعا كىرىسەدى. نۇرلان جۇماعۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، ولار ءۇش ءتورت كۇندە تولادى. وعان دەيىن بالامالى جولداردىڭ مۇمكىندىگىن بارىنشا قاراستىرۋ قاجەت. ياعني كاسپيدە مۇناي تانكەرلەرىن كوپتەپ تارتۋ كەرەك.
ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، كەيىنگى كەزدە كاسپي سۋىنىڭ تارتىلۋىنا بايلانىستى ايلاققا الىپ تانكەرلەر دە كەلە الماي قالعان. بۇرىن مۇندا 20 مىڭ توننالىق تانكەرلەر جۇزەتىن بولسا، قازىر 8 مىڭ توننادان ۇلكەندەرى قايىرلاپ قالادى. بۇدان وزگە قازاقستان - قىتاي جانە اتىراۋ - سامارا قۇبىرلارىنىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بار.
نۇرلان جۇماعۇلوۆ، قازاقستاننىڭ مۇناي سەرۆيستىك كومپانيالار وداعىنىڭ باس ديرەكتورى:
- قازاقستان - قىتاي قۇبىرى 20 ميلليون توننا. ونىڭ 10 ميلليون تونناسى رەسەيدىڭ مۇنايى كەتىپ جاتىر. قازاقستان ءبىر- اق ميلليوندى ارەڭ جىبەرىپ وتىرمىز. جيىرما ميلليوننان 11 ميلليون توننا كەتىپ جاتىر قىتايعا. قوسىمشا 9 ميلليون توننا بار مۇمكىندىك. اتىراۋ - سامارا قۇبىرىندا تاعى 5 ميلليون توننا مۇنايدى قوسۋعا بولادى. ءبىراق ول كەزدە مۇنايدىڭ قاشاعان، تەڭىز مۇنايىنىڭ باعاسى تومەندەيدى. ويتكەنى ول قۇبىر ارقىلى رەسەيدىڭ ءسىبىردىڭ مۇنايىمەن ارلاسقاندىقتان شىعاردا مۇنايدىڭ باعاسى تومەندەۋ بولادى.
مۇناي ەكسپورتىنىڭ ازايۋى ەلدە گاز تاپشىلىعىنا دا اكەلۋى مۇمكىن. سونداي- اق جانارماي قىمباتتاۋى عاجاپ ەمەس. بىرىنشىدەن، ءوندرىسى ازايادى. ەكىنشىدەن، كەتكەن شىعىندى وتەيتىن تابىس جوق. ماسەلە بىلاي. قازاقستاندا مۇناي- گاز وندىرەتىن زاۋىتتارعا ۇكىمەت مىناداي تالاپ قويعان. ءوندىرىستىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن ىشكى نارىققا ارزان باعامەن ساتۋى ءتيىس. نۇرلان جۇماعۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر كومپانيالار قارا التىندى ەل نارىعىنا 25 دوللاردان بەرەدى. الەمدە ونىڭ باعاسى ءجۇزدىڭ ۇستىندە. ايىرماشىلىقتى ەكسپورتتان تۇسكەن پايدانىڭ ەسەبىنەن جاباتىن. ەگەر ولاردا ەكسپورت بولماسا، ىشكى نارىققا كەتكەن شىعىندى وتەي الماي قالادى. سونداي- اق مۇنايدىڭ قۇرامىندا گاز بولسا، ونى تولىقتاي وڭدەپ وزىندىك قۇنىنا 10 پروتسەنت قوسىپ، جەرگىلىكتى نارىققا بەرۋى ءتيىس. ول ءۇشىن گاز وڭدەيتىن زاۋىت سالۋى كەرەك بولاتىن. تالاپ وزگەرمەسە، ينۆەستورلاردىڭ ەلدىڭ مۇناي- گاز سالاسىنا قىزىعۋشىلىعى تومەندەۋى مۇمكىن.
نۇرلان جۇماعۇلوۆ، قازاقستاننىڭ مۇناي سەرۆيستىك كومپانيالار وداعىنىڭ باس ديرەكتورى:
- ينۆەستورلار گاز سالاسىن دامىتقىسى كەلمەيدى. ويتكەنى قازىرگى تاڭدا ءتيىمسىز. ويتكەنى سەن تەك قانا ىشكى نارىققا تاپسىرۋ كەرەكسىڭ گازدى. ىشكى نارىقتا باعا وتە تومەن. بەنزيننىڭ باعاسى دا بىزدە وتە تومەن. فورمۋلامەن ەسەپتەيتىن بولساڭىز، ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن قازىر بەنزين باعاسى كەمىندە 300-350 تۇرۋى كەرەك. ءبىراق مەملەكەت حالىقتى ويلاپ بارىنشا تىرىسىپ جاتىر دا تومەن باعانى ۇستاۋدا. ويتكەنى مۇناي گاز كومپانيالارى ىشكى نارىققا مۇنايدى باررەلىنە 25 دوللارمەن وتكىزىپ وتىر. مىسالى، ەكسپورتتىڭ باعاسى قازىر 100 دوللار بولىپ تۇر عوي. كوپتەگەن كومپانيالار شاعىمدانۋدا.