قادئر مئرزا ءالئ: مةنئث تذثعئش ءان كةشئم بذدان 35 جئل بذرئن، 40 جاسئمدا وتكةن

فوتو: None
جةلتوقساننئث 11 ئ. قازاقپارات      كةتتئك سئيلئقتئث يةگةرئ

وسئ سذحباتتئ الاردا قادئر اعا: «اؤئرئپ ءدارئ ءئشئپ وتئر ةدئم، ونئث ذستئنة، جذرت كةشئمة بيلةت سذراپ-اق مازامدئ الئپ ءبئتتئ. كوثئل كذيئم بولماي تذر. كةيئن حابارلاسارسئث» - دةپ العاشئندا كةلئسئم بةرمةدئ. كةلةسئ كذنئ «بذگئن قار دا ءتذسئپ كةتتئ، ءبئر جاقتان سوعئم كذتئپ وتئر ةدئم، كةلة بةرسةث دة بولادئ» دةگةندة قؤانئپ كةتتئم. اقئننئث كامةنكا اؤئلئنداعئ جةكة ذيئنة تةز-اق جةتئپ باردئم. سالةمئمدئ العان قادئر اعا: «بذرئندا جذرت دةنساؤلئق سذراپ كةلةتئن ةدئ، بذگئندة «ينتةرأيؤ» سذراپ كةلةدئ» دةپ قؤاقئلانا جئميئپ، كابينةتئنة قاراي باستادئ.

  - قادئر اعا، رةسپؤبليكا سارايئندا «ءوز ةلئم» اتتئ ذلكةن ءان كةشئثئز وتكةلئ جاتقانئنان جذرتشئلئق جاقسئ حاباردار. بذل ءوزئ نةشئنشئ ءان كةشئثئز؟ 

- بذل - مةنئث 75 جئلدئق عذمئرئمدا تذثعئش رةت وتكئزگةلئ وتئرعان ءان-كةشئم. قاراپ وتئرسام، قذرداسئم تذمانباي ءذش رةت ءان كةشئن وتكئزئپ قويئپتئ. مذحتار شاحانوأ تا بئرنةشة مارتة وتكئزدئ. ءشومئشباي ساريةأ، ونئ ايتاسئث، يبراگيم يساةأ ئنئمة دةيئن ءان كةشئن وتكئزئپ قويدئ. مةن ءوزئم، بذرئنعئداي ةمةس، «پاسسيأتةؤ» اداممئن. ونئث ذستئنة، ءان ماتئندةرئ نةگئزگئ جانرئم ةمةس. ةشتةثةنئ الدئن الا جوسپارلاعان ةمةسپئن. «ءيئرئمدئ»، بولماسا «جازمئشتئ» جازام دةگةن قازاق ةمةسپئن. ءبارئ اياق استئنان تؤدئ. مئناؤ كةش تة سونداي. ونئث ذستئنة، ؤاقئت ءوتئپ بارادئ. سوسئن «ةندئ ءان كةشئمدئ وتكئزبةگةندة، قاشان، قاي ؤاقئتتا وتكئزبةكپئن؟» دةگةن ويعا كةلدئم. ونئث ذستئنة، مةنئث ءان-ماتئندةرئم جوعارئدا ايتئلعان كئسئلةردئكئنةن ارتئق بولماسا، كةم ةمةس. مةن «كذندةر-اي!» دةگةن اتپةن ءان تةكستةرئمنئث جيناعئن دا شئعارعان اداممئن. «كذندةر-اي!» دةگةن نذرعيسانئث جاقسئ ءانئ بار. بذل ءاندئ كةشتة ماقپال ءوزئ ايتئپ بةرةمئن دةپتئ. ايتپاقشئ، ذمئتئپ بارادئ ةكةم، مةنئث تذثعئش ءان كةشئم بذدان 35 جئل بذرئن، 40 جاسئمدا وتكةن. وندا ةرمةك، بيبئگذل ءان ايتقان. ةندئ، مئنة، ةكئنشئ رةت وتكةلئ وتئر.

 - قالامگةرلةر ءبئر-بئرئن «جانرئن تاپقان جازؤشئ» دةپ جاتادئ. وسئ ءسوز سئزگة ءدوپ كةلةتئن سياقتئ.

 - جانرئن تاپپاعان ادام ءوزئ الدئمةن جازؤشئ بولا ما؟! دةگةنمةن بذل ءسوزئثنئث جانئ بار. ياعني «جانرئن تاپتئ» دةگةن ءسوز «ءوزئن ءوزئ تاپتئ» دةگةن ءسوز عوي دةپ ويلايمئن. بذل - ءوزئنئث نةگة لايئقتئ ةكةنئن، نة نارسة قولئنان كةلةتئنئن ءتذسئنؤ. وسئ تذرعئدان كةلگةندة، مةن ون شاقتئ كئتاپ اؤدارعان اداممئن. شئنئمدئ ايتسام، ادةبيةتتئ مةن ةث الدئمةن پروزادان باستادئم. ودان كةيئن شئعارماشئلئققا ليريكامةن كةلدئم. ءبئراق ليريكالئق ولةثدةرئم اتاعئمدئ شئعارا قويعان جوق. اينالام، باسپاسوزدةگئلةر ولاردئ ونشا ذناتپادئ، قابئلدامادئ. ارتئنان ويلاپ قاراسام، بذل دا سول زامانعا بايلانئستئ ةكةن.

«لةنينشئل جاسقا» مارقذم بةك توعئسباةأ دةگةن ازامات ءبولئم مةثگةرؤشئسئ بولئپ كةلئپ، سول عانا ءبئر-اق رةت العاشقئ توپتاما ولةثدةرئمدئ بةرگئزدئ. ول ءذشئن وعان راقمةت! وسئدان كةيئن مةن بالالارعا ارناپ ولةث جازئپ كةتتئم. ول كةزدة بالالارعا ارنالعان ادةبيةتكة دةگةن سذرانئس وتة كذشتئ بولدئ.  - قالاماقئسئ دا ءتاؤئر بولعان بولؤئ كةرةك؟  - وي... ةكئ-اق جةرگة باسئلاسئث عوي. قازئرگئ «ذلان» (بذرئنعئ «قازاقستان پيونةرئ») گازةتئ مةن قازئرگئ «اق جةلكةن» (بذرئنعئ «پيونةر») جؤرنالئ. باسئندا وسئ ةكةؤئ عانا بولدئ. ايتةؤئر باسئلئپ شئعادئ. قالاماقئسئ دا جامان بولماعان بولؤ كةرةك، ستؤدةنت ادامعا اجةپتاؤئر نارسة عوي. نة كةرةك، سودان بالالارعا ارنالعان كئشئگئرئم ون شاقتئ كئتاپ شئعاردئم. ةث العاشقئ «وي ورمانئم» شئققانشا بالالار ادةبيةتئمةن اينالئستئم.

 ءبئر رةت جيئرما تومدئعئمدئ شئعارؤ باستالئپ بارئپ، ول ون التئ توممةن توقتالعان. قازئر قايتادان جيئرما تومدئعئم باسئلؤدا. سونئث ةكئ تومئ بالالارعا ارنالعان. ايتايئن دةگةنئم، مةن وسئ بالالار ادةبيةتئنةن ةكئ نارسة تاپتئم. بئرئنشئدةن، ءوزئمنئث ادةبي ءورئسئمدئ تاپتئم. ةكئنشئدةن، بالالار ارقئلئ ءوزئمدئ ءوزئم تاپتئم. ماكسيم گوركيدئث: «ةث قيئنئ - بالالارعا ارناپ جازؤ» دةيتئنئ بار. بالالارعا ارناپ جازا الساث، كةز كةلگةن جانردا جازا الاسئث. بالانئث ءتئلئن تاپساث، دذنيةنئث ءتئلئن تاباسئث دةگةندةي. مةنئث بالالار ادةبيةتئمةن اينالئسؤئم، جوعارئدا ايتئپ وتكةنئمدةي، الدئمةن مذقتاجدئقتان تؤدئ. ةكئنشئدةن، «بالالار ادةبيةتئ» دةگةن ول زاماندا قازاقتا شئنئمةن دة جوق ةدئ عوي. ءبئزدئث بالا كةزدة وقئعانئمئز باتئرلار جئرئ، ةرتةگئ-اثئزدار، شورة-شورة ولةثدةر ةدئ. ءبئر جاعئنان، ارينة، بالالار ادةبيةتئنة شولدةپ، ساعئنئشپةن كةلدئم.

 - جاقئندا جازؤشئلار وداعئندا وتكةن جيئندا بالالار ادةبيةتئنة بايلانئستئ بايانداما جاساپسئز. ءبئراق ونشا كوپ جايدئ قوزعاماعان سياقتئسئز.

  - قازاقتا «كوتةنزورلئق» دةگةن ءسوز بار. اؤئرئپ جذرگةنئمة قاراماي، ماعان سول باياندامانئ زورلئقپةن جاساتتئ. كوزئم سؤلانئپ، جاساؤراپ تذرئپ وقئدئم. وزئمة ءوزئم ريزا بولماي كةتتئم. ءبئراق ول ماقالا رةتئندة جاقسئ.

 - سونئمةن، بالالار ادةبيةتئنة سذثگئپ كةتئپ، ليريكانئ ساعئنعان جوقسئز با؟

 - ساعئنعاندا قانداي! ونئث ذستئنة، ةلؤئنشئ جئلداردئث ورتاسئنا تامان ادةبيةتكة جذمةكةن ناجئمةدةنوأ دةگةن اقئن كةلدئ. ءوزئ مةنئث قذرداسئم. سونئث العاشقئ «بالاؤسا»، «سئبئزعئ سئرئ» دةگةن ةكئ كئتابئ جارئق كوردئ. ةكةؤئن دة وقئدئم. ءوزئن تانئمايمئن. سوعان قاراماي، ةكئ كئتابئ تؤرالئ دا ءسذيسئنئپ ماقالا جازدئم. ول ماعان كةشةگئ جذرت قابئلداماعان مئرزاليةأ سياقتئ كورئندئ. ءوزئ دة پئسئپ كةلگةن بولؤئ كةرةك، قوعام دا پئسكةن بولؤئ مذمكئن. ءسويتئپ، «قذلاننئث قاسؤئنا - مئلتئقتئث باسؤئ» ءدوپ كةلگةندةي. ارتئنان جذمةكةننئث وزئمةن دة تانئستئم. ءوزئن ءومئر باقي مويئنداپ ءوتتئم. قازئر دة مةن ءذشئن ةث مئقتئ اقئنداردئث ءبئرئ - جذمةكةن ناجئمةدةنوأ. ءتئپتئ ليريكالئق ولةث جازا باستاعان جاستاؤ شاعئمدا «بذعان جذمةكةن قالاي قارايدئ ةكةن؟» دةپ ويلايتئنمئن. اقئندار دةگةن قئزعانشاقتاؤ بولادئ، مذنداي سوزدةردئ تةكتةن-تةككة ايتا بةرمةيدئ. «ول مئقتئ بولسا، مةن دة مئقتئمئن». مئقتاعاندا ايتار ءسوزئ - وسئ. 

- «وي ورمانئنان» سوث، «دالا ديدارئن» جازدئثئز. جالپئ، دالا تاقئرئبئن تاپ باسؤئثئزعا نة تذرتكئ بولدئ؟

  - ول كةزدة ساياسات دةگةن قاتالداؤ بولاتئن. 1958 جئلئ «بالدئرعان» جؤرنالئ اشئلدئ. سول 1958 جئلئ بالالارئ ءبئرئنشئ سئنئپقا باراتئن جازؤشئلار قازاق مةكتةبئن ئزدةپ تاپپايتئن. ول كةزدة الماتئدا شوپانداردئث بالالارئ جاتئپ وقيتئن جالعئز قازاق مةكتةپ-ينتةرناتئ بار. ءبئراق وعان ءبئز سياقتئ قالادا تذراتئن ءذيئ-كذيئ بارلاردئث بالالارئن قابئلدامايدئ. مةنئث تذثعئش بالام 1961 جئلعئ. سول مةكتةپكة باراتئن كةز جاقئنداعاندا جابئلئپ ءجذرئپ قازاق كلاسئن زورعا اشتئق. وقؤ اعارتؤ ءبولئمئنئث باستئعئ بيمةندين دةگةن قازاق ذرسئپ، «قايداعئ قازاق كلاسئن ايتئپ جذرسئثدةر، ورئسشا وقؤ بالاعا نانئن تاؤئپ جةگةنگة جاقسئ. ال قازاق كلاسئن اشتئق دةيئك، وعان باراتئن بالا قايدا، سةنبةسةثدةر ءبئرئنشئ قئركذيةكتة بارئپ كورئثدةر» - دةدئ. راسئندا، ءبئرئنشئ قئركذيةكتة سةگئز-اق بالا جينالعان. ءسويتئپ، اياعئمئزدان تاؤسئلئپ ءجذرئپ بالا جينادئق. ال وسئ كةزدة تاشكةنت قالاسئندا 25 قازاق مةكتةبئ بولئپتئ. ذلتشئل وزبةكتةردئث بذل كةث قولتئق ساياساتئن كةيئن ءتذسئندئم. كةثةس وكئمةتئ تارقاعان سوث، ولار ورئستاردئ ايداپ شئقتئ. ورئس مةكتةپتةرئن تذگةل جاپتئ. ولاردان تازالاپ بولعان سوث، تةگئس قازاق مةكتةپتةرئن جاپتئ. ال كةثةس وكئمةتئ تذسئندا قازاق مةكتةپتةرئن جاپسا، قازاقتار بالالارئن ورئس مةكتةبئنة بةرةتئن ةدئ. ءسويتئپ، ورئس مةكتةبئنئث سانئ كوبةيةتئن ةدئ. وسئنئ وزبةكتةر ارئدةن ويلاعان.

  ءسابيت مذقانوأ اقساقال تؤرالئ جذرت الا-قذلا سويلةيدئ، مةن سول كئسئنئ جاقسئ كورةم. وتة قاراپايئم جانة حالئققا جانئ اشيتئن ادام ةدئ. سول كئسئ تاياعئنا سذيةنئپ ءجذرئپ، الماتئدا ةث ءبئرئنشئ رةت قازاق بالاباقشاسئن اشقئزدئ. بذل - بئلة بئلگةنگة ذلكةن ةثبةك. ول كئسئنئث بالالارئ بذل كةزدة ةسةيئپ كةتكةن، قازاقشا دا، ورئسشا دا بئلةدئ. ءبئراق بالالارئنئث قازاقشا ارالاساتئن ورتاسئ جوق. اقساقال ءبئر جاعئنان سوعان دا كذيزةلةدئ عوي. مةنئث دة ءبئرئنشئ قازاق مةكتةبئنة بارعان ذلكةن بالام ذيدةن شئققاندا قازاقشا سويلةپ شئعادئ، ذيگة ورئسشا سويلةپ كئرةدئ. توثئرةكتئث ءبارئ قازاق بولعانمةن، ورئستئث ءتئلئ عانا ةمةس، رؤحئ دا دةندةپ العان كةز. سونئث ءبارئن سةزئپ-ءبئلئپ ءجذرئپ، مةندة ذلتتئق سةزئم ةرتة ويانعان سياقتئ.

 جايساثبةك مولداعاليةأ دةگةن جازؤشئ كورشئم بولدئ. قوستانايدئث جئگئتئ، قذرداسئم. ءوزئ ءئلياس وماروأقا بارئپ تذرادئ. ناعاشئلئ-جيةندئ مة، ايتةؤئر ءبئر تؤئستئعئ بار. ول كةزدة ءئلياس وماروأ «گوسپلاننئث» ءبئرئنشئ ورئنباسارئ. بذرئن «س ك-دا» يدةولوگيانئ باسقارئپ تذرعاندا، ماسكةؤگة وقؤعا جئبةرئپ، كةلگةن سوث الگئ ورئنعا بةكئتكةن. ءوزئ وتة ءبئلئمدئ ادام. سول كةزدة ءادةبي سئن، زةرتتةؤ كئتاپتارئن شئعارعان. باستئ تاقئرئبئ - شولوحوأ شئعارماشئلئعئ مةن عابيت مذسئرةپوأتئث «ويانعان ولكةسئ». سول كئسئ ءبئر كذنئ جايساثبةكتةن: «سةن قادئر مئرزاليةأ دةگةندئ بئلةسئث بة؟» دةپ سذراپتئ. «بئلگةندة قانداي، ول مةنئث كورشئم». «وندا ماعان سونئث سوثعئ كئتابئن اكةلئپ بةرشئ» دةپتئ. «دالا ءديدارئن» بةرئپ جئبةردئم. ةكئ كذننةن كةيئن ئلةكةث ماعان تةلةفون سوقتئ. «كةشكة ءبئزدئث ذيگة كةلئپ كةتسةث قايتةدئ؟» دةپ مةكةنجايئن ايتتئ. كةشكة باردئم. قارسئ الدئ. ذيمة تاباق ةت كةلدئ. جةلتوقسان ايئ، سوعئمنئث كةزئ. كونياك اشتئ. ءومئرئ ءئشئپ جارئتپاعان اداممئن. ءبئراق ذلكةن كئسئنئث داستارقانئنان قايتئپ ئشپةيسئث. ذلكةن قئزمةتتةگئ ادام سياقتئ ةمةس، قاراپايئم، مةنئمةن ءوزئنئث اعايئنئ سياقتئ اشئق سويلةستئ. ةرتة مة، كةش پة قازاقتئث ءبئر سذرايتئنئ بار عوي، سول ادةتپةن «سةن قاي جةردئث بالاسئسئث؟» دةپ سذرادئ. «باتئس قازاقستاننئث جئمپيتئ دةگةن جةرئنةنمئن» دةدئم. «و-و-و، الاشوردانئث تؤ تئككةن جةرئ ةكةن عوي! باسة، سةنئث ولةثدةرئثدةگئ بذل قايدان شئققان سوزدةر دةسةم، ول سةنئث توپئراعئثنان ةكةن عوي» دةدئ. ساياساتتئث ادامئ عوي، كئشكةنة ئثعايسئزدئق ورناعانئن سةزدئ مة، «سةن بالا، مةنئث سوزئمنةن ذرئكپة، تذبئندة الاشوردانئ اقتايدئ» دةدئ. مةن «قاشان اقتايدئ؟» دةپ، ارينة، سذراعانئم جوق.

 تؤعان ةلئم الاشتئث تؤ تئككةن جةرئ ةكةنئ راس. ول كةزدة ءبئزدئث ةلدئث ادامدارئنا سةنئمسئزدئكپةن قارايتئن. ءئلياس وماروأتئث ءوزئ كةيئننةن ماعجاندئ اقتاؤ جاعئندا بولعان. سول ءذشئن كةزئندة تاياق تا جةگةن. نة كةرةك، «كئتابئث ماعان ذنادئ، جاقسئ ةكةن» دةپ، ون شاقتئ بةت قاعازعا جازعان ءوزئنئث پئكئرئن ذستاتتئ. وقئپ شئقسام، جاقسئ پئكئر، قولپاشتاپ، اسئرةسة ءتذسئنئپ جازعان ةكةن. «زيانئ بولماس، مئناؤ پئكئرئم ءوزئثنئث ذستةلئثدة جاتسئن، قيعاشتاؤ كةلئپ قالعان سويلةمدةرئم بولسا، ءوزئث تذزةتئپ الؤئثا بولادئ» دةدئ. بئر-ةكئ جةرئن تذزةتئپ، ماشةثكةگة - باستئردئم. جاس كةزئم، ذلكةن كئسئنئث مئناداي ماقتاؤئنان كةيئن باسئم اينالئپ، الگئ پئكئردئ «لةنينشئل جاستئث» جئگئتتةرئنة كورسةتتئم. الگئلةر تاثعالدئ. اناؤ-مئناؤ ةمةس، ءئلياس وماروأ ةكةؤمئز ةكئ جاقتانبئز، ءبئرئ - سولتذستئك قازاقستاننئث، ءبئرئ - باتئس قازاقستاننئث ادامئ. جةرلةستئك، اناؤ-مئناؤ دةگةن جوق. سونئمةن، گازةتتةگئلةر «باسايئق» دةدئ.

سونئمةن، «لةنينشئل جاستا» «قادئرعا حات» دةگةن اتپةن باسئلدئ. قئسقاسئ، سول پئكئر مةنئ كوتةرئپ جئبةردئ. ءارئ ماعان سول كةزدةن باستاپ نةگئزگئ تاقئرئپ تاؤئپ بةردئ. «دالا ءديدارئ» دةگةننئث ءوزئ دة دالانئث رؤحئ عوي. ودان كةيئن «جةرذيئق» دةگةن كئتاپ جازدئم. ونداعئ ولةثدةردئث ساپاسئ ءارتذرلئ بولؤئ مذمكئن، ءبئراق نةگئزگئ ذستانعان باعئت - سول دالانئث سالت-ساناسئ، سول قازاقئ رؤح.

  - الدئمئزدا جةلتوقسان كوتةرئلئسئنئث 23 جئلدئعئ كةلة جاتئر. كةزئندة جوعارعئ كةثةستئث دةپؤتاتئ بولئپ ءجذرئپ، مذحتار شاحانوأپةن بئرگة قازاق س س ر جوعارعئ سوأةتئ پرةزيديؤمئنئث جةلتوقسان وقيعاسئنا تذپكئلئكتئ باعا بةرؤ جونئندةگئ كوميسسيياسئنا ءتوراعالئق ةتتئثئز. مذحتار شاحانوأ ءسئز تؤرالئ: «كورنةكتئ اقئن قادئر مئرزاليةأ ءبئزدئث كوميسسيا جذمئسئن جوققا شئعارعئسئ كةلگةن م ق ك، ئ ئ م جانة پروكؤراتؤرا قئزمةتكةرلةرئنةن قذرئلعان توپ جذمئسئن قولدادئ. مةنئث ماسكةؤدة جذرگةنئمدئ پايدالانئپ، بذل ويئنعا ول كئسئنئ كئم يتةردئ ةكةن؟ بايقاؤئمشا، ذلكةن دةثگةيدةگئ ادامدار ارالاسقان سياقتئ...» دةپ جازدئ.

  - مذحتار پسيحولوگياسئ بولةك جئگئت قوي. مةن ءوزئن سئيلايمئن. العاشقئ كئتابئن دا مةن شئعارعام. ءئنئم بولئپ كةتكةن. قذداي بةرگةن تالانتئ بار، جذرةگئ بار. بذل ةكئ نارسةسئن ةشكئم دة جوققا شئعارا المايدئ. مةن وعان ايتتئم: «سةنئث ئستاتؤسئث» ذلكةن. سةن ك س ر و جوعارعئ كةثةسئنئث دةپؤتاتئسئث. مةن رةسپؤبليكالئق دارةجةدةگئ دةپؤتاتپئن. مةن جايلاپ-جايلاپ وسئ ئستةن ئعئسئپ كةتة بةرةيئن» دةدئم. سولاي دا جاسادئم. مةن مذحتارعا قاراعاندا جاسئم ذلكةن، تاجئريبةم بار ازاماتپئن عوي. سول كةزدةگئ ذكئمةتتئث الدئنا قويعان ماقساتئ - جةلتوقسانعا بايلانئستئ ماسةلةنئ تةزئرةك جابا سالعئسئ كةلدئ. ونئ مةن سةزدئم. سول ءذشئن «باياندامانئ تةزئرةك جاساثدار» دةپ اسئقتئردئ. مةنئ ولار جاقسئ بئلةدئ. كةزئندة اكةسئن تانئتئپ تذرئپ سويلةگةنمئن. ونئ ساعات اشئمباةأ جازئپ الئپ، سول حاباردئ تةلةديداردان ةكئ-ذش رةت كورسةتتئ. «كوپ نارسةنئث بةتئ اشئلادئ. بذل جولئ سةسسيادا قارامايئق» دةدئم. ال بيلئك ءومئرئ شةتةلگة شئقپاعان، شةتةلدئك پاسپورتئ جوق ماعان ءبئر كذننئث ئشئندة پاسپورت جاساتئپ، يسپانياعا جئبةردئ. مةن ءبئراق كةتئپ بارا جاتئپ مذحتارعا بارلئق بايقاعان نارسةمدئ ايتئپ كةتتئم. «مذحتار، كورةسئث، مةن قالاي كةتةم، سولاي ساعان بايانداما جاساتادئ. مةن مذنئ سةنةن قئزعانئپ تذرعان جوقپئن، بذل سةنئ ارانداتؤ ءذشئن جاسالئپ وتئر» دةدئم. مذحتاردئث ولارعا ءالئ كةلمةگةن. ءبئراق ول كذرةسئن توقتاتقان جوق. ال مةن بذل جذمئستان كةتتئم، «بالةسئنةن اؤلاق» دةدئم.

 - «ةل بئرلئگئ» دوكتريناسئنا قارسئ مذحتار شاحانوأ باستاعان ذلت زيالئلارئ اشتئق جاريالاعالئ جاتقانئنان حاباردار بولارسئز.

 - ةستئگةم. ءبئراق ناقتئ كئمدةر ةكةنئنةن حابارئم جوق. «قازاقستاندئق ذلت» دةگةن سوزگة قارسئ بولعاندا، مةن قول قويئپ بةرگةنمئن. ال ةندئ مذنداي كذرةس ءتاسئلئ، ارينة، قازاقتار ءذشئن جاقسئلئق ةمةس. جالپئ، الةمدئك پرينسيپتةرگة تئم ذيئرسةك بولئپ كةتتئك. مةن ءوزئ وزبةكستاننئث پرةزيدةنتئن ونشا جاقتئرا بةرمةيمئن. ءبئراق سونئ قولدايمئن. ةلئنئث ةتةك-جةثئن قئمتاپ وتئر. تذركئمةنباشئ دا سول. قئرسئق بولسا دا، لؤكاشةنكوث دا سونداي. ال ءبئز دذنيةجذزئلئك ساياسات ارقئلئ شئعامئز دةيمئز. دذرئس، شئعايئق. ءبئراق ءسويتئپ ءجذرئپ قازاقتئعئمئزدان ايئرئلئپ قالماساق بولدئ. 
- قادئر اعا، ءسئزدئث تاپجئلماي ذقئپتئ جذمئس ئستةيتئندئگئثئز، مذقيات ةثبةكتةنةتئنئثئز اركئمگة دة ايان دةسةك، قاتةلةسپةيمئز. وسئنئ ةسةپكة الساق، ءسئزدئث كذندةلئك جذرگئزبةؤئثئز مذمكئن ةمةس. الدة قاتةلةسئپ وتئرمئن با؟

 - كذندةلئكتئ ون بةس جئلدان بةرئ جازئپ كةلةمئن. اؤئرعان سوث جارتئ جئلداي توقتاپ قالدئ. ةندئ قايتا باستايمئن. ونئ جازايئن دةپ جازعان جوقپئن. سةبةبئ كوپ نارسةنئ ذمئتا باستاپپئز. وعان «جازمئشتئ»، «ءيئرئمدئ» جازعان كةزدة كوزئم جةتتئ. كذندةلئكتئث ءوزئ دة ةكئ-ذش توم بولئپ قالدئ.

  - ونئ قاشان جاريالايسئز؟ 

- كذندةلئكتئ جاريالاؤ - ئرئمعا جامان. مةن ساعان ايتايئن، ورئستئث ءبئر كةرةمةت جازؤشئسئ بار، فاميلياسئن ذمئتئپ تذرعانئم، سول كذندةلئك جازئپ جذرةتئن. بئرةؤلةر ايتئپ قويماعان بولؤ كةرةك، سونئ كوزئنئث تئرئسئندة باستئردئ. سودان كوپ ذزاماي، قايتئس بولئپ كةتتئ.

  - جاقئندا جذمةكةن ناجئمةدةنوأتئث «قازاق ادةبيةتئ» گازةتئندة تذثعئش رةت كذندةلئگئ شئقتئ. ءوزئ ولگةن سوث جيئرما بةس جئلدان كةيئن. وقئدئثئز با؟

  - جازسا، جارايدئ! ءبئراق ول ذندةمةي ءجذرئپ... قالاي كذندةلئك جازؤعا قولئ ءتيدئ ةكةن؟

 - 1983 جئلئ اؤرؤحانادا جاتئپ جازئپتئ.

  - وندا كوپ جازباعان عوي. اؤئرئپ جاتقان كةزدة عانا جازعان بولؤئ كةرةك. اؤرؤحاناعا دا ءوزئ كوپ تذسپةيتئن. كذندةلئك كةرةك! مئسالئ، تؤرگةنةأ وتة جاقسئ جازؤشئ. نةلئكتةن ةكةنئن، مذحتار اؤةزوأ وزئنة كئمنئث ذستاز ةكةنئن ايتقاندا، تولستويدئ ايتپايدئ، تؤرگةنةأتئ ايتادئ. «تؤرگةنةأ تابيعاتئما جاقئن ادام» دةپ. سول تؤرگةنةأتئث 24 تومئ شئقتئ، ءبئر كةزدة. سونئث 17 تومئ حاتتاردان تذرادئ. ول - ةپيستوليارلئق جانرعا قاتتئ ءمان بةرگةن ادام. قازئر ةشكئم ةشكئمنةن حات المايدئ. گازةت-جؤرنالداردا ئستةيتئندةر بولماسا. مةن دة «بالدئرعاندا» ئستةپ جذرگةندة ءبئراز حاتتار الئپ ةدئم، سولاردئ دا جوعالتئپ الئپپئن.

 - مةمؤار جازؤ ويئثئزدا جوق پا؟

  - «ءيئرئمئم» سول مةمؤار عوي. ئشئندة عابيت تة، عابيدةن دة، ءسابيت تة، اؤةزوأ تة، تاجئباةأ تا بار. ودان ارتئق جازبادئم. ودان ارتئق جازساث، كوپ نارسةنئ قوزعاپ، ءبذلدئرؤئث مذمكئن.

- تؤعان جةرئثئز ورالعا ءجيئ بارئپ تذراسئز با؟

 - جاقئندا عانا بارئپ كةلدئم. كةزئندة ةلگة قذرمةتتةپ شاقئرعان سوث، بارعانمئن. وبالئ نة كةرةك، جاعداي دا جاسادئ. ءبئراق ذيرةنئپ قالعان الماتئم بارئنةن ئستئق. مةن الماتئعا 1953 جئلئ كةلگةم. 56 جئل بولئپتئ وسئ قالادا تذرعانئما. بئردة الماتئ وبلئسئنئث اكئمئ سةرئك ذمبةتوأكة «وسئ سةن مةنئ قاي جةردئث ادامئ دةپ ويلايسئث، ورال جاقتا ون جةتئ-ون سةگئز جئلئم عانا وتكةن ةكةن، قالعان عذمئرئم وسئندا ءوتئپ جاتئر» دةدئم. ةل باسقارئپ جذرگةن ادامدار عوي، ءتذسئنئپ، كذلدئ دة قويدئ. ونئث ذستئنة، ايةلئم - قاسكةلةثنئث قئزئ. پرةزيدةنتپةن ءبئر مةكتةپتة وقئعان.

  - ءسئزدئ «قازاقستانداعئ جةكة كئتاپحاناسئ جونئنةن ةث باي ادام» دةپ ةستيمئز.

 - ءدال ولاي دةپ ايتؤ قيئنداؤ ةندئ. مئنا جةردة ءبئر قابئرعانئ تذتاس الئپ تذر. سوسئن ءذيدئث استئندا. بالالارئمنئث ذيئندة دة تذر. ءبارئ سئيمايدئ عوي. باياعئدا ورالعا بارعانئمدا، «قادةكة، ءسئزدئث پروبلةماثئز كئتاپحانا عوي، سئزگة كئتاپحانا سالايئق» دةپ شةشكةن. ءبئر أاگون كئتاپتئ ةلگة اپارماق بولعانبئز. ءبئراق باسشئلئق اؤئستئ دا، ءبارئ جايئنا قالدئ. اؤةزوأتةن اقئلدئ ادام جوق. ستاليندئك سئيلئقتئث اقشاسئنا جاقسئ جةردةن قاتئرئپ ءذي سالدئردئ. ءذي بولعان سوث ءبارئ دة ةسةپتةلگةن، كئتاپحاناسئ تذگةل سونئث ئشئندة قالدئ. كئتابئنئث سانئن بئلمةيمئن، ءبئراق از بولماؤ كةرةك. قازاق جازؤشئلارئ ئشئندة اؤةزوأتةن باسقا كئتاپحاناسئ تولئق ساقتالعان ةشكئم جوق. ءدال سونداي مذراجاي جوق. ءبارئمئز دة پةندةمئز عوي. پةندة رةتئندة وسئنئ مةن دة ويلاعام. تاريحتا بولعان جاي. دةميان بةدنئي دةگةن ورئستئث اقئنئ كةرةمةت كئتاپ سذيگئش بولعان، لةنينمةن دوس بولعان، ةكةؤئ «يسكرا» گازةتئن بئرئگئپ شئعارعان. لةنين وعان كةيئننةن كرةملدئث ئشئنةن پاتةر بةرگةن. كرةملدة بةدنئيدان باسقا ورئستئث ةشبئر اقئن-جازؤشئسئ تذرئپ كورمةگةن. وتة باي كئتاپحاناسئ بولعان. سول بةدنئيدئث كئتاپحاناسئنئث قايدا ةكةنئن قازئر ةشكئم بئلمةيدئ. پابلو نةرؤدا دةگةن چيليدئث اقئنئنئث دا كئتاپحاناسئ قولدئ بولعان.

 مةن يمانعالي تاسماعامبةتوأكة دة ايتتئم. اقئلدئ جئگئتتةردئث بئرةؤئ عوي. ءبئر كذنئ شاقئرئپ الدئ. جةتپئس جئلدئعئمدا عوي دةيمئن، شاي بةرئپ وتئرئپ سويلةستئ. «قانداي ءؤاجئثئز بار؟» دةگةندة، «ماعان قانداي جاقسئلئق جاسايتئنئثدئ ءوزئث بئلةسئث، ال مةن ساعان دا، وزئمة دة ءبئر جاقسئلئق جاساعئم كةلةدئ» دةدئم. «قانداي؟» دةدئ. «مةن ساعان، ياعني سةن ارقئلئ وسئ قالاعا كئتاپحانامدئ سئيلايمئن. ول ءذشئن ءبئر عانا ءوتئنئشئم بار، ول كئتاپحانانئ ءوزئث جةكة ذستايسئث، ول ءذشئن ءبئر جاي سالاسئث، جاعداي بار، كةيئن ونئ ءبئر قذزئرلئ مةكةمةگة تاپسئراسئث با، ءوزئث بئلةسئث» دةدئم. باسئن شايقاپ وتئرئپ: «وتة جاقسئ نارسة ةكةن، ءبئراق الماتئدا كئتاپحانا سالاتئن جةر قالعان جوق، ءبارئن ساتئپ جئبةرگةن، ءتورت مةكتةپ سالؤعا جةر تاپپاي وتئرمئز» - دةدئ.

 ماعان نة جةر كةرةك، وقؤ زالئ بار ةكئ قاباتتئ ءذي سالسا، جةتپةي مة؟ سونئمةن، كئتاپحانا ماسةلةسئ شةشئلمةي تذر. ءالئ دة قازئرگئ قالا اكئمئ احمةتجان ةسئموأپةن وسئ ماسةلة جايئندا وثاشا سويلةسئپ كورمةك ويئم بار. ويتكةنئ ءسابيت مذقانوأتئث دا، عابيت مذسئرةپوأتئث دة مؤزةيئندة جارئتئمدئ كئتاپحانا جوق. تةك قانا اؤةزوأتئث كئتاپحاناسئ ساقتالعان. ءتئپتئ بولماسا، وسئ وتئرعان ءذيدئ كئتاپحاناسئمةن، انا دومبئرامةن قوسا قالدئرايئن، ءبارئن ال، ءبئر دةپارتامةنتكة تئركةؤگة ال، ةأرورةمونت جاسا، ماعان دا جاقسئ، مةملةكةتكة دة جاقسئ. ولگةن ادام سةنةن جالاقئ سذرامايدئ. تةك «قادئر مئرزاليةأتئث كئتاپحاناسئ» دةپ ذستاپ تذرسا بولدئ. كئتاپ دةگةن ماثگئ تذرمايدئ. بذل كئتاپتاردئث بارئندة ءوزئث تذرسئث عوي، ءوزئث ساتئپ العانسئث، ءبارئن ءوزئث جيناعانسئث. ستؤدةنت كةزئمدة اپتاسئنا 30-40 كئتاپ ساتئپ الاتئنمئن. مةن تؤرالئ كةيئن بئرةؤ زةرتتةؤ جذرگئزسة، كئتاپحانامنئث ءبئر بذرئشئندا ارحيأئم دة تذر، ادةيئ ءبارئن رةتتةپ قويدئم.

 - «قادئر مئرزا ءالئ - ذلئ اقئن» دةگةن انئقتاؤئشقا قالاي قارايسئز؟ گازةتتةر ءسئزدئ وسئلاي جازئپ ءجذر.

 - بذل ءوزئ تذگةلدةي ؤاقئتتئث شارؤاسئ عوي. گازةتتةردئث دة شارؤاسئ ةمةس. گازةتتةر ماعان وسئ ءسوزدئ ةكئ-ذش رةت پايدالاندئ. جازسا جازسئن، راقمةت ايت تا، جذرة بةر. سونئ يةمدةنئپ، ارقا تذتاتئندار، بئرةؤگة بارئپ مئندةتسيتئندةر بولادئ. ال ونداي مئنةز مةنئث تابيعاتئمدا جوق. 60 جاسقا تولعانئمدا ؤنيأةرسيتةتتة كةزدةسؤ بولدئ. ونئ مارقذم زةينوللا قابدولوأ اعامئز باسقاردئ. سول كئسئ ماعان قاراپ وتئرئپ: «سةن ذلئ اقئنسئث»، - دةدئ. مةن، شئنئن ايتقاندا، قاتتئ ساسئپ قالدئم. ول كئسئ وتة شامشئل ادام. «ءسئز قاتةلةسئپ وتئرسئز» دةپ ايتا المايسئز. سوثئنا ءتذسئپ الادئ. سوندئقتان ذندةگةن جوقپئن. «مةن وسئ ءسوزدئ ومئرئمدة ةكئنشئ رةت ايتئپ وتئرمئن» - دةدئ. «ءبئرئنشئ رةت لةنيندئك سئيلئق العاندا اؤةزوأكة ايتقانمئن. تذندة قئدئرئپ ءجذر ةدئم، اؤةزوأتئث ءذيئنئث شامئ جانئپ تذر ةكةن، «تاؤةكةل» دةپ ةسئگئن قاعئپ ةدئم، ءوزئ شئعئپ، قذشاقتاپ قارسئ الدئ. سوندا مةن «مذحا، ءسئز ذلئ جازؤشئسئز» دةپ ايتقان ةدئم. وسئ ءسوزدئ ةندئ ساعان ةكئنشئ رةت ايتئپ وتئرمئن» - دةدئ. بذل ءسوز ماعان قيئن ءتيدئ. قازئر زامان وزگةردئ. جاستار كذن سايئن ءبئر-بئرئنة «ذلئسئث» دةيدئ. بذرئن ارةث ايتاتئن ءسوزدئ قازئر تال تذستة ايتاتئن بولدئ

- ءسئز كةيدة ادةبيةتتةگئ كةيئنگئ ئنئلةرئثئزدئث ةثبةگئن باعالاعاندا، بولماسا ايتئسقا قازئلئق ةتكةندة جالپاقشةشةيلئك تانئتئپ كةتكةندةي كورئنةسئز. سول بةرگةن باعالارئثئز شئن كوثئلئثئزدةن شئعا ما؟ قادئر اقئن «قارا قئلدئ قاق جارعان» قازئلئق تانئتا المادئ دةگةن پئكئرلةردئ ةستيمئز. 
- ةندئ... اراعا تذسةتئن ادامدار، وزدةرئ تةلةفون سوعاتئندار بولادئ. جالپئ، قازاقئلئققا ةشتةثة ئستةي المايسئث. سول قازاقئلئقتان باستايدئ، قارالار، تورةلةر دةگةن سياقتئ رؤ دا كةتةدئ ئشئندة. وزدةرئن تانئماسام دا، ادئلدئكتئ ايتئپ، كومةكتةسكةن اقئندارئم دا بار.

 - كةزئندة مذحتار اؤةزوأ، عابيت مذسئرةپوأتةر جاستار ادةبيةتئ جايلئ اقتارئلا پئكئر ايتئپ، كةيئنگئلةرگة جول-باعئت سئلتةگةن. قازئرگئ جاستار «بئزدةردئ وقئمايدئ» دةپ اقساقالدارعا وكپةلةپ جاتادئ.

  - وسئ بةكةر ءسوز. مةنئث ةندئ شئعاتئن جيئرما تومدئعئمنئث ئشئندة «ءسوز سيقئرئ» دةگةن ةكئ تومئم تةك قانا پوةزيانئ زةرتتةؤگة ارنالعان. ول بذرئنعئ ون التئ تومئمنئث ئشئنة دة ةنگةن. ةندئ سوعان تولئقتئرؤلار ةنگئزبةكپئن. سونئث ئشئندة مذحتار شاحانوأتان باستاپ باسئنان سيپاماعان بئردة-بئر ادامئم قالماعان.  جاستار دةيتئن جاستار دا قالعان جوق. قئزئلوردادا شاحيزادا ابدئكارئموأ دةگةن جئگئت بار. سونئث كئتابئن ءومئرئ وقئماپپئن. جاقئندا وقئدئم، جاقسئ اقئن ةكةن. ءبئراق سونئث ءوزئ ةلؤدةن اسئپ كةتكةن جئگئت قوي. ةسةنعالي، ذلئقبةك بار، ولار ةندئ قالئپتاسقان اقئندار عوي. قازئر جاستار ادةبيةتپةن كذن كورة المايتئنئن بئلةدئ. سوندئقتان ءوندئرتئپ جازئپ جاتقان ةشكئم جوق شئعار.

 - ءداستذرلئ سذراق: قازئر نة جازئپ ءجذرسئز؟

  - جازاتئن نارسة كوپ قوي! ءبئراق سوعان قذدئرةتئث جةتپةيدئ. قازاقتئث ادةبيةتئندة ءالئ كذنگة ءبئر جازئلماي جذرگةن نارسة بار. تةك اؤئزشا ايتئلادئ. ومئرئندة باستئق بولماعانمةن، جازؤشئلار وداعئن باسقارماعانمةن، كرةسلودا وتئرماي-اق جازؤشئلار وداعئن باسقارعان ادامدار بار. سونئث ءبئرئ - ءالجاپپار ابئشةأ. تاعئ ءبئرئ س.دةگةن مارقذم بولئپ كةتكةن جازؤشئ. وسئلاردئث جاقسئلئقتارئمةن قاتار، جاماندئقتارئ دا كوپ. مةن سولاردئث كؤاسئمئن. وسئنداي ءبئر ادامدار بولدئ. بولاشاق ءذشئن ءبارئن جازئپ كةتكئث كةلةدئ. اتتةث، قئسئلاسئث. وسةك ايتقان ادام سياقتئ بولامئن با دةپ.

  - قانشالئقتئ ءدئندارسئز؟

 - مةنئث عازيز دةگةن كئشئ بالام بةس ؤاقئت نامازئن قازا قئلمايدئ. جذما نامازئنا ذزبةي بارئپ تذرادئ. جاينامازئ كولئگئنئث ئشئندة جذرةدئ. مئناؤ مةنئث شكافئمدا اراق-شاراپتئث ءتذر-تذرئ تذر. ءوزئم، ارينة، ئشپةيمئن. ءبئراق كةلگةن قوناققا قذيئپ بةرةمئن. كةيبئرةؤئ «ءسئزدئث ءذيدئث سارقئتئ، الا كةتةيئن» دةپ الدةقانداي بوپ جاتادئ. بالام: «مذسئلماننئث ذيئندة اراق تذرماؤئ كةرةك»، - دةيدئ ماعان. ءبئز ةندئ تذزةتؤدةن كةتئپ قالدئق. مةن قازئر قذران اياتتارئن جاتتايئن دةسةم دة، جاتتاي المايمئن. ال اكةم ةلدة «كئشئ مولدا» اتانعان. اكةمنةن ةرتة قالدئم. قئرقئنشئ جئلداردئث اياق كةزئندة سذزةكپةن قاتتئ اؤئردئم. تالئقسئپ كةتسةم كةرةك، ءبئر كةزدة كوزئمدئ اشسام، اكةم «سذف! سذف!» دةپ دةم سالئپ وتئر ةكةن. سول ءالئ ةسئمدة قالئپتئ. مةنئث دئنمةن بايلانئسئمنئث بار-جوعئ - وسئ. ءبئراق ءدئن بئزگة كةرةك دةپ ةسةپتةيمئن

- قادئر اعا، باس جاقتئ ءبئراز ءسوز ةتتئك قوي. ةندئ شاشقا كةلسةك...

  - نة ايتپاعئثدئ ءتذسئندئم. «قارتايدئق، قايعئ ويلادئق، ساقال سيرةك» دةيئن بة؟.. شاؤ تارتقان شاعئمدا وقئرماندارمةن كةزدةسؤئم بولدئ. سوندا ءبئر ايةلدئث: «ءسئزدئث شاشئثئز يميدجئثئز ةدئ، سونئ نةگة ذزارتئپ قويمايسئز، ول ءسئزدئث پورترةتئثئز بولئپ بئرگة ءجذرؤ كةرةك» دةگةنئ بار. وعان مةن نة دةيمئن؟ ولار جاس قئز، بويجةتكةن بولعان، ءبئز ةستةرئندة سولاي قالعانبئز عوي.

- اثگئمةثئزگة راقمةت!

  سذحباتتاسقان  تورةعالي تاشةنوأ

(«ايقئن»  گازةتئ. جةلتوقسانئث  11ئ. 2009  جئل).