25-مامىر. قازاقپارات كۇنتىزبەسى
اتاۋلى كۇندەر
دۇنيەجۇزىلىك قالقانشا بەز كۇنى
2009 -جىلى ەۋروپالىق تيرەويدولوگيالىق قاۋىمداستىق (European Thyroid Association, ETA) باستاماسىمەن قۇرىلدى. ETA - قالقانشا بەزىنە بايلانىستى ماسەلەلەردى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن ۇيىم. مەديتسينالىق ستاتيستيكاعا سايكەس، قالقانشا بەزىنىڭ جۇمىسىنداعى ءارتۇرلى اقاۋلارعا عالامشار تۇرعىندارىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىنە جۋىعى شالدىققان. بەزدە تۇيىندەردىڭ پايدا بولۋى ەرەسەك ادامداردىڭ 30 پايىزىندا، زوب (يودتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن بەزدىڭ ۇلعايۋى) 10-30 پايىزىندا انىقتالادى.
حالىقارالىق ءىز- ءتۇزسىز جوعالعان بالالار كۇنى
1979 -جىلى بۇل كۇنى مەكتەپتەن ۇيىنە قايتار جولدا ەۆيان پەيتس ەسىمدى التى جاسار وقۋشى جوعالعان. وعان حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالانسا دا، ناتيجە شىقپاعان. وسى وقيعادان ءتورت جىل وتكەن سوڭ ا ق ش پرەزيدەنتى رونالد رەيگان 25-مامىردى «حالىقارالىق ءىز- ءتۇزسىز جوعالعان بالالار كۇنى» دەپ جاريالادى.
ءبىر جىلدان سوڭ جوعالعان جانە جۇمىسقا ءماجبۇرلى پايدالانىلعان بالالاردى ىزدەۋدىڭ ۇلتتىق ورتالىعى قۇرىلدى. اتالعان باستامانى ءبىرقاتار ەۋروپا ەلدەرى قولدادى.
1997 -جىلى جوعالعان جانە ماجبۇرلەنگەن بالالاردى ىزدەۋدىڭ حالىقارالىق ورتالىعى (ICMEC) قۇرىلدى.
الماتىدا فونتاندار مەرەكەسى
2005 -جىلدان باستاپ جىل سايىن اتاپ وتىلەدى. الماتى قالاسى اكىمىنىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن. فيلولوگتار كۇنى بۇل مەرەكە فيلولوگيالىق ءبىلىمى بار ءتىل مەن ادەبيەت سالاسىنداعى وقىتۋشىلار، كىتاپحاناشى، اۋدارماشى- فيلولوگتاردى بىرىكتىرەدى. فيلولوگيا دەگەن اتاۋدىڭ ءتۇپ توركىنى گرەكتىڭ «فيلو» - «سۇيىسپەنشىلىك» ، «لوگوس» - «ءسوز» دەگەن سوزدەرىنەن شىققان. سوندا «سوزگە سۇيىسپەنشىلىك» دەگەن ماعىنا بەرەدى. ال ءبىز قولدانىپ جۇرگەن ارابتىڭ «ادەبيەت» دەگەن ءسوزى «اسىل ءسوز» دەگەن ماعىنا بەرسە، لاتىنشا «ليتەراتۋرا» جازۋ - سىزۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى ەكەن.
فيلولوگيا - ادام بالاسىنىڭ رۋحاني مادەنيەتىنىڭ ءمانى مەن تاريحىن جازبا ماتىندەردى تىلدىك جانە ستيليستيكالىق تۇرعىدان تالداۋ ارقىلى تانىپ بىلۋگە نەگىزدەلەتىن لينگۆيستيكا، ادەبيەتتانۋ، تاريح، ت. س. س. گۋمانيتارلىق پاندەردىڭ بىرلەستىگى، جيىنتىعى.
ەستە قالار وقيعالار
1931 -جىلى الماتى وكرۋگىنىڭ اۋماعىندا بالقاش اۋدانى قۇرىلدى. اۋدان ورتالىعى قاراوزەك اۋىلى بولىپ بەلگىلەندى.
1992 -جىلى ماسكەۋدە قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى ءوزارا كومەك كورسەتۋ، دوستىق تۋرالى كەلىسىمگە، سونداي- اق قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى شەكارا سىزىعىن بەلگىلەۋ ۋاعدالاستىعىنا قول جەتكىزىلدى.
2006 -جىلى اتاسۋ- الاشاڭقاي مۇناي قۇبىرىن تولتىرۋ اياقتالدى. ونىڭ قۇرىلىسى «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى مەن قىتاي ۇلتتىق مۇناي- گاز كورپوراتسياسى اراسىندا 2004 -جىلعى مامىردىڭ 17-سىندە جاسالعان اتاسۋ- الاشاڭقاي مۇناي قۇبىرىن سالۋدىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارى تۋرالى كەلىسىمگە سايكەس جۇزەگە اسىرىلدى. قۇبىردى تولتىرۋعا قاجەت تەحنولوگيالىق مۇنايدىڭ كولەمى 400 مىڭنان استام توننانى قۇرادى. مۇناي قۇبىرىن تولتىرۋ سالتاناتى 2005 -جىلعى جەلتوقساننىڭ 15 ىندە باستالعان بولاتىن. ونى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «قازترانسويل» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ استاناداعى ورتالىق ديسپەتچەرلىك باسقارۋ عيماراتىنان مۇناي قۇبىرلارىن اۆتوماتتى باقىلاۋ جانە باسقارۋ جۇيەسى كومەگىمەن ىسكە قوستى.
اتاسۋ- الاشاڭقاي مۇناي قۇبىرىنىڭ ۇزىندىعى - 962,2 شاقىرىم، قۇبىر ديامەترى 813 ميلليمەتر. ونىڭ جوبالىق وتكىزۋ قابىلەتتىلىگى - جىلىنا 20 ميلليون توننا، سونىڭ ىشىندە العاشقى كەزەڭىندە جىلىنا 10 ميلليون توننا مۇناي وتكىزە الادى. مۇناي قۇبىرى قاراعاندى، شىعىس قازاقستان جانە الماتى وبلىستارىن باسىپ ءوتىپ، قحر اۋماعىنداعى الاشاڭقايعا جەتەدى.
2010 -جىلى استانا قالاسىنداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا تۇركى اكادەمياسى اشىلدى. بىرەگەي عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىقتىڭ تۇساۋكەسەرىنە ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى ابدۋللاھ گۇل، سونىمەن قاتار، قازاقستان، تۇركيا، اقش، رەسەي (تاتارستان، باشقۇرتستان، چۋۆاش، ياكۋتيا)، وزبەكستان، قىرعىزستان، ۋكراينا مەملەكەتتەرىنىڭ كورنەكتى تۇركولوگ عالىمدارى قاتىستى.
2009 -جىلدىڭ 3-قازانىندا ازەربايجاننىڭ ناحچىۆان قالاسىندا وتكەن تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ IX سامميتىندە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۇركى دۇنيەسىن زەرتتەيتىن حالىقارالىق عىلىمي ورتالىق قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعان ەدى. اكادەميانى قۇرۋداعى ماقسات - كونە داۋىردەن بۇگىنگە دەيىنگى تۇركى الەمى تاريحىن، ءتىلى مەن ادەبيەتىن جانە مادەنيەتىن زەرتتەۋ.
تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ الەمدىك وركەنيەتتەگى ورنى مەن ەرەكشە ۇلەسىن ءتولتۋما دەرەكتەر نەگىزىندە اشا وتىرىپ جالپى تۇركى الەمىنە قاتىستى عىلىمي زەرتتەۋلەردى ۇيلەستىرەتىن بىرەگەي ورتالىققا اينالۋ. تۇركى حالىقتارىنىڭ عىلىمي قاۋىمداستىعىنىڭ عىلىم مەن ءبىلىمىنىڭ دامۋى، سونداي- اق باسقا دا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر قايراتكەرلەرىنىڭ باستامالارىنا جاعداي جاساۋ جانە ولاردىڭ باسىن ءبىر ارناعا توعىستىرۋ.
تۇركى اكادەمياسى 2014 -جىلدىڭ 28 -تامىزىنان باستاپ حالىقارالىق مارتەبەگە يە بولدى. قازىرگى تاڭدا حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ (TWESCO) پرەزيدەنتى - دارحان قىدىرالى. سونىمەن بىرگە وسى كۇنى تۇركسوي ۇيىمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى ابدۋللاھ گۇلدى «تۇركى الەمىن دامىتۋعا قوسقان ەرەكشە ۇلەسى ءۇشىن» وردەنىمەن ماراپاتتادى.
2015 -جىلى تۇركيانىڭ ادانا قالاسىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اتىنداعى داڭعىل سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. ول قالانىڭ ورتالىق بولىگىندە، ادانا قالاسىنىڭ ەڭ كونە كوللەدجىنىڭ قاسىندا ورنالاسقان. قالانىڭ ەڭ ءىرى ورتالىق داڭعىلدارىنىڭ بىرىنە ن. نازاربايەۆ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى شەشىم ادانا وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ وتىرىسىندا قابىلدانعان.
2016 -جىلى اقمولا وبلىسىندا كورنەكتى مەملەكەتتىك جانە اسكەري قايراتكەر، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، حالىق قاھارمانى، ارميا گەنەرالى ساعادات نۇرماعامبەتوۆكە ەسكەرتكىش ورناتىلدى.
2017 -جىلى استانادا بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا تۇركى اكادەمياسى حالىقارالىق ۇيىمى (TWESCO) تۇركى جازۋى كۇنىنە وراي تۇركولوگيا مۋزەيىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىن وتكىزدى. وندا قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراعان تۇركولوگتاردىڭ مۇراسى قويىلعان. تۇركى تانۋ سالاسىندا العاش رەت ۇيىمداستىرىلعان ەكسپوزيتسيادا ايگىلى تۇركىتانۋشى عالىمدار ءابدۋالي قايدار، ءابجان قۇرىشجانوۆ، ءامىر ءناجىپ، رابيعا سىزدىقوۆا مەن وسمان فيكري سەرتكايانىڭ جانە باسقا دا عالىمداردىڭ جەكە تۇتىنعان دۇنيەلەرى، بۇرىن- سوڭدى ەش جەردە جاريالانباعان كۇندەلىكتەرى مەن قولجازبالارى ۇسىنىلعان.
2017 -جىلى پاۆلوداردا ەرتىس وزەنىنىڭ جاعاسىنان 18-عاسىرداعى بەلگىلى اسكەري ءارى مەملەكەت قايراتكەرى سۇلتانمۇحامەد ءباحادۇر سۇلتاننىڭ رەزيدەنتسياسى تابىلدى. پاۆلودارلىق تيمۋر سماعۇلوۆ باستاعان «مارعۇلان- ورتالىعىنىڭ» ارحەولوگتارى ءۇش عاسىر بۇرىن ەرتىس ماڭى بيلەۋشىسىنىڭ ورداسى بولعان جەردى تاپتى. سۇلتانمۇحامەد ءباحادۇر ابىلاي حاننىڭ تۋىسى بولعان. ديپلوماتيالىق باعىتتا جازىلعان جازبالار ونىڭ كورەگەن ءارى وتە سۇڭعىلا ساياساتكەر بولعانىن ايعاقتايدى.