اباي جانە 21-عاسىر
تىڭعىلىقتى تىڭداعان مەن تەرەڭ تۇسىنگەن جانعا اباي ايتقان اسىل سوزدەر- اداسقاندا جولىنا جارىق بولسا، سۇرىنگەندە سۇيەنەر سەنىمدى سەرىگىندەي بولاتىنى انىق. ابايدىڭ وي- تۇجىرىمدارى بارشامىزعا قاشاندا رۋحاني ازىق بولا الادى.
مىسالى، جۇپ- جۇمىر جالعىز عانا «سەگىزاياق» ولەڭىنىڭ وزىندە قازىرگى كەزدە بەلەڭ الىپ، ەتەك جايعان سان ءتۇرلى جاعىمسىز قاسيەتتەردى قاتتى مىنەيدى. «تاماعى توقتىق، جۇمىسى جوقتىق، ازدىرار ادام بالاسىن» دەگەن ويلى-ونەگەلى ءسوزى قانشالىق قاستەرلى، كوپ اۋزىنان تۇسپەيتىن حالىق ماتەلىنە اينالىپ تا كەتتى. راسىمەن-اق كوزىمىز كۇندە جەتىپ ءجۇر، ەرىنشەكتىك، ماسىلدىق، تويىمسىزدىق، بوساڭدىلىقتىڭ ادام ءومىرىنىڭ استان- كەستەڭىن شىعارىپ، ءتىپتى تۇبىنە جەتىپ ازعىندالاتىنى وزەگىمىزدى ورتەي تۇسەدى.
ءناپسى مەن دۇنيەقوڭىزدىق ادامدى ادام ساناتىنان حايۋانداي جيرەنىشتى ءارى بيشارالىق كۇيگە ءتۇسىرىپ جىبەرەدى. اقىننىڭ كەسەك اقىل مەن جەتىك بىلگىرلىگى سونشالىق مۇنشالىق ماڭىزدى ماسەلەلەر مەن تۇيتكىلدى ويلاردى ورامدى تىلمەن، كەستەلى سوزبەن، از سوزگە كوپ ماعىنا سىيعىزا ءبىلدىرۋى ءسوز ۇققانعا مول ونەگە.
ايتىپ اۋىز جيعىزا الماستاي، بۇدان وزگە دە اقىن قىرىن جان- جاقتى دامىتىپ، وقىرمان كوڭىلىنە كەرەمەتتەي سەرگەكتىك، اسىرەسە، جاستارعا جاڭاشا سەرپىمدىلىك پەن جادىنا جاقسى تۇتار ءتالىم- تاربيە بەرەتىن دانا اقىننىڭ ويلى تۋىندىلارى ەسەپسىز كوپ. از عانا مىسالمەن ايتپاعىمدى ايقىن جەتكىزگىم كەلەدى، ياعني اباي ءسوزىنىڭ بۇگىنگى زامانىمىز ءۇشىن كوكەيكەستىلىگىن اقىن شىعارمالارىنان انىق اڭعارامىز.
وسىدان ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن قاراڭعى قازاقتى، قالىڭ ەلدى، قادىرلى ۇلتىن بىلىمدىلىككە، كەسەل مىنەزدەر مەن جات ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، عىلىمعا بەيىل بۇرۋعا شاقىرعان ۇندەۋى، ءۇنى، ايتقان اسىل سوزدەرى ەستەن ماڭگى كەتپەستەي قاسيەتتى مۇرامىز بولىپ ساقتالىپ كەلەدى.
بيىل ۇلى اقىن اباي قۇنانبايەۆتىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى. وسىعان سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆ «اباي جانە 21-عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسىندا: «ابايدىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ويشىلداردىڭ قاتارىنداعى عاجايىپ تۇلعا رەتىندە دارىپتەي وتىرىپ، ابايدى جاڭا قازاقستاننىڭ برەندى رەتىندە الەم جۇرتىشىلىعىنا كەڭىنەن تانىستىرۋ قاجەت» دەگەن وتە كەرەمەت جايدىڭ باسىن اشىپ بەردى.
مەنىڭ ويىمشا، ابايدى الەمنىڭ تۇپكىر- تۇپكىرىنە كەڭىنەن تانىتۋ ءۇشىن اۋەلى ءوز ەلىمىزدە ابايدى، ونىڭ ايتقان، جازعان، جىرعا قوسقان شىعارمالارىن بىلمەيتىن ادام قالماۋ كەرەك. ابايدىڭ ولەڭى دەگەندە كۇمىلجىمەي ءار قازاق، ءاربىر جاس جالىنداپ تۇرىپ جار سالۋ كەرەك. ناقىل سوزدەرى، قارا سوزدەرىن كوشەلەردەگى ۇلكەن تاقتايلارعا كورنەكتى ەتىپ جازىپ قويساق، كەرەكسىز جارنامالاردان جاقسى بولار ەدى دەپ ويلايمىن. قىتاي دەگەندە- كونفۋتسيدى ءبارى تانيدى، سەبەبى ولار ۇنەمى كونفۋتسي جازىپ قالدىرعان ۇلگىلى سوزدەردى ەش ۇمىتپاي، قاشاندا ايتىپ جۇرەدى جانە سونداي قاعيدالارمەن كۇن كەشەدى. ارينە، مەنىڭشە، جاقسى ۇستانىمعا اباي ايتقان سوزدەردى ۇنەمى ەرەكشە ايتىپ ءجۇرۋدى قوسساق.
سوسىن جاماندىقتان جيرەنىپ، جاقسىلىققا قادام باسىپ، بەس نارسەدەن قاشىق بولىپ، بەس نارسەگە اسىق بولىپ تاماشا تاعىلىمدى ءومىر سۇرسەك، بارشا الەم دە بىزدەن ۇلگى-ونەگە الادى، ابايداي اسىلدى ولار دا ارداقتاپ، قادىر-قاسيەتىن ودان سايىن شارىقتاتا تۇسىرەتىنىنە كامىل سەنىمدىمىن. وسىنداي قاعيداتتاردى قازىردەن جانە تال بەسىكتەن بالاعا دا، جاسقا دا، قازىنالى قارتقا دا ايتا ءتۇسىپ، ايشىقتى، ونەگەلى، ۇلگىلى بولا ءبىلۋىمىز كەرەك.
مەن دە ابايدى تانىتۋدا ءوز ۇلەسىمدى قوسقىم كەلەدى. باستاماسىن ءوز ولكەمنەن، ءوز ورتامنان، قاراپايىم مەكتەبىمنەن، سىنىپتاستارىم مەن دوستارىمنىڭ اراسىنان باستاماق نيەتتىمىن. اۋەلى اباي ولەڭدەرىن، قارا سوزدەرىن جاتتاپ، جاتقا وقىپ قانا قويماي، استارىن اڭعارىپ، ۇلگىلى- ونەگەلى وي تۇيسەم، تۇيسىنگەن ءاربىر ويىم مەن العان تاعىلىمدى تاربيەمدى تاقىرىپتارعا ءبولىپ كۇندەلىك جازسام، كەيىن الەۋمەتتىك جەلىدە كوپ وقىرماندارىما وي سالارلىق پوستتار جازىپ، كوپشىلىككە اباي ايتقان سوزدەردى كەڭىنەن تاراتسام دەيمىن.
قورىتىندىلاي كەلگەندە، مەنىڭ ويىمشا، اباي الەمى-وتە شۇعىلالى، ساۋلەسى جولىمىزعا جارىق، ءبىلىم قۋعان بالالارعا باعىت بەرەر باعامى بولەك مەكەن دەيمىن. سول نۇرلى الەمگە، ياعني بيىك بىلىمگە بىزدەر ماقساتتى قادام باسايىق دەگىم كەلەدى.
ەسپەمبەت قامارسۇلۋ