تاۋەلسىزدىك شەجىرەسى: 1998 -جىل - تاريحي تانىمعا ەرەكشە ءمان بەرىلگەن جىل

استانا. قازاقپارات - تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى ەلدىڭ ەكونوميكاسى كوتەرەم كەتىپ، جۇمىسسىزدىقتان باستاپ تۇراقسىزدىققا دەيىن ۇلكەن قاۋىپ تونگەن ەدى.

قارجى ساياساتى دا تىعىرىققا تىرەلىپ، كەيىن ءتول تەڭگەمىز اينالىمعا ەنگەننەن كەيىن عانا قۇلدىراۋ اۋىزدىقتالا باستادى. تەڭگەدەن كەيىنگى كەزەڭدە قازاقستاننىڭ كەن بايلىعى بارلانىپ، ءوز تىزگىنىمىز ءوز قولىمىزعا تيە باستادى.

بۇل كەزەڭدى ەلباسى ءوزىنىڭ ءبىر سوزىندە «وتتى ءوشىرۋ كەزەڭى» دەپ باعالاعان ەدى. وسىلايشا، قۇلدىراۋ مەن كۇيزەلىس اۋىزدىقتالعاننان باستاپ حالىقتىڭ رۋحاني دۇنيەلەرىنە كەڭىنەن كوڭىل بولىنە باستادى. ماسەلەن، 1997 -جىلدى ەلباسى «قوعامدىق كەلىسىم جانە ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ» جىلى دەپ جاريالاسا، 1998 -جىل - «حالىق بىرلىگى مەن ۇلتتىق تاريح» جىلى، ال 1999 -جىل - «ۇرپاقتار بىرلىگى مەن ساباقتاستىعى» جىلدارى دەپ اتالىپ ءوتىلدى.

سونىڭ ىشىندە 1998 -جىل - «حالىق تۇتاستىعى مەن ۇلتتىق تاريح جىلى» رەتىندە اتالىپ، تاۋەلسىز جاڭعىرۋدىڭ، ەركىن ەل بولۋدىڭ وسى جىلدارىندا ق ر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ ءوز جارلىعىمەن تاريحي تانىمعا ايرىقشا ءمان بەرۋ قاجەتتىگىنە پارمەن بەرگەندەي ەدى.

 

باسپاسوزدە جاريالانعان ءبىر سۇحباتىندا بەلگىلى جازۋشى، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى ءابىش كەكىلبايەۆ اتالعان «حالىق بىرلىگى مەن ۇلتتىق تاريح جىلى» دەپ جاريالانۋدىڭ ماڭىز- ماقساتىن بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى: «ونىڭ ماقساتى - قازاق مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ تاريحي توركىندەرىنە، ونىڭ باسىنان وتكەن قيلى كەزەڭدەردىڭ وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرىنە، سول ارقىلى بۇگىنگى ەگەمەندىگىمىز بەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تاريحي- قۇقتىق نەگىزدىلىگىنە الەۋمەتتىڭ كوزىن جەتكىزۋ ەدى. بۇل دا تۇسىنىستىكپەن قابىلدانىپ، قولداۋ تاپتى. اتالمىش ەكى جىل دا - تەۋەلسىزدىكتىڭ نىعايىپ، رەفورمانى ورگە باستىرۋدىڭ بىردەن- ءبىر كەپىلى - قوعامدىق، كەلىسىم مەن حالىق بىرلىگى ەكەندىگىن دالەلدەدى. جاڭا ەكونوميكالىق قارىم- قاتىناستاردىڭ ورنىعۋى كەزىندە ورىن الماي قويمايتىن الەۋمەتتىك قيىندىقتار ءتۇسىندا ۇلتتىق تۇتاستىقتى ساقتاۋ ۇرپاقتاردىڭ ەزارا ىقپالداستىعىن ءتيىمدى ۇيلەستىرۋدىڭ اتقارار ماڭىزى زور. وسى تۇرعىدان ۇستىمىزدەگى جىل «ۇرپاقتار بىرلىگى مەن ساباقتاستىعى» جىلى دەپ اتالدى. ەلباسىنىڭ بۇل ءۇش باستاماسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋ سەبەبى مەن كەزدەگەن ماقساتتارى وسىنداي».

ال مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اتالمىش جىلدىڭ جاريالانۋى ماڭىزدىلىعىنا توقتالا كەلە، وسى جىلى دا تۇعىردان تايسا دا سانادان ءالى ىسىرىلا قويماعان توتاليتاريزم يدەولوگياسىن اشكەرەلەۋدى جالعاستىرا تۇسەتىندىگىمىزدى العا تارتقان بولاتىن. «توتاليتاريزمگە حالىقتىڭ تۇتاستىعىنىڭ قاجەتى جوق. ول ۇلت ماسەلەسىن قولدان قيىنداتىپ، حالىقتاردىڭ ءبىر- بىرىنە سەنىمسىزدىگىن، كۇدىكشىلدىگىن ارتتىرۋعا مۇددەلى. حالىقتىڭ ءبىر توبىن ءبىر توبىنا، ءبىر تابىن ءبىر تابىنا ايداپ سالۋعا مۇددەلى. ويتكەنى، ۇرەيگە بوي الدىرعان ونداي قوعامدى بيلەۋ جەڭىلگە تۇسەدى. توتاليتاريزمگە ۇلتتىق تاريحتىڭ دا قاجەتى جوق. ول ۇلتتىڭ تاريحي جادىن جويىپ، ماڭگۇرتتىك پسيحولوگيانى ورنىقتىرۋعا مۇددەلى. ويتكەنى، وتكەنىن بىلمەيتىن حالىقتىڭ وزىنە سەنىمى بولمايدى. ال وزىنە سەنىمى از حالىقتى ايتقانعا كوندىرۋ، ايداعانعا جۇرگىزۋ جەڭىلگە تۇسەدى. توتاليتارلىق قوعام اتاۋلىنىڭ اڭسايتىنى دا سول. ءبىز ءوز تاريحىمىزدى وزگەلەر تۇرماق، وزىمىزگە دە تولىق تانىتا الماي كەلە جاتقان حالىقپىز. زەرتتەمەسەك، جازباساق، جاريالاماساق كىم، نە دەپ تانيدى؟ قالاي مويىندايدى؟ الاڭدايتىن ەشتەڭە جوق. جازىڭىزدار. جاريالاڭىزدار. شىن جاقسى بولسا، شەتەل تىلدەرىنە، اسىرەسە، اعىلشىن تىلىنە اۋدارتۋدى دا ويلاستىرامىز. قازاق تاريحىندا قازاق ۇيالاتىن ەشتەڭە جوق»، - دەپ اتاپ ءوتتى ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ 1998 -جىلدىڭ 17 -ناۋرىزىندا رەسپۋبليكامىزدىڭ ونەر، مادەنيەت جانە عىلىم سالاسىنداعى شىعارماشىلىق زيالى قاۋىمىنىڭ تانىمال وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا.

راسىندا دا، سول رۋحاني ارپالىس كەزەڭدەردىڭ وزىندە تىندىرىلعان ىستەردىڭ ءوزى ءبىر توبە. اسىرەسە، تاريح تانىمىنا قاتىستى قىرۋار شارالار اتقارىلدى. ارعى- بەرگى تاريحي تۇلعالار قايتا جاڭعىرىپ، ولاردى ۇلىقتاۋ جۇزەگە استى. ۇلتتىق تاريحقا قاتىستى ىزدەنىستەر ورىستەلىپ، ارحەولوگيالىق، ارحەوگرافيالىق، ەتنولوگيالىق ەكسپەديتسيالار ۇيىمداستىرىلىپ، عىلىم اكادەمياسىنىڭ سەسسياسى، كوپتەگەن عىلىمي- پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالار وتكىزىلدى. حالىقتىڭ تاريحي ساناسىن تەرەڭدەتۋگە، جاڭاشا قالىپتاستىرۋعا جاعدايلار جاسالىپ، مادەني ىزدەنىستەرگە كەڭ جول اشىلدى. «قازاقستان تاريحى: زەرتتەۋلەر، قۇجاتتار»، «قازاقستان تاريحى: ادەبي حرونيكا»، «قازاقستان ەتنوستارى» سەرياسىمەن كىتاپتار شىعارۋ، 6 تومدىق «قازاقستان ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» تومدارى بويىنشا تۇتاس كىتاپحانالار جارىق كوردى. شىعىس تاريحى، تۇركى حالىقتارى مەن قازاق حالقىنىڭ وتكەنى تۋرالى ارعى- بەرگى ءبىلىمپازداردىڭ ىرگەلى ەڭبەكتەرىن مۇمكىندىگىمىزشە قالدىرماي باسىپ شىعارۋعا كۇش سالىندى.

شىندىعىندا، 1990 -جىلداردىڭ سوڭىنا تامان، كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ ىقپالىنان اسا اجىراي قويماعان تۇستا ءبىر جاعىنان ەكونوميكالىق كۇيزەلىس جاعادان الىپ، ەلدىڭ وزەكتى تانىمىنا ۇمتىلىسىنا كوپ كەدەرگى كەلتىرگەنى انىق ەدى. ونىڭ ۇستىنە ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتپايىنشا، ەلدىڭ ساياسي سالماعى دا ايقىن بولمايتىنى بەلگىلى. وسى تۇرعىدان العاندا پرەزيدەنتتىڭ «قازاقستان-2030» ستراتەگياسى ەلدىڭ ۇزاق مەرزىمدى ەكونوميكالىق ماقساتتارىن ناقتىلاپ قانا قويماي، وعان تۇتاس قوعامدى جۇمىلدىرا ءتۇسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ارتتىردى. بۇل رەتتە تاۋەلسىزدىگىمىزگە جەتىنشى جىلدىڭ جەتىستىگى دە جاڭا مەملەكەت ءۇشىن اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي بولاتىن. ەل ىرگەسى بۇتىندەلدى، حالىقارالىق قاتىناسىمىز دامىپ، شەت مەملەكەتتەرمەن بايلانىس كۇشەيدى. ەكونوميكالىق سەرپىلىسكە جان ءبىتىپ، رۋحاني جاڭعىرۋعا دا جول اشىلدى.

 

1998 -جىلى باس قالامىزعا اينالعان اقمولاعا استانا اتى بەرىلدى. قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىن اباتتاندىرۋ ءىسى اسا قارقىن الدى. ەلباسىنىڭ استانا يدەياسىنىڭ جۇزەگە اسۋ بارىسىنا وراي سول كەزدەگى ەلوردا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ بىلاي دەپ ەسكە الادى: «ءبىر كۇنى ەلباسىنى ۇزاق ساپاردان كۇتىپ الدىق. تۋرا اۋەجايدا پرەمەر- مينيستر ەكەۋىمىزدى ماشيناسىنا وتىرعىزىپ الدى. ەلوردا اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ويدىڭ پىسكەن كەزى. كەزدەسۋلەردە دە بۇل تۋرالى ايتىپ جۇرگەن. ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ... «مۇمكىن، استانا دەپ اتارمىز؟ قاناتتى ءسوز سياقتى. بولاشاققا دەگەن تالپىنىسىمىزدىڭ سيمۆولى بولار ەدى» دەدى. ادەتتەگىدەي، پرەزيدەنتتىڭ سوزىنەن كەيىن ءبىز ءبىراز ءۇنسىز قالدىق. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى «بۇگىن رەزيدەنتسياعا كەلىڭدەر. سوندا سويلەسەمىز» دەدى. كەشكە اڭگىمە جالعاستى. استانا ءۇشىن پرەزيدەنت بىرنەشە مىسالدار كەلتىردى. ءبىراق زاڭ بويىنشا، قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ قولداۋى كەرەك بولاتىن. قولداۋ كورسەتىلدى دە. 1998 -جىلعى 6 مامىردا قالالىق ءماسليحاتتىڭ سەسسياسىندا دەپۋتاتتار قالا اتاۋىن استاناعا اۋىستىرۋ تۋرالى ءبىرجاقتى شەشىم قابىلدادى» . بۇدان كەيىنگى كەزدەرى دە استانانىڭ قالا مارتەبەسىنە سايكەس جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جالعاسىن تاپتى. ەلوردانىڭ تورىنەن قازاقتىڭ ءۇش ۇلى تۇلعاسى تولە، قازىبەك جانە ايتەكە بيلەرگە ەسكەرتكىش تۇرعىزىلىپ، بابالار الدىنداعى ۇلكەن ءبىر پارىز ورىندالدى.

وسى جىلى اتقارىلعان باستى شارالاردىڭ ءبىرى - جىل سوڭىنا تامان ەلدەگى زەينەتاقى رەفورماسىنا تىڭ قادامدار باستالدى. بۇل رەتتە ەلىمىزدە 1998 -جىلعا دەيىن قولدانىستا بولعان ىنتىماقتىق زەينەتاقى جۇيەسىن سول كۇيىندە ساقتاپ قالۋ، ەكونوميكاداعى جانە سوعان سايكەس رەسپۋبليكانىڭ الەۋمەتتىك سالاسىنداعى داعدارىستىق قۇبىلىستاردىڭ شيەلەنىسۋىنە اكەلۋى مۇمكىن ەدى. بۇل رەتتە تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە قازاقستان ءبىرىنشى بولىپ جوسپارلى تۇردە زەينەتاقىمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جيناق جۇيەسىنە ءوتۋدى باستادى. زەينەتاقى رەفورماسىن ىسكە اسىرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى، زەينەتاقى جارنامالارىنىڭ دەربەستەندىرىلگەن ەسەبى ارقىلى، ەڭبەك ۇلەسىنىڭ زەينەتاقىعا سايكەس، ساي كەلەتىن قارجىلىق جاعىنان تۇراقتى جانە ادىلەتتى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ بولدى.

 

سونىمەن قاتار، 1998 وقۋ جىلىندا 88 ۇمىتكەرگە قر پرەزيدەنتىنىڭ «بولاشاق» ستيپەندياسى تاعايىندالدى. ال سول جىلدىڭ مامىر ايىندا ەلىمىزدەگى شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىنىڭ جالاقى قارىزى 55 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. رەسپۋبليكادا 544 كاسىپورىن جۇمىسىن تولىق توقتاتىپ، 327 جارتىلاي جۇمىس كەستەسىنە كوشكەن. 1998 -جىلى ەلىمىزگە 2 ميلليارد دوللارعا جۋىق شەتەل ينۆەستيتسياسى كەلسە، جەلتوقسان ايىندا ەلىمىز ۆاليۋتالىق رەزەرۆتەردى قولداۋ ءۇشىن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنان 154,7 ميلليون دوللار نەسيە الدى. سونىمەن...

1998 -جىل:

- 21 -قاڭتار - ق ر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ ماسكەۋدە «تورتەۋدىڭ شارتىنا» (قازاقستان، قىرعىزستان، بەلارۋس جانە رەسەي) قاتىسۋشى ەلدەردىڭ كوشباسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىنە قاتىستى. كەزدەسۋ بارىسىندا ءبىرىڭعاي كەدەن كەڭىستىگىن قۇرۋ تۋرالى قازاقستان كوشباسشىسىنىڭ باستاماسى قولداۋ تاپتى؛

- 30 -قانتار - 2 -اقپان - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ داۋوستا (شۆەيتساريا) وتكەن دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى. ەلباسى فورۋمدا كاسپي تەڭىزىنىڭ كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن يگەرۋ جانە تاسىمالداۋ ماسەلەلەرى جونىندە بايانداما جاسادى. فورۋم بارىسىندا ن. نازاربايەۆ شۆەيتساريا كونفەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى فلاۆيو كوتتيمەن، برازيليا پرەزيدەنتى ف. ەنريكە كاردوزۋمەن جانە بولگاريا پرەزيدەنتى پەتر ستويانوۆپەن كەزدەسۋ وتكىزدى. بۇل كەزدەسۋلەردە بانك ىستەرىن، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى وركەندەتۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وڭدەۋ، مينەرالدى رەسۋرستاردى ءوندىرۋ جانە ۇقساتۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ ءۇشىن وسى ەلدەردىڭ جەكەمەنشىك كومپانيالارىنىڭ قارجى رەسۋرستارىن تارتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى؛

- 13 -اقپان - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ الماتىدا قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلگەن يسپانيا كورولى حۋان كارلوس ءى- مەن كەزدەستى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ يسپانيا كورولىن قازاقستانداعى رەفورمالاردىڭ بارىسىمەن جانە ەلىمىز دامۋىنىڭ بولاشاعىمەن تانىستىردى. مەملەكەت باسشىلارى ءبىرقاتار حالىقارالىق ماسەلەلەر بويىنشا پىكىر الماسىپ، دۇنيەجۇزىلىك ساياساتتىڭ كوكەيتەستى پروبلەمالارى جونىندە كوزقاراستارىنىڭ جاقىندىعىن كورسەتتى. اڭگىمە كەزىندە ەكى جاق تا ەلەۋلى مۇمكىندىكتەرى بار قازاقستان - يسپانيا قاتىناستارىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ن. نازاربايەۆ رەسپۋبليكامىزدىڭ ەكى مەملەكەت اراسىنداعى ساياسي جانە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىن جانداندىرۋعا مۇددەلى ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. يسپانيانىڭ پرەمەر- ءمينيسترى ح. م. ازناردىڭ بىلتىر قازاقستانعا كەلگەن ساپارىنىڭ ماڭىزىن جوعارى باعالادى؛

- 12 -ناۋرىز - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن موڭعوليانىڭ پرەزيدەنتى ن. باگابانديمەن كەزدەستى. پرەزيدەنت سارايىنىڭ سالتانات زالىندا ەكىجاقتى قۇجاتتارعا قول قويۋ ءراسىمى بولدى. ن. نازاربايەۆ پەن ن. باگاباندي قازاقستان مەن موڭعوليانىڭ دوستىق قاتىناستارى مەن ىنتىماقتاستىقتى ونان ءارى دامىتۋ تۋرالى بىرلەسكەن دەكلاراتسياعا قول قويدى. بۇل قۇجاتتا تاۋار مەن كاپيتالدىڭ ءتيىمدى قوزعالىسىنا، ەلدەر اراسىنداعى كولىك پەن كوممۋنيكاتسيا قاتىناستارىن دامىتۋعا، بارلاۋ، قازبا بايلىقتارىن تابۋ جانە وڭدەۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن مال شارۋاشىلىعىنداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىققا ارنالعان پارمەندى ءىس- شارالاردى جۇرگىزۋگە كەلىستى؛

- 26 -ناۋرىز - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ تاشكەنتتە وتكەن ورتا ازيا مەملەكەت باسشىلارى سامميتىنە قاتىستى. كەزدەسۋ ناتيجەسىندە ورتا ازيا ەكونوميكاسىنا ارنالعان ارنايى باعدارلاما تۋرالى تاشكەنتتىك دەكلاراتسيا (سپەكا) قابىلداندى؛

- 9-10 -ءساۋىر - ق ر پرەزيدەنتى رەسەيگە جۇمىس ساپارىمەن باردى. رەسەي پرەزيدەنتى ب. ەلتسينمەن كەزدەسۋ بارىسىندا قازاقستان- رەسەي قارىم- قاتىناستارى جانە كاسپيي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى ماسەلەلەرىن تالقىلادى؛

- 15 -ءساۋىر - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن بەلگيا پرەمەر- ءمينيسترى جان- ليۋك دەانمەن كەزدەستى؛

- 28-29 -ءساۋىر - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ «4+N» سامميتىنە جانە ت م د مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنا قاتىستى. ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قاراپايىم ادامدارعا قاراي قاراپايىم ون قادام» باعدارلاماسى تالقىلانىپ، قابىلداندى. سونداي- اق، جيىن بارىسىندا تاجىكستان «تورتتىك وداققا» قابىلداندى؛

 

 - 6 -مامىر - قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى - اقمولا قالاسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى - استانا قالاسى دەپ قايتا اتاۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويدى. ن. نازاربايەۆ استانا جايىنداعى ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا بىلاي دەپ ەسكە الادى: «بۇعان دەيىن دە بۇل قالانى قالاي اتاۋ تۋرالى ءسوز كوپ بولدى. ءتۇرلى ۇسىنىستار ايتىلدى. قالانى ەلدىڭ اتىمەن قازاقستان دەپ اتاۋ جونىندە، باسقا دا، سونىڭ ىشىندە نۇرسۇلتان دەپ اتاۋ كەرەك دەگەن دە ۇسىنىستار بولدى. بۇل قالا، قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسى مەنىڭ ماقتانىشىم ەدى، سوندىقتان ونىڭ اتاۋىن سان قۇبىلتۋعا جول بەرە المايتىن ەدىم. وندا اقمولانى قالاي اتاعان، ءدال ايتقاندا قالاي دەپ قايتا اتاعان ءجون؟ ول اتاۋ قازاقستاندىقتاردىڭ، ەلىمىزدىڭ بارشا ۇلتى مەن ۇلىسىنىڭ عانا ەمەس، كىرپياز شەتەلدىكتەردىڭ دە كوڭىلىنەن شىعۋى كەرەك. مۇمكىن قاراوتكەل دەرمىز؟ الماتى وزىمەن ءبىر اتتاس الماتى شاتقالىنىڭ اتىمەن اتالعان عوي. الدە ەسىل مە؟ سارىارقا ما؟ ءبىراق كوكەيگە قونار ەمەس. ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرلى، قالاۋلى، ءبىراق تىم ەسكى اتاۋلارىمىز بۇگىنگى استانانى كوشىرۋمەن جانە قازاقستاندا ءجۇرىپ جاتقان باسقا دا زور وزگەرىستەرمەن بايلانىستى جالپى كوڭىل اۋانىنا جاۋاپ بەرە الماي تۇرعاندىعىنان بولار. شىنىن ايتقاندا، استانانىڭ اتىن اۋىستىرۋ ۇدايى ويىمنان شىقپاي، ات ىزدەۋمەن بولدىم. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر جولى... ءبىر جولى تۇندە، دالىرەك ايتسام، ساعات تۇنگى ەكىدە استانا دەگەن اتاۋ ويىما ساپ ەتىپ، كوكەيىمە قونا كەتكەنى. استانا دەگەنىمىز استانا! قازاقشا ادەمى ەستىلەدى. قوماقتى، اۋىز تولادى، قىسقا دا نۇسقا، اۋەزدى. ورىسشا دا، اعىلشىنشا دا سولاي ەستىلەدى. بۇل اتاۋدا باتىلدىق، مىعىمدىق جانە ايقىندىق رەڭك بار. استانا! ءسويتىپ، ءتۇن ورتاسىندا كەلگەن وي قازاقستان استاناسىنىڭ جاڭا اتاۋى استانا كوكەيگە ءبىرجولاتا ۇيالادى. استانا وسى ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىندا ناعىز استاناعا اينالدى. جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەت قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسىنا. ايتپاقشى، سول كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى استانا قالاسىندا سارىارقا جانە الماتى اۋداندارىن قۇرۋ تۋرالى» جارلىق قابىلداندى. ءسويتىپ، استانا قالاسىنىڭ كارتاسىندا ەكى اۋدان پايدا بولدى. ولار استانانى ەكى ءبولىپ تۇرعان جوق، قايتا ءبىرتۇتاس بىرىكتىرىپ تۇر...»؛

 - 3 -شىلدە - استانادا شانحاي جانە ماسكەۋ كەلىسىمىنە قاتىسۋشى بەس مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى ءوتتى. كەزدەسۋ بارىسىندا شەكارا ايماعىنداعى اسكەري سالاداعى سەنىمدىلىكتى نىعايتۋ تۋرالى شانحاي جانە شەكارا ايماعىنداعى قارۋلى كۇشتەردى ازايتۋ تۋرالى ماسكەۋ كەلىسىمدەرىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن تالقىلادى؛

- 4 -شىلدە - استانادا ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ پەن ق ح ر ءتوراعاسى جياڭ زىمين قازاقستان- قىتاي شەكاراسى تۋرالى قوسىمشا كەلىسىمشارتقا قول قويدى؛

- 6 -شىلدە - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ رەسەيگە جۇمىس ساپارىمەن باردى. ساپار بارىسىندا ن. ءا. نازاربايەۆ رەسەي پرەزيدەنتى ب. ەلتسينمەن جانە پرەمەر- مينيستر س. كيريەنكومەن كەزدەستى؛

- 22 -قىركۇيەك - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ يتالياعا رەسمي ساپارمەن باردى. ساپار بارىسىندا يتاليا پرەزيدەنتى و. ل. سكالفارومەن جانە مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ر. پروديمەن كەزدەستى. ن. نازاربايەۆتىڭ 1998 -جىلعى قىركۇيەكتە يتالياعا رەسمي ساپارى ەكى جاقتى قاتىناستاردى ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە ىقپال ەتتى. ول يتاليا پرەزيدەنتى و. ل. سكالفارومەن، مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ر. پروديمەن، ۆاتيكاننىڭ جانە ريمدىككاتوليكتىك شىركەۋدىڭ باسشىسى پاپا II يوان پاۆەلمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. قاسيەتتى تاق پەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى كەلىسىمدى ايرىقشا ءبولىپ ايتۋ كەرەك. قازاقستان وسىنداي قۇجاتقا قول قويعان ت م د- داعى تۇڭعىش مەملەكەت بولدى. كەلىسىمگە قول قويىلعاننان كەيىن تاراتىلعان ۆاتيكاننىڭ رەسمي مالىمدەمەسىندە اتالعان كەلىسىمدى جاساسۋ «تاريحي وقيعا» دەپ اتالدى.

- 28 -قىركۇيەك - ق ر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ق. توقايەۆ ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 53- سەسسياسىندا ءسوز سويلەدى. ق. توقايەۆ ب ۇ ۇ باس حاتشىسى ك. اننانمەن، ا ق ش پرەزيدەنتىنىڭ كاسپي تەڭىزىنىڭ ەنەرگورەسۋرستارىن يگەرۋ جونىندەگى كەڭەسشىسى ر. مورنينگستارمەن، ءازىربايجاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ت. زۋلفۋگاروۆپەن، ۆەتنامنىڭ - نگۋەن مانح كاممەن، يراننىڭ - ك. حاررازيمەن، كيپردىڭ - ي. كاسۋليدەسپەن، كۋۆەيتتىڭ - س. اس- ساباحپەن، سينگاپۋردىڭ - س. جاياكۋمارمەن، فيليپپيننىڭ - ل. سيازانمەن، اۋعانستاننىڭ سىرتقى ىستەر ۆيتسە- ءمينيسترى - ا. ابدۋللامەن، ءۇندىستاننىڭ مەملەكەتتىك ءمينيسترى - ۆ. رادجەمەن كەزدەستى.

- 29 -قازان - انكارادا قازاقستان پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ، ازەربايجان - گ. اليەۆ، گرۋزيا - ە. شيەۆارنادزە، وزبەكستان - ي. كارىموۆ، تۇركيا - س. دەميرەل كاسپيلىك جانە ورتا- ازيالىق مۇنايدى الەمدىك نارىققا «ۆوستوك- زاپاد» ءدالىزى ارقىلى تاسىمالداۋ تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويدى؛

- 30-31 -قازان - ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ وزبەكستانعا رەسمي ساپارمەن باردى. ساپار بارىسىندا وزبەكستان پرەزيدەنتىمەن كەزدەسىپ، ءبىرقاتار قۇجاتتارعا قول قويدى؛

- 2 -جەلتوقسان - وسلودا وتكەن ە ق ى ۇ قاتىسۋشى- مەملەكەتتەر سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ كەڭەسى بارىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن ە ق ى ۇ اراسىندا الماتىدا ە ق ى ۇ ورتالىعىن اشۋ تۋرالى مەموراندۋمعا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن ەقىۇ- نىڭ دەموكراتيا جانە ادام قۇقىعى جونىندەگى بيۋروسى اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى؛

- 22 -جەلتوقسان - ق ر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى.

اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى