ەلىمىزدە 1991-2014 -جىلدار ارالىعىندا بولعان ەڭ ماڭىزدى وقيعالار
ءبىز كوبىنە تاۋەلسىزدىك تۋرالى ايتقاندا، نە 90-جىلداردىڭ باسىنداعى كەزەڭدى سيپاتتايمىز نە بۇگىنگى ناتيجەگە توقتالامىز، اراداعى بولعان جەكەلەگەن وقيعالاردى، وتكەن جىلداردى كوپ ەسكە تۇسىرمەيمىز. «تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ساياسي تاريحى: وقيعالار جىلناماسى» اتتى كىتاپتىڭ نەگىزىندە وقىرمان نازارىنا 1991-2014-جىلدار ارالىعىنداعى ساياسي وقيعالار حرونيكاسىن ۇسىنامىز
1991-جىل
1- جەلتوقسان. تۇڭعىش رەت جالپىحالىقتىق داۋىس بەرۋ جولىمەن قازاقستان پرەزيدەنتىن سايلاۋ ءراسىمى وتكىزىلدى. سايلاۋ ناتيجەسىندە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ كوپشىلىك داۋىسپەن (�,76) جەڭىسكە جەتتى.
1992-جىل
تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلى قازاقستان ءۇشىن ءوزىن الەمگە تانىتۋ جىلى بولدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا جانە باسقا دا ءىرى حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە بولىپ قابىلداندى. كوپتەگەن ءىرى مەملەكەتتەرمەن تىكەلەي ساياسي- ەكونوميكالىق قاتىناس ورناي باستادى. سونىمەن بىرگە 1992-جىل ك س ر و- نىڭ كەزىندە باستالعان جانە وداقتىڭ ىدىراۋىمەن كۇشەيە تۇسكەن ەكونوميكالىق داعدارىسقا قارسى جۇيەلى كۇرەستىڭ باستالعان جىلى بولدى. رەسەيدە 1992-جىلى باعانى ەركىنە جىبەرگەندىكتەن قازاقستان كۇردەلى شارالار قابىلداۋعا جانە «شوك تەراپياسىن» جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. قازاقستاندا ينفلياتسيا جىل اياعىندا 3000 پايىزعا جەتتى. ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ كۇشەيىپ جانە ءتىل ماسەلەسىنە بايلانىستى قوعامدا ساياسي جىكتەلىس تەرەڭدەي باستادى.
1993-جىل
1993-جىل تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنداعى ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ ەڭ تەرەڭدەگەن جىلى بولدى. ناۋرىز ايىندا ەلدەگى قۇنسىزدانۋ پروتسەسى گيپەرينفلياتسياعا اينالدى. 1993-جىلى ەلەكتر ەنەرگياسى مەن گاز باعاسى مىڭداگان ەسەگە كوتەرىلدى. جالاقىنىڭ كەشىكتىرىلىپ بەرىلۋى بارلىق سالادا كۇشەيە باستادى. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى كۇرت قۇلدىراپ كەتتى. وسىنداي جاعدايلارعا بايلانىستى قازاقستاندا قاراشا ايىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا - تەڭگە ەنگىزىلدى. ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ قيىنداۋى الەۋمەتتىك توپتاردىڭ ساياسي تالاپتارىن تۇجىرىمداعان ساياسي پارتيالاردىڭ پايدا بولۋىنا اسەر ەتتى. 1993-جىلدىڭ سوڭىندا قازاقستاندا 4 ساياسي پارتيا تىركەلدى. ولار: سوتسياليستىك پارتيا، قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىق پارتياسى، «قازاقستاننىڭ حالىق كونگرەسى» جانە كوممۋنيستىك پارتيا. قوعامدىق قوزعالىستاردان - يادرولىق جارىلىسقا قارسى «نيەۆادا - سەمەي»، ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى جانە «قازاقستاننىڭ حالىق بىرلىگى» وداعى، 11 رەسپۋبليكالىق ۇلتتىق مادەني توپتار تىركەلدى. رەسپۋبليكادا 300-دەن اسا قوعامدىق- ساياسي ۇيىمدار، 68 ءار ءتۇرلى قورلار تىركەۋگە الىندى. 1993-جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قوعامدىق-ساياسي قوزعالىستار ۇيىمداسقان ساياسي كۇشكە اينالدى.
1994-جىل
قازاقستان تاريحىندا تۇڭگىش رەت ساياسي پارتيالار مەن قوزعالىستار بيلىكتىڭ ناقتى تۇتقالارىنا قول جەتكىزۋى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ قالىپتاسۋىنا جانە قابىلدانۋىنا ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگىن الدى. رەسپۋبليكا ۇكىمەتىندە جاڭا پارلامەنت تۋرالى زاڭ جوباسى بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، پارلامەنت سايلاۋى ءوتتى. ناتيجەسىندە رەسپۋبليكادا كوپ پارتيالىقتىڭ قالىپتاسۋى ورىن الدى. پرەزيدەنت جارلىعىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەكسپورت-يمپورت بانكى» قۇرىلدى. ەلدەگى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ السىرەۋى ناتيجەسىندە ىشكى جالپى ءونىم الدىڭعى جىلدىڭ كورسەتكىشتەرىنە قاراعاندا ' عا دەيىن قىسقاردى. ۇلتتىق التىن- ۆاليۋتا رەزەرۆى 805,221 ميلليون ا ق ش دوللارىن قامتىدى. ق ر پارلامەنتى ستراتەگيالىق ماڭىزدى «مۇناي تۋرالى» زاڭ جوباسىن قابىلدادى. ەلىمىزدەگى اتوم جارىلىستارىنىڭ ناتيجەلەرىن جويۋ ءىس-شارالارى الدىڭعى قاتارلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە انىقتالدى. الەمنىڭ يادرولىق دەرجاۆالارى بەيبىت دامۋ جولىن تاڭداعان قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدەمە بەردى. بايقوڭىر عارىش ايلاعىن پايدالانۋ جونىندە قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى. حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ارال تەڭىزىن قايتا جانداندىرۋمەن سول ايماقتاردىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەلەرىن شەشۋ باعىتىنداگى ءىس-شارالارى باستاۋ الدى. جالپى، قازاقستان 1994-جىلى شەتەل مەملەكەتتەرىمەن دوستاستىق كەلىسىمدەر مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاسۋ سالاسىندا ءبىرقاتار كەلىسىم-شارتتارعا قول جەتكىزدى.
1995-جىل
ەل تاۋەلسىزدىگى ورناعان كۇننەن باستاپ، الەمدىك ساحنادا قازاقستان ءوزىن كوپ ۇلتتى، بەيبىت مەملەكەت رەتىندە تانىتۋدا. وسىعان دالەل رەتىندە پرەزيدەنت جارلىعىمەن قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى قۇرىلدى. ن. نازاربايەۆ قازاقستان ءۇشىن تاريحي ماڭىزدى وقيعا دەپ اتاپ وتكەن ءتول تەڭگەمىزدى شىعارۋ فابريكاسىنىڭ اشىلۋ ءراسىمى ءوتتى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۇلتتىق ۆاليۋتامىز - تەڭگەنىڭ تۇعىرى بەكىدى، ەلىمىزدە ماكروەكونوميكالىق تۇراقتاندىرۋ پروتسەسى ىسكە استى. قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق-قارجىلىق تاۋەلسىزدىگى تولىق ايقىندالىپ بولدى. رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسى قابىلداندى. جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا «پارلامەنت» ۇعىمى العاش رەت رەسمي تۋردە بەكىتىلدى. الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماڭىزى بار «جەكەشەلەندىرۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. مۇناي ءوندىرىسىنىڭ دامۋىندا «باتىس قازاقستان - قۇمكول» مۇناي قۇبىرى ىسكە قوسىلدى. قازاقستان پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ ەكىجاقتى بايلانىستاردى دامىتۋ، رەسپۋبليكادا ەكونوميكالىق رەفورمالاردى تەرەڭدەتۋگە قولايلى جاعداي تۋعىزۋدى باقىلاۋعا الۋ مىندەتتەرىن الدىڭعى قاتارلى ماسەلەلەر تىزبەگىنە ەنگىزدى.
1996-جىل
رەسپۋبليكادا ورىن العان الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ تۇراقسىزدانۋ كورىنىستەرى كوپتەگەن كاسىپورىن جۇمىسشىلارىن جالاقى ماسەلەلەرىنە قاتىستى قارسىلىق اكسيالارىن ۇيىمداستىرۋىنا سەبەپكەر بولدى. 1994-جىلعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا، جۇمىسسىز قالعاندار سانى 1,8 ەسەگە ۇلعايدى. رەسپۋبليكادا كىشى كاسىپكەرلىكتى قولداۋ بويىنشا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە باعدارلامالار ىسكە كوسىلدى. قازاقستان ىنتىماقتاسۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «شانحاي بەستىگى» ۇيىمىنا مۇشە بولا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ساياسي قاتىناستارداعى ورنىن ايقىنداي ءتۇستى. رەسپۋبليكانىڭ جالپى سىرتقى ساياسي باسىمدىقتارى مەن ءاربىر ەلمەن قارىم-قاتىناسىنان باستاپ، كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كەلىسسوزدەر بەلسەندى جۇرگىزىلدى. مەملەكەتىمىزدىڭ تابيعي رەسۋرستارىن راتسيونالدى كەشەندى يگەرۋ نەگىزىندە ايماقتىڭ دامۋىن تەزدەتۋ، جوعارى تيىمدىلىگى بار ەكسپورتقا باعىتتالعان وندىرىستەردى قۇرۋ، ەكونوميكانىڭ الەمدىك شارۋاشىلىق جۇيەسىنە جوسپارلى قوسىلۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ماسەلەلەرى قاتاڭ باقىلاۋعا الىندى.
1997-جىل
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الداعى ۋاقىتتاعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارى ايقىندالدى. ەلدەگى ساياسي پارتيالار، قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن ۇلتتىق مادەني ورتالىقتار الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قيىندىقتارمەن كۇرەسۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىمەن بىرلەسىپ قىزمەت ەتۋ كەلىسىمىنە قول جەتكىزدى. جالاقى مەن زەينەتاقى بويىنشا قارىزدى تولەۋ، شاعىن بيزنەستى دامىتۋ، جەكەشەلەندىرۋدى جەدەلدەتۋ ماسەلەلەرىن ەلباسى ءوز باقىلاۋىنا الدى. قارجى ينستيتۋتتارىن دامىتۋدى قولداۋ باعدارلاماسى ءىرى باتىس بانكتەرىنىڭ قولداۋىمەن ەداۋىر العا جىلجي باستادى. قازاقستاندىق بانكتەردىڭ ينستيتۋتسيونالدى دامۋى مەن قازاقستان بانك جۇيەسىنىڭ الەمدىك قارجى جۇيەسىنە تەرەتس ينتەگراتسيالانۋى كورىنىس تاپتى. يمپورت پەن ەكسپورت تاۋارلارىنا بايلانىستى سىرتقى ساۋدا ۇدەرىستەرى مەن كەدەندىك سالىققا قاتىستى بارلىق ماسەلەلەرگە قولايلى رەجيم جاساۋ العا تارتىلدى. ەگەمەندىكتىڭ ماڭىزدى شارتى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتىك شەكارا ماسەلەلەرى بويىنشا رەسەي، قىتاي، قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان اراسىنداعى مەملەكەتتىك شەكارالاردىڭ مىزعىماستىگى تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى. ۇلتتىق ەرەكشەلىگى زور «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداگى تىلدەر تۋرالى» زاڭى بەكىتىلدى. پرەزيدەنت ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان-2030» ەل دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارى جاساقتالىپ، ەلباسىنىڭ حالىققا جولداۋىندا قازاقستان 2030-جىلى دامىعان، ساياسي تۇراقتى مەملەكەت ۇلگىسى رەتىندە ءبىرىنشى ورتاازيالىق «بارىس» مەملەكەتى بولۋى قاجەت دەگەن ماقسات قويدى. ق ر-نىڭ استاناسى استانا قالاسىنا كوشىرىلدى جانە استانا رەسمي تۇردە قازاقستان استاناسى مارتەبەسىنە يە بولدى.
1998-جىل
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بەيبىت، جان-جاقتى دامۋ جولىنا قاراماستان، ءبىرقاتار ايماقتاردا داعدارىستىق جاعدايلار كورىنىس تاپتى. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك ايماعىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىق ماسەلەلەرى باستى مانگە يە بولدى. وسىعان وراي، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىن داعدارىستان شىعارۋ جوسپارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بەكىتىلدى. اگرووندىرىس كەشەنىنىڭ دامۋى، كىشى جانە ورتا بيزنەس، زەينەتاقى رەفورماسى ماسەلەلەرى اعىمداعى جىلدىڭ ماڭىزدى دا وزەكتى ماسەلەلەرىنە اينالدى. الايدا قازاقستان 1999-جىلدىڭ 1- قاڭتارىنان باستاپ ءۇش جىلدىق كەزەڭگە ب ۇ ۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە سايلاندى. بۇل قازاقستاننىڭ الەمدىك ساحنادا ءوز مارتەبەسىن ايقىنداي ءتۇستى. ەرەكشە وقيعا رەتىندە ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋىنا قاتىستى ماسەلەلەردىڭ جوعارعى دەڭگەيدە تالقىلانۋى العاش رەت باستاۋ الدى. الەۋمەتتىك سالادا زەينەتاقى رەفورماسىن قولداۋ ماقساتىندا حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارى ارقىلى ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىلدى. ۇكىمەت وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە قولداۋ جاساۋىن جالعاستىراتىندىعىن مالىمدەدى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. ەلىمىزدەگى ينۆەستيتسيالىق كليمات ماسەلەلەرى مەن قازاقستان ءۇشىن الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس اسەرىن تومەندەتۋ ءىس-شارالارى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزى بولدى. ازاماتتىق قوعام ورناتۋ جانە دەموكراتيالىق مەملەكەت قالىپتاستىرۋ باعىتىندا «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭ جاريالانىپ. پرەزيدەنت جارلىعىمەن 1999-2000-جىلدارعا ارنالعان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما بەكىتىلدى. سونىمەن قاتار ماڭىزدى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى الداعى جىلى وتەتىن ق ر پرەزيدەنتتىك سايلاۋى بولدى.
1999-جىل
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتتىك سايلاۋى ءوتتى. ن. نازاربايەۆ جوعارى پايىزدى داۋىسپەن پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنە قايتا سايلاندى.
اشىق ازاماتتىق قوعام كورىنىسى رەتىندەگى كوپتەگەن ساياسي پارتيالارمەن قوعامدىق ۇيىمدار قۇرىلدى. سونىڭ ءبىرى «وتان» رەسپۋبليكالىق ساياسي پارتياسى بولىپ تابىلدى. قازاقستانعا دامىعان ەلدەردىڭ ىسكەر توپتارىنىڭ نازارىن اۋدارۋ، حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن تانىسۋ، قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق ساياساتى مەن ەكونوميكالىق دامۋ مۇمكىندىكتەرىمەن تانىستىرۋ سەكىلدى باستى مىندەتتەر قويىلدى. ق ر- نىڭ «ۇلتتىق بانكى» جانە ەكىنشى دەڭگەيلى قارجى ينستيتۋتتارى ءبىرقاتار حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن ءتيىمدى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزدى. «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭنىڭ قابىلدانۋى اشىق، ەركىن قوعام ورناۋىنىڭ بەلگىسى رەتىندە قابىلداندى. رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار «مۇناي تۋرالى» جاڭا زاڭعا قول قويىلدى. ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ سايلاۋى ءوتتى. كوپتەگەن وپپوزيتسيا ۇيىمدارى تاراپىنان سايلاۋ ناتيجەلەرىنە قارسىلىقتار مەن سەنىمسىزدىكتەر ايتىلدى. رەسپۋبليكا ايماقتارىندا جالاقى جانە زەينەتاقى تولەمدەرى بويىنشا شەرۋ اكسيالارى ۇيىمداستىرىلىپ، جۇمىسشىلار ءوز نارازىلىقتارىن ءبىلدىردى.
2000-جىل
قازاقستان ءۇشىن الداعى ۋاقىتتا سەرپىندى دامۋ ۇدەرىسى باستالدى. كوپتەگەن حالىقارالىق كەلىسىمدەر مەن مەملەكەتتىك ماڭىزى جوعارى زاڭ قۇجاتتارىنا قول قويىلدى. تۇجىرىمدامالىق تۇردە «جەر تۋرالى» زاڭ جوباسى قابىلداندى. زاڭ جوباسىنىڭ نەگىزگى قاعيداسى مەن ەرەكشەلىگى جەردى كونستيتۋتسياعا ساي ءۇزاق مەرزىمدى جالعا بەرۋ قۇقىعىمەن مەملەكەتتىك مەنشىك مارتەبەسىن بەكىتۋ بولىپ تابىلادى جانە جەردى جالعا بەرۋ ۋاقىتى 99 جىلدان 47 جىلعا تومەندەتىلدى. سونىمەن قاتار قازاقستان ءوزىنىڭ شەكارالاس ەلدەرىمەن اۋماقتىق ماسەلەلەرىن كونسترۋكتيۆتى شەشۋ جولىندا ايتارلىقتاي ءىس-شارالار اتقاردى. العاش رەت مەملەكەتىمىزدە گەندەرلىك ساياسات ماسەلەلەرى تالقىعا ءتۇستى. ءبىرقاتار ج و و- دا گەندەرلىك ساياسات كۋرستارى ەنگىزىلە باستادى. قازاقستان اينالاسىنداعى گەوساياسي وزگەرىستەر مەن سوڭعى ۋاقىتتا ورىن العان ەكسترەميزمنىڭ ءورىس الۋى، اسكەري كونفليكتتەردىڭ ەسكالاتسياسىنا بايلانىستى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن رەسپۋبليكانىڭ اسكەري دوكتريناسى بەكىتىلدى. ماڭىزدى ولجا رەتىندە سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىندا يادرولىق سىناقتارعا ارنالعان سوڭعى ويپاننىڭ جويىلۋىن ايتۋعا بولادى. رەسپۋبليكادا ساياسي، سونداي-اق ەكونوميكالىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى كەڭەيتۋ مۇمكىندىكتەرىنە قاتىستى ماسەلەلەردىڭ كەڭ اۋقىمى قامتىلدى.
2001-جىل
ەلباسى تاۋەلسىزدىكتىڭ 10 جىلدىعىنا وراي ەكونوميكانى وركەندەتۋ، حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ تۇرعىسىندا بارلىق بيلىك قۇرىلىمدارىنا مىندەتتەرىن ناقتىلاپ بەردى. سونىمەن قاتار ەلىمىزدىڭ 10 جىلدىق تاۋەلسىزدىك مەرەيتويىنا بايلانىستى حالىقارالىق دارەجەدە ءىس-شارالار اتقارىلدى. 21- عاسىر تەحنيكا عاسىرى بولعاندىقتان، قازاقستان بۇل سالا بويىنشا دا وزىندىك دامۋ جولىن ايقىنداي ءتۇستى. ۇلتتىق اڭپاراتتىق ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما ىسكە قوسىلدى. قازاقستان مەن قىتاي شەكاراارالىق وزەن سۋلارىن راتسيونالدى قولدانۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ىنتىماقتاستىق تۋرالى قازاڭستان- قىتاي ۇكىمەتتەرى اراسىندا كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى. رەسپۋبليكانىڭ گاز سالاسىنىڭ 2015-جىلعا دەيىنگى دامۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسى تالقىعا ءتۇسىپ، قازاقستان الەمدە وندىرگەن گاز سالاسى بويىنشا 15, ت م د ەلدەرى اراسىندا 4-ورىندى الاتىنى جاريالاندى. ا ق ش- تا ورىن العان تەرروريستىك اكتىلەر دۇنيە ءجۇزىن ءدۇر سىلكىندىردى. وسىعان وراي، قازاقستان ءوزىنىڭ تەرروريزمنىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە قارسى ەكەندىگىن، بەيبىت دامۋ جولىن ۇستاناتىندىعىن مالىمدەدى.
2002-جىل
ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن اعىمداعى جىل دەنساۋلىق جىلى بولىپ جاريالاندى. بۇل حالىقتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مادەنيەتىن، مەديتسينا سالاسىنداعى قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋعا ارنالعان ماڭىزدى شەشىم بولدى. ەۋرازيا ەكونوميكالىق قوعامداستىعى وتىرىسىندا ن. ءا. نازاربايەۆ پەن ۆ. ۆ. پۋتين تاريحي قۇجاتقا - رەسەي مەن قازاقستان اراسىنداعى كاسپي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىن مەجەلەۋ جونىندەگى كەلىسىمگە قول قويدى. ساياسي ماڭىزدىلىگى جوعارى «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. قازاقستاننىڭ وپپوزيتسيالىق «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ قۋرىلۋى - دەموكراتيالىق قوعامنىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە ايقىندالدى. تۇركىستاندا دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ II قۇرىلتايى ءوتتى. جيىندا ورالمانداردىڭ ەلگە ورالۋ ماسەلەسى قارالىپ، كوشى-قون كۆوتاسىنىڭ مولشەرىن ۇلعايتۋ جوسپارى قاراستىرىلدى.
2003-جىل
2003-جىل - مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قابىلدانعان ورالمانداردىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋى باعدارلاماسىنىڭ قابىلدانۋىمەن ماڭىزدى. بەلارۋس، قازاقستان، رەسەيمەن ۋكراينا ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرۋ تۋرالى مالىمدەمەگە قول قويدى. شيكىزات باعىتىنان قول ۇزۋگە ىقپال ەتەتىن ەكونوميكا سالالارىن ءارتاراپتاندىرۋ جولىمەن ەلدىڭ عيبراتتى دامۋىنا قول جەتكىزۋ، ۇزاق مەرزىمدى جوسپار ارقىلى سەرۆيستىك- تەحنولوگيالىق ەكونوميكاعا وتۋگە جاعداي جاساۋ ماقساتىندا قازاقستاننىڭ 2003-2015-جىلدارداعى يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋى مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ۇسىنىلدى. ق ر «جەر» كودەكسى قابىلداندى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءولىم جازاسىنا موراتوري ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويىلىپ، رەسپۋبليكامىزدا ەڭ جوعارعى جازالاۋ ءتارتىبىن قولدانۋ جويىلدى. «قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق قورى» ا ق مەن «ۇلتتىق يننوۆاتسيالىق قورى» جانە ءبىرقاتار مەملەكەتتىك ورگاندار جاڭا قىزمەت قۇزىرەتتىلىكتەرىمەن قايتا قۇرىلدى. سوڭعى جىلدارى الەمدە كورىنىس تاپقان اقپاراتتىڭ تەحنولوگيالاردىڭ دامۋ ۇدەرىسى قازاقستانعا دا كەلىپ جەتتى. قوعامنىڭ جاپ-جاقسى اقپاراتتانۋى مەن اقپاراتقا تاۋەلدىلىگى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە مىقتى باعدارلامالاردى قابىلداۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىلىگىن تۋدىردى. وسى نەگىزدە 2013-جىلدىڭ 1-قازانىنا دەيىنگى «اقپاراتتىق تەحنولوگيالار پاركى» ارنايى ەكونوميكالىڭ ايماعىن قۇرۋ جۇمىستارى باستالدى.
2004-جىل
قازاقستان ءۇشىن اعىمداعى جىلدى قازاقستانداعى رەسەي جىلى دەپ جاريالاۋ رەسەي فەدەراتسياسىمەن قارىم-قاتىناستاردىڭ تەرەڭدەي ءتۇسۋىنىڭ كورىنىسى رەتىندە قابىلداندى. ەلباسىنىڭ «باسەكەگە قابىلەتتى قازاقستان ءۇشىن، باسەكەگە قابىلەتتى ەكونوميكا ءۇشىن، باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت ءۇشىن!» جولداۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارقىندى دامۋ جولىن ايقىندادى. قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ اشىقتىعىن كۇشەيتۋ، يندۋستريالدى- يننوۆاتسيالىق دامۋ، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ماقساتتارىن بەلگىلەدى. جىلدىڭ ماڭىزدى وقيعالارىنىڭ ءبىرى - پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ سايلاۋى بولدى. وعان 12 ساياسي پارتيا قاتىسىپ، ولاردىڭ ىشىندە تورتەۋى - ەكى سايلاۋ بلوگىنىڭ قۇراماسىنا بىرىكتى. قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ 2005-2007 -جىلدارى ق ر- نىڭ «ەلەكتروندىق ۇكىمەتىن» قالىپتاستىرۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن بەكىتتى. بۇل باعدارلامانىڭ جۇزەگە اسۋىنىڭ ەلىمىزدە دامىعان، دەموكراتيالىق، اشىق قوعام ورناتۋدا ۇلەسى وراسان زور دەپ باعالاندى. سونىمەي قاتار، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى گەپدەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسى قابىلداندى. تۇجىرىمداما ەلدەگى گەندەرلىك ءبىلىمدى، زاڭنامانىڭ گەندەرلىك ساراپتاماسىن ەنگىزۋدى، گەندەرلىك ينديكاتورلاردى بيۋدجەتتىك ساياساتقا ەنگىزۋ، مەملەكەتتىك جوسپارلار مەن باعدارلامالار، دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ جۇمىستارىن جانە ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەستى ودان ءارى دامىتۋ باعىتتارىن انىقتاۋدى كوزدەدى. قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا مۇناي سالاسىندا ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلىپ، مۇناپ قۇبىرىنىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى جاندانا ءتۇستى.
2005-جىل
2005-جىل سايلاۋ جىلى بولدى. پارلامەنت سەناتى مەن ەل پرەزيدەنتتىگىنە سايلاۋلار ەلدەگى ءبىرقاتار بيلىك كۇشتەرى مۇددەلەرىنىڭ توعىسۋىنا الىپ كەلدى. ەلباسى ن. نازاربايەۆ ءوزىنىڭ جاڭا پرەزيدەنتتىك مەرزىمگە نيەتى بارىن راستادى. قازاقستان حالقىنا ارنالعان «قازاقستان ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي دامۋ جولىندا» جولداۋىندا قازاقستاننىڭ جەدەلدەتىلگەن ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك پروگرەسكە جەتۋ ماقساتتارى ايتىلدى. العاش رەت سايلاۋ ۇدەرىسىندە جاڭادان ەنگىزىلگەن ەلەكتروندى سايلاۋ جۇيەسى بەكىتىلدى حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى سايلاۋ ۇدەرىسىن باقىلاۋ ماقساتىندا قازاقستانعا كەلىپ، پرەزيدەنت سايلاۋىنا بايلانىستى شەتەلدەر مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ 187 باقىلاۋشىسىنا اككرەديتاتسيالىق كۋالىك بەرىلدى. ناتيجەسىندە، وتكەن سايلاۋ ۇدەرىستەرىنە حالىقارالىق ۇيىمدار اشىق، حالىقارالىق ستاندارتتار شەڭبەرىندە ءوتتى دەگەن باعا بەردى. پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاۋدىڭ ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگياسىن جاساۋ كەرەكتىگىن العا تارتتى. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىڭ جانە ينتەگراتسيا ماسەلەلەرى نەگىزگى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلدى. مۇناي سالاسىندا ماڭىزدىلىعى زور «اتاسۋ- الاشانكوۋ» مۇناي قۇبىرىن تارتۋ قۇرىلىسىنىڭ اياڭتالۋى قازاقستان- قىتاي قارىم-قاتىناستارىن ودان ءارى ىنتىماقتاستىرا ءتۇستى. ءبىرقاتار مەملەكەتتەر قازاقستاننىڭ 2009-جىلى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋىن قولدايتىندىقتارى جايىندا مالىمدەمە جاسادى. قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا تاريحي قادام - «قازاقستان-رەسەي شەكاراسى تۋرالى» زاڭى بەكىتىلدى.
2006-جىل
2006-جىل وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋى ناتيجەسىندە جوعارى پايىز داۋىسپەن جەڭىسكە جەتكەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ پرەزيدەنتتىككە قايتا ورالۋىمەن باستالدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانى وزگەردى. جاڭا ءانۇران اۆتورلارىنىڭ ءبىرى ن. نازاربايەۆ بولدى. 2006-جىلگى جولداۋ قازاقستاننىڭ الەمدەگى باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ ستراتەگياسىنا ارنالدى. قازاقستاندىقتاردىڭ الدىنا ۇلكەن ماقساتتار مەن مىندەتتەر قويىلدى. «سامۇرىق» مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى باسقارۋ حولدينگى» قۇرىلدى. قازاقستان ازاماتتاردىڭ زياتكەرلىك قۇقىعىن قورعاۋعا جاعداي جاساي الاتىن مەملەكەت رەتىندە مويىندالدى. رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ شەت ەلدەگى وتانداستارىن ەلگە قايتارۋعا باعىتتالعان جارلىعىنا قازاقستانداعى قانداستارى سالقىندىق تانىتتى. قازاقستاندا مەملەكەتتىك اپپارات قىزمەتىنىڭ ترانسپورەنتتىگىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جۇمىستارى جالعاستى، «وتان» مەن «اسار» پارتياسى ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىگۋ تۋرالى شەشىمدەرىن قابىلداپ، ارتىنان «ازاماتتىق» جانە «اگرارلىق پارتيا» ەلىمىزدىڭ باس ساياسي ۇيىمىنا قوسىلدى. سوڭعى ۋاقىتتا الەمدىك دەڭگەيدە تالقىعا تۇسكەن ماسەلەنى انىقتاي وتىرىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان 2009-جىلى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىڭ ۇيىمىنا لايىقتى دەڭگەيدە ءتوراعالىق ەتە الادى دەپ ەسەپتەلەتىنىن مالىمدەدى. جىل تاۋەلسىزدىكتىڭ نەگىزى بولعان «جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ» 20 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شارالارمەن اياقتالدى.
2007-جىل
ەل پرەزيدەنتىنىڭ شەتىمىمەن قازاقستاندا ويىن بيزنەسىن ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى قىزمەتتەرگە شەكتەۋلەر قويىلىپ، قىزمەت ەتۋ اياسى زاڭ جۇزىندە انىقتالدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا ەلدەگى جاعداي مەن ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارى جونىندە جولداۋ جاريالادى. ۇكىمەتكە انا مەن بالانى الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋدى جاقسارتۋ، زەينەتاقى مولشەرىن ۇلعايتۋ مەن يندەكستەۋ سىندى مىندەتتەر جۇكتەلدى. كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن كوپتەگەن وزگەرتۋلەر مەن تۇزەتۋلەر بەكىتىلدى. وسىعان وراي، ەلباسى پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىلىگى مەرزىمىن 2012-جىلدان كەيىن جەتى جىلدان بەس جىلعا دەيىن قىسقارتۋدى ۇسىندى. ساياسي توپتار قاقتىعىسى ورىن الۋى سالدارىنان ءبىرقاتار قىلمىستىق توپتار انىقتالىپ، ولارعا حالىقارالىق ۇندەۋ جاريالاندى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، پارلامەنتى، «سايلاۋ تۋرالى»، سونىمەن بىرگە «ۇكىمەت تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭدارعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدارعا قول قويىلدى. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە جاڭعىرتۋ ماقساتىندا «قازاقستاننىڭ 30 كورپوراتيۆتى كوشباسشىسى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بەكىتىلدى. ە ق ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ كەڭەسى 2010-جىلى بۇل ۇيىمگا ق ر- نىڭ توراعالىق ەتۋى تۋرالى شەشىم قابىلدادى. قازاقستان ءوزىنىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ءرولىن نىعايتۋ ءۇشىن ەكسپورتتىڭ-يمپورتتىق سالاداگى اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىردى.
2008-جىل
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا «قازاقستان حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ - مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى ماقساتى» جولداۋى رەسپۋبليكانىڭ الەۋمەتتىك دامۋ باعىتتارىندا ءبىرقاتار ماقساتتاردى ايقىندادى. الەمدىك ەكونوميكالق ءوسىمنىڭ جوعارى قارقىنى قازاقستاندىق ەڭبەك نارىعى قۇرىلىمىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەرگە جانە بىلىكتى جۇمىس كۇشىنە دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋىنا اكەلىپ سوقتىردى. قازاقستاندىق ءبىلىم جۇيەسىن جانە ەڭبەك تالاپتارىن الەمدىك ستاندارتتارعا سايكەستەندىرۋ ءۇردىسى قارقىندى تۇردە كۇشەيە ءتۇستى. ستراتەگيالىق ماڭىزدى زاڭ جوبالارى - «سالىق» جانە «بيۋدجەت» كودەكستەرى، ءۇش جىلدىق بيۋدجەت، سونداي-اق «باسەكەلەستىك تۋرالى» زاڭ جوبالارى ازىرلەندى. ساياسي، ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەڭ اۋقىمدى ماسەلەلەرى وزەكتى ماسەلەلەر رەتىندە انىقتالدى. جوعارعى سوت كەڭەسىنىڭ مارتەبەسىن بەكىتۋ مەن جۇمىسىن ۇيىمداستىرىپ، سوتتاردى قالىپتاستىرۋعا، سوتتاردىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن قول سۇعىلماۋىنا كەپىلدىگى جونىندەگى ونىڭ كونستيتۋتسيالىق وكىلدىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى سوت كەڭەسى تۋرالى» زاڭى بەكىتىلدى. ەلباسى الەمدىك داعدارىستىڭ كەلەڭسىز اسەرىنە قارسى جۇرگىزىلەتىن رەسپۋبليكاداعى ءىس-ارەكەت شارالارى ءوزىنىڭ جەكە باقىلاۋىندا ەكەنىن باسا ايتىپ، اتقارىلعان شارالاردىڭ ءتيىمدى ءارى باعىتتى ساياسات نەگىزىندە جۇرگىزىلۋىن قولدادى. الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس جاعدايىندا قازاقستاننىڭ «ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىمەن» شاعىن جانە ورتا بيزنەستى، اۋىل شارۋاشىلىعىن، قۇرىلىس جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ سالالارىنداگى ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ مۇمكىندىكتەرى قازاقستان ءۇشىن ەرەكشە قولداۋ رەتىندە ايقىندالدى.
2009-جىل
الەمدىك داعدارىس جاعدايىنا قاراماستان قازاقستان جان-جاقتى دامۋ ساياساتى بويىنشا العا باستى. رەسپۋبليكادا يسلام بانك جۇيەسىن ەنگىزۋگە باعىتتالعان زاڭ جوبالارى قابىلدانىپ، ءتيىمدى قارجى قۇرالدارىن قولدانۋعا شارتتار جاسالىندى. قازاقستان ەكى ونجىلدىق بويى حالىقارالىق ارەنادا سەنىمگە تۇرارلىق مەملەكەت قۇرىپ كەلە جاتقاندىعىمەن سيپاتتالدى. مەملەكەت سوڭعى بىرنەشە ونجىلدىقتار ىشىندەگى ەڭ كۇردەلى الەمدىك داعدارىستىڭ ەكونوميكاعا كەرى جەرىن تيگىزىپ وتىرعان قيىن جاعدايىندا باتىل شارالاردى قولعا الىپ، ىسكە اسىردى. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى نىساندارىن، كولىكتىك جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمداردى جاڭعىرتۋ، جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ جونىندەگى جۇمىستاردى كۇشەيتۋ، جۇمىس بەرۋشىلەرمەن جاساسقان ءۇش جاقتى مەموراندۋمدار مەن كەلىسىمدەردىڭ ورىندالۋىنا ۇنەمى مونيتورينگ جۇرگىزىلىپ وتىردى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا كوڭىل ءبولىنۋى كۇشەيە باستادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ جانە بارلاۋ قىزمەتىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ بويىنشا ءبىرقاتار ءىس- شارالار اتقارىلدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى زاڭنامانى جۇيەلەندىرۋگە، ونى حالىقارالىق نورما مەن ستاندارتتارعا ۇيلەستىرۋگە، ۇلتتىڭ مەديتسينالىق مارتەبەسىن، ازاماتتارعا ساپالى مەديتسينالىق كومەك جانە مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ ماقساتىندا باعىتتى ساياسات اتقارىلدى. مەملەكەتتىك سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى جەتىلدىرۋگە، ونىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ جانە الدىن الۋ شارالارى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلدى. قازاقستاننىڭ 2010-جىلى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا ءتوراعالىعىنا ازىرلىك ماسەلەلەرى وسى جىلدىڭ ساياسي بەدەلدى سۇراقتارىنىڭ ءبىرى بولدى.
2010-جىل
2010-جىل قازاقستاننىڭ ە ق ى ۇ- عا ءتوراعالىق ەتۋىمەن باستالدى. مەملەكەت باسشىسى ە ق ى ۇ قىزمەتىنە قاتىستى نەگىزگى ۇستانىمداردى بايانداپ، ۇيىم ءتوراعالىعىنداعى قازاقستاننىڭ ۇرانى مەن باسىمدىقتارىن جاريا ەتتى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان ءتوراعالىعىنىڭ سەنىم، داستۇرلەر، ترانسپارەنتتىك جانە توزىمدىلىك (4 ت) قاعيداتتارىنا نەگىزدەلەتىنىمەن ەرەكشەلەنەتىنىن اتاپ ءوتتى. جىل سوڭىندا ە ق ى ۇ- نىڭ ءسامميتىن وتكىزۋ تۋرالى شەشىم ماقۇلدانىپ، وعان دايارلىق جۇمىستارى اتقارىلدى. ن. نازاربايەۆتىڭ مالىمدەۋىنشە، 2010-جىل ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن ەرەكشە جىل بولدى. بۇل ۇدەمەلى يندۋستريالىق باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىرىنشى جىلى دەپ اتاپ ءوتتى. ال قازاقستاننىڭ ە ق ى ۇ- عا ءتوراعالىق ەتۋى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلىنە بەرىلگەن جوعارى باعا رەتىندە قابىلداندى. ەلىمىزدە «حالىق دەنساۋلىعى ىسىنە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسكە سايكەس، ءبىرىڭعاي ۇلتتىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. رەسپۋبليكادا وسى جىلدىڭ قايعىلى وقيعاسى «قىزىلاعاش» سۋقويماسىنداعى بوگەتتىڭ بۇزىلۋى كوپتەگەن ادامداردىڭ ولىمىنە الىپ كەلدى. مەملەكەت تاراپىناي زارداپ شەككەندەر جانۇياسىنا كومەك كورسەتىلدى.
2011-جىل
2011-جىلدىڭ باستى وقيعاسى - بۇل ارينە ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى. ورتالىق سايلاۋ كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، سايلاۋشىلاردىڭ 99,5 % ءوز داۋىسىن نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا بەردى. سايلاۋدىڭ كەزەكتەن تىس وتۋىنە سەبەپ بولعان - ق ر پارلامەنتىنىڭ رەفەرەندۋم ۇيىمداستىرىپ، سول ارقىلى پرەزيدەنتتىك ۋاقىتىن ودان ءارى ۇزارتۋ تۋرالى ۇسىنىسى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ بۇل ۇسىنىستان باس تارتىپ، سايلاۋ وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
وسى جىلى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل تولدى جانە پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسى تاراتىلىپ، كەلەسى جىلى، 15- قاڭتاردا، كەزەكتەن تىس پارلامەنت سايلاۋى وتەتىندىگى بەلگىلى بولدى.
«ءدىن تۋرالى» جاڭا زاڭ قابىلدانىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىك قۇرىلدى جانە ونىڭ باسشىسى بولىپ قايرات لاما شاريف تاعايىندالدى. بۇل مۋلتيكونفەسسيالىق قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى قادام ەدى.
جىلدىڭ ەڭ كوپ ايتىلعان تاقىرىبى قازاقستان، رەسەي جانە بەلورۋسسيا ەلدەرىنىڭ اراسىنداعى كەدەندىك وداقتىڭ جۇزەگە اسۋى بولدى. كەلەسى جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ قۇرىلاتىنى جايلى كەلىسىم جاسالدى.
2011-جىلدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى - وسى جىلى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا «ەلباسى» اتاعى بەرىلدى. سونىمەن قاتار، 14- جەلتوقسان كۇنى پارلامەنت سەناتىنىڭ سالتاناتتى جيىنىندا پرەزيدەنتكە قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان توسبەلگى تابىس ەتىلدى.
قازاقستاندىقتار كەلەسى جىلدان باستاپ، 1- جەلتوقسان كۇنى تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ وتەتىن بولدى. جانە دە جىلدىڭ ەڭ كوپ كۇتىلگەن جاڭالىعى - الماتى قالاسىنداعى مەترونىڭ اشىلۋى. ءدال 1- جەلتوقسان كۇنى پايدالانۋعا بەرىلگەن مەتروپوليتەندى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى اشتى.
2012-جىل
15- قاڭتار كۇنى وتكەن كەزەكتەن تىس پارلامەنت سايلاۋى ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى كوپ پارتيالى اتاندى. پارلامەنتكە «نۇر وتان» پارتياسىنان بولەك، «اق جول» مەن «قازاقستاننىڭ حالىقتىق كوممۋنيستىك پارتياسى» ءوتتى.
2012-جىل قازاقستان ءۇشىن سپورت سالاسىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە تولى بولدى. لوندون وليمپياداسىندا قازاقستان قۇراماسى 7 التىن الىپ، جالپى كوماندالىق ەسەپتە 12 ورىنعا يە بولدى. وسىلايشا قازاقستان ءوز رەكوردىن جاڭارتتى. ءبىزدىڭ قۇراما وليمپيادالاردا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ناتيجەگە قول جەتكىزگەن ەمەس.
اتالمىش جىل ەلىمىزگە تاعى ءبىر جەڭىس اكەلدى. بۇل - قازاقستان استاناسىنىڭ EXPO-2017 كورمەسىن وتكىزۋگە بايلانىستى كونكۋرستى جەڭىپ الۋى. كورمەنى وتكىزۋ قۇقىعى ءۇشىن قازاقستان بەلگيالىق لەج قالاسىمەن باسەكەگە ءتۇسىپ، سەنىمدى تۇردە جەڭىپ شىقتى.
العاش رەت قازاقستاندىقتار تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ ءوتتى. 1- جەلتوقسان كۇنى استانا قالاسىندا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ شتاندارتى كوتەرىلدى. قازاقستاندىقتار مەيرامنىڭ ارقاسىندا 3 كۇن دەمالىس الدى.
جىلدىڭ ەڭ ماڭىزدى ساياسي وقيعاسى - «قازاقستان 2050» ستراتەگياسى. 14- جەلتوقسان كۇنى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ 2050-جىلعا دەيىنگى دامۋ باعدارلاماسىن جاريالادى. ەلىمىزدىڭ مەجەلى ۋاقىتقا قوياتىن ماقساتى مەن ستراتەگياسى - الەمنىڭ دامىعان 30 مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا ەنۋ.
2013-جىل
«ادىلەت» جانە «رۋحانيات» پارتيالارى بىرىگىپ جاڭا ءبىر ساياسي پارتيا قۇردى جانە ونىڭ اتى «بىرلىك» بولىپ اتالدى.
ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بۇيرىعى بويىنشا بارلىق زەينەتاقى قورلارى بىرىگىپ، «ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىن» قۇردى. بىرىگۋگە دەيىن ەلىمىزدە 11 جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى جۇمىس ىستەپ، ولارداعى جالپى جيناق كولەمى 3,116 تريلليون تەڭگەنى (21 ميلليارد دوللار) قۇرادى جانە 8,5 ميلليون كليەنتتىڭ ەسەپشوتى اشىلدى (جۇمىسقا قابىلەتتى ادامداردىڭ �).
جىلدىڭ ەڭ وزەكتى الەۋمەتتىك تاقىرىبى - ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسىنىڭ كوتەرىلۋ ماسەلەسى. كوپتەگەن پىكىر الماسۋ ناتيجەسىندە، زەينەتكە شىعۋ جاسى 2014-جىلدان باستاپ كەلەسى 10 جىل ىشىندە بىرتە-بىرتە كوتەرىلەتىن بولدى. 10 جىلدان سوڭ ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسى تەڭەسىپ، 63 جاستى قۇرايتىن بولادى.
قازان ايىندا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ماڭىزدى ساياسي وقيعا دەپ باعالاۋعا بولاتىن جاڭا ساياسي دوكتريناسى قابىلداندى. دوكترينا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ 21- عاسىرداعى ميسسياسى مەن «قازاقستان 2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋداعى ءرولىن انىقتاۋعا باعىتتالعان.
اتالمىش شەشۋشى رەفورمالارمەن دە ەستە قالدى. سولاردىڭ ءبىرى مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىنداعى «ا» كورپۋسىنىڭ قۇرىلۋى. «ا» كورپۋسى باسقارۋشى لاۋازىمداعى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى دايارلاۋعا، جەتىلدىرۋگە باعىتتالدى.
2014-جىل
استانا كۇنى قارساڭىندا ەلوردادا جاڭادان سالىنعان ۇلتتىق مۋزەي اشىلدى. سالتاناتتى اشىلۋ راسىمىنە قاتىسقان ن. نازاربايەۆ «بۇل - زامانۋي ساۋلەتتىڭ ۇزدىك تۋىندىسى، ول قالالىق لاندشافتى ءوزىنىڭ بىرەگەيلىگىمەن تولتىرادى» - دەپ اتاپ ءوتتى.
تامىز ايىندا ەلباسى ەلباسى ۇلىتاۋ جەرىندە سۇحبات بەرىپ، ەلىمىزدەگى نەگىزگى ماسەلەلەرگە بايلانىستى كوزقاراستارىن ءبىلدىردى. ونىڭ ىشىندە، قازاق ۇلتىنىڭ تاريحى، ءدىنى، ءتىلى، سونداي-اق ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى سانالاتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جايلى تاقىرىپتار قامتىلدى.
ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ قازان ايىندا ەلباسى استانا قالاسىنىڭ بەلسەندىلەرىمەن كەزدەسۋ كەزىندە 2015-جىلى قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ 550 جىلدىعى اتاپ وتىلەتىنى جايلى مالىمدەدى.
پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ: «كەرەي مەن جانىبەك 1465-جىلى العاشقى حاندىقتى قۇرىپ، قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ نەگىزىن سالدى. بالكىم ول بۇگىنگى تۇسىنىكتەگى مەملەكەت بولماعان شىعار، ءبىراق ەشقانداي مەملەكەت ءدال بۇگىنگى كۇيىندە قۇرىلمادى. باستى نارسە، سول كەزدە نەگىز قالاندى جانە ءبىز اتا-بابامىزدىڭ سالعان ءىزىنىڭ جالعاستىرۋشىسىمىز» - دەپ اتاپ ءوتتى.
2014-جىلدىڭ ەڭ نەگىزگى ساياسي وقيعاسى اتانعان «نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋىندا پرەزيدەنت الەم داعدارىس سالدارىنان جاھاندىق سىناق ۋاقىتى بولاتىنىن اتاپ ءوتىپ، وسىنداي قيىن كەزەڭنەن ءتيىمدى شىعۋدىڭ تەتىكتەرىن جاريالادى. ناقتىراق ايتقاندا، تاۋەلسىز تاريحىمىزدا ەكىنشى رەت ۇلتتىق قور قاراجاتى ەل مۇددەسى ءۇشىن جاراتىلاتىن بولىپ شەشىلدى.
el.kz