اتىراۋدىڭ جىلىوي اۋدانىندا ءبىر جىلدا 1300 ادام اشتىقتان قىرىلعان
1922 -جىلى ءبىر عانا جىلىوي اۋدانىندا 1300 ادام اشتىقتان كوز جۇمعان. بۇل تۋرالى قازاقپارات تىلشىسىنە اتىراۋ وبلىستىق مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ ءبولىم باسشىسى رايسا تاستەمىروۆا ايتتى.
رايسا تاستەمىروۆانىڭ پىكىرىنشە، ارحيۆتە اتىراۋ جەرىندەگى اشارشىلىققا دۋشار بولعان، كومەككە ءزارۋ ادامداردىڭ ناقتى سانى بولماعانمەن، 1921 -جىلعى ارحيۆ قۇجاتتارىندا سول كەزەڭدە ورال گۋبەرنياسى، گۋريەۆ ۋەزىندەگى اشارشىلىق جاعدايىن باياندايتىن تاريحي دەرەكتەر كەزدەسەدى.
ەلدەگى وسىنداي اۋىر جاعدايعا بايلانىستى ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، اشارشىلىقتا كومەككە ءزارۋ جانداردى ەسەپكە الىپ، ولارعا كومەك قورىن جاساۋ بارىسىندا جوسپار قۇرىلادى.
«1922 -جىلى ءبىر عانا جىلىوي اۋدانىندا 1300 ادامنىڭ اشتىققا ۇشىراعانى، ولارعا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردان كورسەتىلگەن بولماشى كومەكتەر تۋرالى، گۋريەۆ ۋەزىنىڭ بەستوبە بولىسىنداعى №2 اۋىلدا 145 ادامنىڭ اتى-جونىمەن اشتىقتا ەكەندىگى، اتىراۋ (گۋريەۆ) قالاسىنان اشتىققا ۇشىراعان 465 ادام رەسەيدىڭ ساراتوۆ، استراحان، كۋبان، پەنزا، قازان قالالارىنا، ۋكرايناعا جانە وزبەكستاننىڭ تاشكەنت، ساماركاند قالالارىنا جان ساۋعالاپ كەتكەندىگى تۋرالى دەرەكتەر بار. سونداي- اق قۇجاتتاردا گۋبەرنيالىق كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى چەبوتاريەۆتىڭ: «.. . ەل اشىعۋدا، بيىلعى جىلعى قۇرعاقشىلىقتان كەلەسى جىلعى ەگىن جيناۋ ناۋقانىنا دەيىن ۇكىمەتتىڭ كومەگىنسىز ون ميلليوننان استام حالىقتىڭ ءتىرى قالماسى انىق. بارلىق شارۋاشىلىقتار، مال شارۋاشىلىعى دا، ەگىن شارۋاشىلىعى دا قيىن جاعدايدا، گۋريەۆ ۋەزىندە استىق وندىرىلمەيتىندىكتەن، حالىقتىڭ جاعدايى ناشارلادى» دەپ جازىلعانى كورسەتىلگەن»، - دەيدى ر. تاستەمىروۆا.
قاسىرەتتى جىلداردىڭ ەكىنشى كەزەڭىندە رەپرەسسيا شارالارى جالعاسىپ، باي- كۋلاكتاردى تاپ رەتىندە جويۋ، بيلىك تاراپىنان ماقساتتى تۇردە جۇرگىزىلگەن.
«1928 -جىلدىڭ 27 -تامىزىنداعى «ءىرى باي شارۋاشىلىقتارى مەن جارتىلاي فەودالداردى تاركىلەۋ جانە جەر اۋدارۋ تۋرالى» دەكرەتى قازاق ەلىنە زور قاسىرەت اكەلدى. اتىراۋ وبلىسى مەملەكەتتىك ارحيۆىندەگى قور قۇجاتتارىندا 1923-1927 -جىلداردا گۋريەۆ ۋەزى ساركول بولىسىنىڭ وزىنەن عانا تاركىلەۋگە ۇشىراعان وتەگەن كوپەنوۆ، ورىنباي بوكەنچيەۆ، جاناباي قوسامانوۆ، داۋلەتيار ەسەيەۆ، قابىل قوسقۇلاقوۆ سياقتى بايلار مەن مولدالار، سۋديالار، ءدىني ادامداردىڭ سانى 69 بولسا، نوۆوبوگات بولىسى بويىنشا احمەتوۆ تۇحپاتوللا، تۇرلانوۆ فازىل ت. ب. جوعارىدا اتى اتالعان ساناتقا جاتاتىن ادامدار سانى 55 بولعان. قازاقستاننىڭ باسقا وكرۋگتەرىنەن گۋريەۆ وبلىسىنىڭ اۋداندارىنا جىبەرىلگەن ادامدار ءتىزىمى بار»، - ارحيۆ قىزمەتكەرى.
تاركىلەۋ ناۋقانىنىڭ قارساڭىندا رەسپۋبليكانىڭ ءوز ىشىندەگى كوشى- قون ماسەلەسىندە گۋريەۆتەن پەتروپاۆلعا، اقمولادان گۋريەۆكە جەر اۋدارۋ تۋرالى 1928 -جىلى 30 -تامىزداعى قاۋلىسى شىققان ەدى. اقمولا وكرۋگىنەن گۋريەۆكە 15 باي (ءۇي-ىشىمەن 69 ادام) جەر اۋدارىلىپ كەلگەن.
مىسالى: اقمولادان بايمەنوۆ نىعمەتجان، ورازبايەۆ مىرزاحمەت جانۇيالارى قىزىلقوعاعا جەر اۋدارىلسا، قۋاندىقوۆ مۇقاجان، كۋرپەكبايەۆ سماعۇل جانۇيالارى ەسبول اۋدانىنا كوشىرىلەدى. وسى وتباسىلارمەن بىرگە كەلگەن دوعالاقوۆتار، شوقايەۆ، قاپەنوۆتەر گۋريەۆ قالاسىنا ورنالاستىرىلادى.
مولدالار مەن ءدىندارلاردى «باسقاشا، بوتەن ويلايتىندار» دەپ ايىپتادى.
ءۇشىنشى كەزەڭ شامامەن 1933 -جىلدان باستالىپ، 1937-1938 -جىلدارى ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى. قۇجاتتىق دەرەكتەر و گ پ ۋ ورىندارىنىڭ قازاقستاندا وننان استام «كونترريەۆوليۋتسيالىق ۇلتتىق ۇيىمداردى» اشكەرەلەپ، سونىڭ ىشىندە اتىراۋ ولكەسى بويىنشا «ۇلتشىل مەندەشەۆتىك، مەڭدىقۇلوۆتىق توپتارىن» جويعاندىعى جونىندە مالىمەت بەرەدى.
رايسا تاستەمىروۆانىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ اراسىندا 1937 -جىلعى 29 -شىلدەدەگى گۋريەۆ وكرۋجكومىنىڭ بيۋرو وتىرىسىنىڭ 29-پروتوكولىندا مۇناي رابفاگىنىڭ ديرەكتورى يمانعالي ادايەۆتىڭ ماسەلەسى تالقىلانعان.
ونى «كونترريەۆوليۋتسيالىق ۇلتشىل مەندەشەۆتىك توپتى» قورعادى جانە «كازاقتىن تومالاك باس - كارا بالاسى، ورىستىن سوپاكباس سارى بالاسى» (قۇجاتتاعى ورفوگراتسيا ساقتالعان - اۆت.) دەپ ستۋدەنتتەر اراسىندا «فاشيستىك ناسىلدىك تەوريانى جاريالادى» دەگەن جەلەۋمەن قىزمەتىنەن ءتۇسىرىپ، پارتيادان شىعارادى. اقىرى، رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولادى.
سونداي-اق ارحيۆتىك دەرەكتەردە 1938 -جىلعى اقپان- ناۋرىز ايلارىندا گۋريەۆ وبلىسىندا شەت مەملەكەتتەردىڭ پايداسىنا تىڭشىلىق جانە سابوتاج جاسادى دەگەن كۇدىكپەن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە 45 ادام جاۋاپقا تارتىلعانى، ن ك ۆ د ورگاندارىندا كونترريەۆوليۋتسيالىق قىلمىستار تۋرالى ىستەردى قاراۋ كوبەيگەنى، تۇرمەلەردىڭ ءليميتى بۇزىلىپ، 200 تۇتقىندالۋشىعا ارنالعان ورىندا 700 تۇتقىن وتىرعانى تۋرالى ايتىلادى.
زەرتتەۋ جۇمىستارى بۇل «كونترريەۆوليۋتسيالىق» ۇلتتىق ۇيىمدار ەسەبىندە «اشكەرەلەنگەن» توپتاردىڭ قالىپتاسۋ بارىسىن، تەرگەۋشىلەردىڭ قوعامنان سوتسياليستىك قۇرىلىسقا قارسى زيانكەستىك ارەكەتتەردى جۇرگىزۋشى «ەلەمەنتتەردى» نەعۇرلىم كوبىرەك تاۋىپ، وزدەرىنە جۇكتەلگەن جوسپاردى اسىرا ورىنداۋعا تىرىسقانىن كورسەتەدى. تۇتقىنداردىڭ اراسىنان شەتەلدىك، نەگىزىنەن، گەرمانيا مەن جاپونيا سياقتى مەملەكەتتەردىڭ كەڭەستىك قوعامداعى «اگەنتتەرىن» كوبىرەك تابۋعا كۇش سالىنعان.
«وسىنداي جەر اۋدارۋدىڭ ناتيجەسىندە اتىراۋ جەرىنە كارىس، شەشەن، قىرىم تاتارلارى جانە باسقا دا ۇلت وكىلدەرى قونىس اۋدارعانىن ارحيۆ دەرەكتەرىنەن كورۋگە بولادى. بۇل ۇلتتار دا قاتال توتاليتارلىق جۇيەنىڭ بارلىق اۋىرتپالىعىن قازاق حالقىمەن بىرگە كوتەرىپ، قيىن زامانعا قاراماستان، جەرگىلىكتى قازاق ۇلتىنىڭ كومەگى مەن قامقورلىعىنا يە بولدى»، - دەيدى ر. تاستەمىروۆا.