ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-10. مۇحتار شاحانوۆ جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى

استانا. قازاقپارات - ءشاي ۇستىندە ادەتتەگىدەي ازان شاقىرىلدى. ازان داۋسى مۇحاڭ ومىرىندەگى ءبىر وقيعانى ەسكە ءتۇسىرىپ جىبەرسە كەرەك.

«قىرعىزستاندا جۇرگەن كەزىمدە مىنا يارقۇديدىڭ باستىعىنا تەلەفون شالدىم» دەپ باستادى اڭگىمەسىن. مەن: «ءابساتتار قاجىعا ما؟» دەپ باستىعىمنىڭ كىم ەكەنىن انىقتاپ الدىم (مۇحاڭ بۇل جەردە دە مەنىڭ ءشىلبيلىعىمدى قاپەرگە سالىپ وتىر).

«ءيا، سوعان» دەدى دە اڭگىمەسىن ودان ءارى ساباقتاپ: «تەلەفوندى كومەكشىسى الدى. وعان: «مەن مۇحتار شاحانوۆ دەگەن اعاڭ ەدىم. ءابساتتاردى قوسىپ جىبەرشى» دەدىم. ول: «حازرەتكە قانداي شارۋامەن زۆانداپ تۇرسىز؟» دەدى. ونىڭ مەنى تانىمايتىنىن بىلگەن سوڭ: «اينالايىن، مەن ءابساتتاردىڭ تۋىسقانى ەدىم. وعان بارىپ: «مۇحتار شاحانوۆ دەگەن تراكتوريست حابارلاسىپ تۇر» دەپ ايتشى» دەدىم. ول تەلەفون تۇتقاسىن قويماعان قالپى داۋىستاپ: «ءسىزدى مۇحتار شاحانوۆ دەگەن تراكتوريست قايتا-قايتا سۇراپ قويماي جاتىر» دەدى. ارعى جاقتان ءابساتتاردىڭ داۋسى ەستىلدى. «ءاي سەن دە... بار بول، بار بولعىر» دەگەن قالپى تەلەفون تۇتقاسىن كوتەردى. وعان: «اينالاڭا پاراساتتى ادامداردى جيناپ الىپسىڭ عوي» دەدىم.

ول: «مۇحا، كەشىرىڭىز. بۇل جىگىت ورالمان ەدى، سوندىقتان ءسىزدى تانىماي قالعان عوي» دەپ قىزمەتكەرىنىڭ اعاتتىعى ءۇشىن تاعى دا كەشىرىم سۇرادى» دەگەن مۇحاڭ: «يارقۇدي، ەسىڭدە مە، ءابساتتار كەيىن الگى كومەكشىسىن وسىندا ەرتىپ كەلىپ تە كەشىرىم سۇراتتى عوي. سول جىگىتتىڭ اتى كىم ەدى؟» دەدى. مەن ونىڭ كىم ەكەنىن بىلسەم دە وزگەلەردىڭ ەستىگەنىن قالاماعاندىقتان: «كەلگەنىن بىلەمىن، ءبىراق اتى- ءجونىن ۇمىتىپپىن» دەي سالدىم. مۇحاڭ: «مىنا قارا كيىمدى قىزداردىڭ قاپتاپ كەتۋى سونداي پاراساتسىز، يەگىنىڭ استىنداعىدان ارعىنى كورە المايتىن ادامداردىڭ ءدىني بيلىك باسىنا شوعىرلانىپ العاندىعىنان» دەدى.

مەن: «قازىر جوعارى بىلىكتى ءدىني ماماندار بىزدە از ەمەس» دەدىم. «كورەسىنى سەنىڭ سول جوعارى بىلىكتى ماماندارىڭنان كورىپ جاتقان جوقپىز با؟! ماسەلەن، الگى جىگىت قۇرانعا اعىپ تۇر. اراپشا دا ساۋاتتى.

ءبىراق اينالاسىنداعى قوعامدىق وزگەرىستەردەن مۇلدە قابارى جوق. ءدىن سولاردىڭ قولىنا وتكەن سوڭ كۇيرەمەگەندە قايتەدى» دەگەن مۇحاڭ ءبىراز نارسەنىڭ باسىن شالا كەلە: «ءبىزدىڭ مولدالارعا قاراعاندا حريستيانداردىڭ پوپتارى اناعۇرلىم ساۋاتتى. باياعىدا ماسكەۋدە سولاردىڭ كوسەمدەرىمەن سويلەسكەنمىن. اڭگىمە بارىسىندا ول ماعان وتە بىلىكتى، پاراساتتى ادام ەكەنىن اڭعارتتى. جالپى ول عانا ەمەس، مىنا ەۆروپاداعى حريستيان ءدىنى تىزگىنىن ۇستاعانداردىڭ ءبارى سونداي. بىزدەگىلەر بولسا...» دەپ ءدىندارلارعا تاعى دا ءبىراز شۇيلىكتى. مۇحاڭ ءبىر دەمىن باسقاندا مەن: «ءسىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىڭىز دۇرىس ەمەس» دەدىم. مەنىڭ بۇل سوزىمە ءشاي ۇستىندەگىلەر ۇرپيىسىڭكىرەپ قالعانداي بولدى. مۇحاڭ: «دۇرىس ەمەس جەرىن ەستيىك» دەدى.

مەن: «ءسىزدىڭ پوپتارىڭىز قانشا جەردەن بىلگىش بولعانىمەن، بۇلايشا وزگەلەردى يسلام ءدىنىنىڭ ۇستىنە شىعارۋعا بولمايدى» دەدىم. مۇحاڭ: «قاتەلەسەسىڭ، مەن ءدىندى ەمەس، سول ءدىننىڭ قىزمەتكەرلەرىن ايتىپ وتىرمىن» دەدى. مەن ودان ءارى ءسوز تالاستىرۋعا تاۋەكەل ەتپەدىم. جالپى مۇحاڭ كىمنىڭ دە بولسىن ءوز ويىن اشىق ايتۋىنا كەڭشىلىك جاسايدى. ءبىراق ول كەڭشىلىكتىڭ دە اسۋعا بولمايتىن وزىندىك شەكاراسى بار ءدا. ءوز باسىم ول شەكارادان ەشقاشان اتتاعان ەمەسپىن. الايدا رەتى كەلگەندە ءسوزىمدى جۇتپاي، ازىلگە دە ەرىك بەرىپ قويامىن. مۇحاڭ دا ەگەر جاڭساق كەتكەنىن بىلسە، كىمنەن دە بولسىن كەشىرىم سۇراي الادى. ءبىراق ءوزىنىڭ وزگەرمەيتىن ۇستانىمدارى تۇرعىسىندا ايتىسىپ ەشقاشان جەڭە المايسىڭ. ونداي ايتىس ۇستىندە مۇحاڭنىڭ الدىنداعى ستولدى ءبىر ۇرىپ قاق بولگەن كەزىنە دە كۋا بولعانبىز.

 مۇحاڭ مەنىڭ قاتەلەسكەنىمدى وزىمە مويىنداتىپ العاننان كەيىن: «مەن بۇل ويىمدى ولاردىڭ وزدەرىنە دە ايتقانمىن» دەدى.

«قايبىر جىلى استاناعا ىرگەلەس ءبىر جەردە وڭشەڭ ءدىندارلار باس قوسقان جيىن بولدى. سول جيىنعا مەنى دە شاقىردى. باردىم. اپپاق بولىپ كيىنىپ العان ءدىندارلار قاز- قاتار ءتىزىلىپ، شىرەنىپ وتىر. بارلىعى دا ءبىر- ءبىر مەشىتتىڭ كوسەمدەرى. ماعان ءسوز بەرگەن كەزدە: «ءدىننىڭ ابىرويىن قۇلدىراتىپ بىتتىڭدەر. بۇل كۇندە ءبىر تازا مولدا جوق. بارلىقتارىڭ دا كوزدەرىڭ ءسۇزىلىپ كىم نە بەرەر ەكەن دەپ قالتاعا قاراپ وتىراسىڭدار» دەدىم. ءبارى ءۇنسىز قالدى. كەيىن بىرەۋى قاسىما كەلىپ: «مۇحا، دۇرىس ايتاسىز. ءبىز يت بولىپ كەتتىك» دەپ مويىندادى» دەگەن مۇحاڭا بۇل جولى قارسى ءۋاج ايتا المادىم. ەسىمە ەكەۋمىزدىڭ ءقادىر ءتۇنىن قارسى الۋ ءۇشىن ورتالىق مەشىتكە بارعانىمىز ءتۇستى.

ءابساتتار قاجى جانە وزگە دە ءبىر توپ ۇلت زيالىلارىمەن بىرگە ءشاي ىشتىك. داستارقان سىرەسىپ تۇر. ول كەزدە مۇحاڭ ەكەۋمىز مەشىتكە ءجيى باراتىنبىز. ءابساتتار قاجى قوناقتارى ءبىزدى ونشا ۇناتا قويعان جوق. ۇناتپايتىن دا ءجونى بار. كوبىسى مۇحاڭ ۇدايى تىلگە تيەك ەتىپ جۇرەتىن «تۋفلي جالاعىشتار». ءابساتتار قاجى قادىر ءتۇنى تۋرالى ۋاعىز ايتا كەلە: «بۇل ءتۇنى بارلىق پەرىشتەلەر جەرگە تۇسەدى. ولار جەر بەتىندە تاڭ راۋانداپ اتقانعا دەيىن بولادى. تاڭ اتىپ كەلە جاتقان كەزدە ۇلىق پەرىشتە جەبىرەيىل بارلىعىنا قاراتا: «قايتىڭدار، قايتىڭدار!» دەيدى ەكەن» دەدى دە قوناقتارىنىڭ ىڭايىن بايقاعان سوڭ: « مۇحا، سىزدەر قاشان قايتاسىزدار؟» دەدى. مۇحاڭ: «ءبىز سول جەبەكەڭ قايتقان كەزدە تابانىمىزدى جالتىراتامىز» دەدى.

سودان بەرى قانشاما سۋ اقتى. ءدىني باسقارما باسشىلارى الماستى. ءبىراق... ول ەندى بولەك اڭگىمە.

جالعاسى بار

اۆتورى قۇديار ءبىلال