فينليانديا مەكتەپتەرىنىڭ ءتاسىلىن احمەت پەن جۇسىپبەك 100 جىل بۇرىن ۇسىنعان – احمەت تانۋشى
م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى، احمەتتانۋشى عالىم ايگۇل ءىسماقوۆا وسىدان 100 جىل بۇرىن احمەت بايتۇرسىن ۇلى مەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ تا قازاق مەكتەپتەرىنە وسىنداي جۇيەنى ەنگىزبەك بولعانىن ايتادى.
تاريحتان بەلگىلى، الاش ارداقتىلارىنىڭ ول ويلاعانى ىسكە اسپادى. ناقتىراق ايتساق، 1930 -جىلدان باستاپ قازاق زيالىلارىنا قارسى رەپرەسسيا قاھارىنا ءمىنىپ، ەڭ ءبىرىنشى بولىپ جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ 1931 -جىلى اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن ەدى.
«احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ءتىل قۇرال» دەيتىن ەڭبەگى 8 رەت باسىلىپ شىققان. ءار باسىلىمىندا ايىرماشىلىق بولعان. ونى ءوزى بىلاي تۇسىندىرەدى: «مەن مۇعالىمدەردەن حات الدىم. مىنا نۇسقا مەكتەپ وقۋشىسىنا ساباق بەرۋگە ىڭعايسىز ەكەن»، - دەپ، ءوز كىتابىن جەتىلدىرىپ وتىرعان»، - دەيدى ايگۇل ءىسماقوۆا.
ايتۋىنشا، الاش ارداقتىلارى وسىدان 100 جىل بۇرىن قازاق بالاسىنا ءبىلىم بەرۋدىڭ جۇيەسىن باتىس مودەلىنىڭ نەگىزىندە جاساماق بولعان. سول ءۇشىن ماسكەۋدىڭ ءوزى ءتۇسىنىپ ۇلگەرمەگەن وزىق ەڭبەكتەردى قازاق تانىمىنا، دىلىنە بەيىمدەپ اۋدارىپ، قولدانعان.
«احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۇنداي جۇيەنى قايدان الىپ وتىر؟ 1921 -جىلى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «امەريكالىق كەشەندى وقىتۋ ءادىسى» دەيتىن كىتاپتى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارادى. ول كەزدە ماسكەۋدە اۋدارىلماعان ەدى بۇل كىتاپ. الگى كىتاپتىڭ نەگىزىندە «بالانى 40 مينۋت بايلاپ قويىپ ساباق بەرۋ - قيانات» دەگەن ۇستانىمعا كەلەدى احمەتتەر. ءبىز سونى ءالى ەسكەرە الماي كەلەمىز. امەريكا مەن فين مەكتەپتەرىندە قازىر وسىنداي جۇيە بار. ءبىز قازىر احمەتتەر ۇلتتىق تانىمىمىزعا بەيىمدەپ كەتكەن جولدى دامىتپاي، باتىستا بار دۇنيەنى سول كۇيى كوشىرىپ جاتىرمىز»، - دەيدى احمەتتانۋشى عالىم.
ايتا كەتەيىك، 5 - قىركۇيەكتە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 150 جىل تولادى.
ايگۇل ءىسماقوۆانىڭ ا. بايتۇرسىن ۇلى مۇراسى مەن قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى پروبلەماسى تۋرالى ويىن الداعى كۇندەرى سايتىمىزعا جاريالاناتىن سۇحباتتان وقي الاسىزدار.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي