جىل قورىتىندىسى: پارلامەنت «100 ناقتى قادام» يدەياسىنىڭ زاڭنامالىق نەگىزىن قالادى
بۇل جىلدىڭ تۇتاستاي مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ مىعىمدىعى ءۇشىن دە سىناق رەتىندە وتكەنىن دە ەرەكشە اتاۋعا بولادى.
ويتكەنى، داعدارىس جۇرت كۇتكەننەن الدەقايدا وزگەشە سيپات العان ءتارىزدى. بۇنداي الماعايىپ زاماندا تۇراقتىلىق ءۇشىن تاباندىلىق تا، ءتارتىپ تە تالاپ ەتىلەتىنى ءسوزسىز.
جالپى، زاڭنامالىق بازانى ۇنەمى جاڭارتىپ، جاڭعىرتىپ وتىرۋ - زامان تالابى. ويتكەنى، قوعامعا دەر كەزىندە قابىلدانعان زاڭ ەل دامۋىن ارتتىرىپ، پروگرەستىڭ ءتيىمدى تەتىگىنە اينالادى. وسى تۇرعىدان العاندا بيلىكتىڭ زاڭ شىعارۋشى تارماعى ءۇشىن بيىلعى اياقتالىپ بارا جاتقان جىل - ەرەكشە ەكپىندى ءھام ايرىقشا ءونىمدى جىل بولدى دەسەك ەش جاڭىلماسپىز.
زاماننىڭ بەتالىسىنا قاراي زاڭدى دا رەتتەپ، اياق استىنان تۋىندايتىن قاتەرلەرگە دەر كەزىندە جاۋاپ بەرىپ، جۇرت بولىپ جۇمىلا ءتۇسۋى ءۇشىن دە ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە - پارلامەنتتەن، دەپۋتاتتىق كورپۋستان بەلسەندىلىك قاجەت ەتىلەتىنى ءسوزسىز. بيىلعى جىل سولاي بولدى دا. جىل باسىنداعى ساياسي ومىردەگى وزگەرىستەر، سايلاۋ ناۋقانى، سوسىن ەلباسى جاريالاعان ۇلت جوسپارىنىڭ رەفورمالارى پارلامەنتتەن شاپشاڭ شەشىم قابىلداۋدى تالاپ ەتكەنى دە راس. بۇرىنعىعا قاراعاندا تەزىرەك قابىلداناتىن شەشىمدەر شاپشاڭدىعىمەن عانا ەمەس، بۇرىنعىدان دا ساپالى بولۋى كەرەكتىگىمەن ەرەكشەلەندى.
وسى تۇستا بيىلعى سەسسيانى قورىتىندىلاۋ بارىسىندا ءماجىلىس سپيكەرى قابيبوللا جاقىپوۆتىڭ «دەپۋتاتتار بۇرىنعىعا قاراعاندا تەز جۇمىس ىستەيتىن عانا ەمەس، شاپشاڭ سويلەيتىن دە بولدى» دەگەنى جۇرتشىلىق ەسىندە دە جاقسى ساقتالىپ قالعانى بەلگىلى.
«قوس پالاتانىڭ ءارقايسىسى قابىلدانعان زاڭداردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوستى. ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ ءونىمدى جۇمىسىنا مىسال رەتىندە ەكى زاڭ جوباسىنىڭ بار- جوعى 24 كۇن ىشىندە جەدەل تارتىپپەن قابىلدانعانىن اتاپ وتۋگە بولادى. سونىمەن قاتار، وسى جەدەل قارالعان ەكى زاڭ جوباسىنا تەك قانا دەپۋتاتتاردىڭ ءوزى اتالعان ۋاقىت ارالىعىندا جۇمىس توپتارىندا 775 تۇزەتۋ ۇسىنىپ، ونىڭ 329 ى قابىلداندى. ماعان اۋدارماشى- سينحرونشىلار ايتقانىنداي، وسى كۇندەرى كوپتەگەن دەپۋتاتتار تەز جۇمىس ىستەيتىن عانا ەمەس، ءتىپتى شاپشاڭ سويلەيتىن دە بولىپتى»، - دەدى ءماجىلىس ءتوراعاسى.
ال جالپى زاڭ شىعارماشىلىعىنا كەلسەك، 2015 -جىلى پارلامەنت 167 زاڭدى قابىلدادى. ءماجىلىستىڭ ءوزى قىركۇيەكتەن بەرى قاراي عانا 96 زاڭ جوباسىن ماقۇلداپ، سەناتقا جىبەرسە ەلباسى ونىڭ 87 ىسىنە قول قويعان. ولاردىڭ نەگىزگى بولىگى مەملەكەت دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىن ەلباسى ن. نازاربايەۆ ايقىنداعان بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ «100 ناقتى قادام» - ۇلت جوسپارىنا قاتىستى بولعانى انىق.
پرەزيدەنت بيىلعى جىلعى پارلامەنتتىك سەسسيانىڭ اشىلۋىندا دەپۋتاتتىق كورپۋستان ءدال وسى بەس ينستيتۋتتىق رەفورماعا قاتىستى زاڭ جوبالارىن ساپالى ءارى شۇعىل تارتىپپەن قاراپ شىعىپ، 2016 -جىلدىڭ قاڭتارىنان جاڭا قۇقىقتىق الاڭدى قالىپتاستىرۋدى تاپسىرعان بولاتىن. راسىندا دا، ەكى اي ىشىندە قوس پالاتالى پارلامەنت «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن ىسكە اسىرۋعا قاجەتتى زاڭداردىڭ نەگىزگى پاكەتى بويىنشا جۇمىستى اياقتاپ، قىسقا مەرزىم ىشىندە قوعامدىق قاتىناستار جۇيەسىن كەشەندى جاڭعىرتۋ شارالارىن قامتيتىن زاڭداردى قابىلدادى. سوندىقتان دا، بيىلعى جىلدىڭ اسىرەسە كۇزگى سەسسياسى دەپۋتاتتىق كورپۋس ءۇشىن ەرەكشە جەمىستى بولدى. حالىق قالاۋلىلارى سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى دە «شۇعىل» دەپ تانىلعان زاڭ جوبالارىن تالقىلادى. بۇل جايىندا ءماجىلىس سپيكەرى قابيبوللا جاقىپوۆ: «2015 -جىلعى قىركۇيەكتىڭ باسى مەن 7 قازان ارالىعىندا جۇمىس توپتارىنىڭ 500 دەن استام وتىرىسى، باس كوميتەتتەردىڭ 22 كەڭەيتىلگەن وتىرىسى وتكىزىلدى. دەپۋتاتتار زاڭ جوبالارىنىڭ بۇكىل توپتاماسى بويىنشا 11 مىڭعا جۋىق تۇزەتۋلەردى قاراستىردى، ولاردىڭ جارتىسىنان استامى قابىلداندى» دەگەن ەدى.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇكىمەت ازىرلەگەن زاڭ توپتامالارىنا شۇعىل كىرىسىپ، ساپالى زاڭنامالاردى دۇنيەگە اكەلگەنى ءۇشىن دەپۋتاتتىق كورپۋسقا العىسىن دا ايتتى. پرەزيدەنت سونىڭ ىشىندە تۇڭعىش رەت جاريا تۇردە جاڭا ازاماتتىق پروتسەستىك كودەكسكە قول قويدى. بيىلعى جىلى قابىلدانعان بۇل كودەكستىڭ قۇقىق سالاسىنا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر اكەلەتىنىن ماماندار العا تارتۋدا. سونداي- اق، بيىلعى جىلى پارلامەنت ۋاقىت تالابىنان تۋىنداعان كاسىپكەرلىكتى قولداۋ ماسەلەلەرىن قامتيتىن جاڭا كاسىپكەرلىك كودەكستى قابىلداعان بولاتىن. كودەكس 7 بولىمنەن، 31 تاراۋدان، 324 باپتان تۇرادى.
قۇجات قازاقستانداعى كاسىپكەرلىك ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتەتىن قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعدايلار مەن كەپىلدىكتەردى ايقىندايدى. ايتا كەتەرلىگى، كاسىپكەرلىك كودەكسى بارىسىندا شەتەلدىك تاجىريبەلەر، سونىڭ ىشىندە فرانتسيانىڭ، اۆستريانىڭ، گەرمانيانىڭ، جاپونيانىڭ كوممەرتسيالىق، ساۋدا كودەكستەرى، سونداي- اق ۋكراينانىڭ شارۋاشىلىق كودەكسى زەردەلەنگەن. بۇدان بولەك، بيىل حالىقارالىق ستاندارتتارعا نەگىزدەلگەن ەڭبەك قاتىناستارىن رەتتەيتىن ەڭبەك كودەكسى دە قابىلداندى.
ايتا كەتەرلىگى، سەنات ءتوراعاسى قاسىم- جومارت توقايەۆ ەلباسى جۇكتەگەن جاۋاپتى مىندەتتى ورىنداۋدا قاۋىرت جۇمىستىڭ سالماعىن تەرەڭ سەزىنىپ، زاڭ جوبالارىن تالقىلاۋ بارىسىندا دەپۋتاتتاردىڭ جوعارى كاسىبي شەبەرلىك تانىتقانىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. «ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ەلباسى دەپۋتاتتاردىڭ بارلىعىنا العىس ايتتى. زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىندە سەنات پەن ءماجىلىس جاڭعىرتۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيامەن جانە ۇكىمەتپەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس جۇرگىزىپ، بىرلەسە ءتيىمدى ەڭبەك ەتتى.
پالاتادا وتكەن قىزۋ پىكىر الماسۋلار مەن جۇرگىزىلگەن ارنايى جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە دەپۋتاتتاردىڭ ۇسىنىستارى بويىنشا ۇلت جوسپارىنان تۋىنداعان كوپتەگەن ماڭىزدى زاڭ جوبالارىنا ناقتى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ، ولاردىڭ ساپاسى ارتا ءتۇستى. زاڭدار، ەڭ الدىمەن، قالىڭ كوپشىلىككە تۇسىنىكتى، قولدانىستا ىڭعايلى بولۋى ءتيىس. ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جاڭا زاڭ نورمالارىن مۇلتىكسىز ىسكە اسىرۋدى جانە ءتيىستى زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەردى ازىرلەۋدى جەدەل قولعا الۋى قاجەت. ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ورلەۋىن تىڭ بەلەستەرگە باستايتىن پرەزيدەنتتىك رەفورمانى تابىستى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءبىز كۇش- جىگەرىمىزدى اياماي جۇمسايتىن بولامىز دەپ مەن كامىل سەنەمىن»، - دەيدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.
تۇتاستاي العاندا، كۇزگى سەسسياداعى ەكى ايدىڭ ىشىندە «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى اياسىندا 55 زاڭ قابلىداندى. سولاردىڭ ىشىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىنىڭ جۇمىسى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدى دا ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. بۇل رەفورما اياسىنداعى تىڭ زاڭنامالىق نورما. ناقتى ايتقاندا، وندا ۇلت جوسپارى - بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى 100 ناقتى قادامنىڭ 30-جانە 31-قادامدارىن ورىنداۋ كوزدەلەدى. زاڭنامادا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردا ەسەپ بەرەتىن جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىن قۇرۋ، سونداي- اق، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن اۋماقتىق ىشكى ىستەر ورگاندارى جانىنداعى قوعامدىق كەڭەستەردىڭ قىزمەتىن زاڭ جۇزىندە بەكىتۋ كوزدەلەدى. ال «ءوزىن ءوزى رەتتەۋ تۋرالى» زاڭ اياسىندا جەرگىلىكتى قاۋىمداستىقتىڭ قۇزىرەتى بەكي تۇسەدى.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وڭالتۋ جانە بانكروتتىق ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى كاسىپورىنداردى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرۋ جولىمەن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ قىزمەتىن رەتتەۋدە وڭالتۋ جانە بانكروتتىق جۇيەسىنىڭ ءرولىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى. اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى «اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسياسى تۋرالى» جاڭا زاڭ اۋىلداعى شاعىن شارۋاشىلىقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋدى كوزدەيدى. رۇقسات بەرۋ قۇجاتتارىن ازايتىپ، وڭايلاتۋعا باعىتتالعان زاڭ جوباسى دا ەل كاسىپكەرلەرى ءۇشىن جاعىمدى زاڭناماعا اينالارى ءسوزسىز. بۇدان باسقا دا، ءبىرقاتار ماڭىزدى زاڭنامالار پارلامەنتپەن قابىلدانىپ، پرەزيدەنتتىڭ قولى قويىلىپ، بەكىدى.
ەندەشە، ەلباسى جۇكتەگەن مىندەتكە سايكەس، ۇلت جوسپارىن ىسكە اسىرۋعا ارنالعان زاڭداردىڭ باسىم كوپشىلىگى 2016 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى دەگەن ءسوز. وسىنىڭ ءوزى قازاقستاننىڭ تىنىس- تىرشىلىگىنە، ەلدىك دامۋىنا قاتىستى ءبىرشاما وزگەرىستەر اكەلەتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان دا، اياقتالىپ بارا جاتقان اعىمداعى جىلدىڭ جاقسىلىعىن ايتا وتىرىپ، كەلەر جىلدان دا كوپ ءۇمىت كۇتەمىز!
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى