زاڭسىزدىق جايلاعان سالا: ريەلتورلار جۇمىسىن كىم رەتتەيدى؟
قازىر قازاقستاننىڭ باسپانا نارىعىندا الىپ-ساتۋ، جالعا الۋ پروتسەستەرىنىڭ كوپ بولىگى ريەلتورلار ارقىلى ىسكە اساتىنى بەلگىلى. ءۇيىن ساتقىسى كەلگەندەر، باسپانا الۋشىلاردان باستاپ، اي سايىن جالداپ تۇرۋعا پاتەر ىزدەگەندەر دە وسى دەلدالدىق قىزمەتكە جۇگىنەدى. الايدا كەيىنگى جىلدارى بۇل سالادا الاياقتار كوبەيگەنگە ۇقسايدى. سەبەبى ەلدەگى ريەلتورلاردىڭ جۇمىسىن رەتتەپ وتىرعان ارناۋلى زاڭ جوق. Kazinform ءتىلشىسى ماسەلەنىڭ جاي-جاپسارىنا ءۇڭىلىپ كوردى.
ستاتيستيكالار ناقتىلاۋدى قاجەت ەتەدى
كەز كەلگەن تاقىرىپ توڭىرەگىندە ءسوز قوزعاماس بۇرىن رەسمي دەرەكتەرگە جۇگىنەتىن داعدى بار. دەگەنمەن ءدال وسى ريەلتورلارعا كەلگەندە ناقتى اقپاراتتاردى ايتۋ وتە قيىن، باسپانا نارىعىندا دەلدالدىق قىزمەت اتقاراتىن قانشا كاسىپكەر مەن جەكە تۇلعا بارى ءالى بەلگىسىز جايت. دەگەنمەن ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تۇسپالدى دەرەك ۇسىنعان، ۆەدومستۆونىڭ ءوز ەسەبى بويىنشا، اتالعان نارىقتا دەلدالدىق قىزمەتتەر كورسەتەتىن زاڭدى تۇلعالاردىڭ سانى - 1157، ال دارا كاسىپكەرلەرىنىڭ سانى - 1636. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل سان وتە از ىسپەتتى، اسىرەسە، دارا كاسىپكەرلەرگە قاتىستى تۇسى.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى كەلتىرگەن مالىمەتتەردە «باسپانانى جانە باسقا جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتۋ-ساتىپ الۋ جانە جالعا بەرۋ كەزىندەگى دەلدالدىق قىزمەتتەر» ەكونوميكالىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ جالپى جىكتەۋىشى بويىنشا 4875 كاسىپكەرلىك سۋبەكتى تىركەلگەنى جازىلعان.
ءبىراق تىركەۋسىز-اق قىزمەت ۇسىنىپ جۇرگەن ريەلتورلار كوپ. ولاردىڭ زاڭسىز جۇمىس ىستەۋىن جالدامالى باسپانا نارىعىنداعى زاڭسىزدىقتارمەن ۇشتاستىرۋعا بولاتىنداي. قازىر جالدامالى ۇيلەردى كەلىسىمشارتسىز، اۋىزشا كەلىسىممەن الۋشىلار كوپ. دالەلىن «قازاقستان تۇرعىن ءۇي كومپانياسى» ا ق-نىڭ بيىل قازاندا ۇسىنعان دەرەكتەرىنەن اڭعارۋعا بولادى. زاڭسىز جولمەن بەرىلگەن نەمەسە جالداۋ كەلىسىمشارتىن رەسمي راسىمدەمەگەن پاتەرلەردىڭ باسپانا نارىعىنداعى ۇلەسى 67 پايىزعا جەتكەن. جالعا بەرىلىپ جاتقان پاتەرلەردىڭ بار بولعانى 33 پايىزىندا كەلىسىمشارت راسىمدەلگەن.
الدامشىسى كوپ نارىق
ەندىگى ماسەلە - كەي ريەلتورلار زاڭسىز جۇمىس ىستەپ قانا قويماي، الاياقتىق جاساپ، تۇتىنۋشىلاردىڭ مۇلكىن قولدى ەتۋدە. ونىڭ مىسالدارى جەتەرلىك، تىزبەكتەپ جاتپايمىز، باستىسى، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى دە ريەلتورلارعا قاتىستى شاعىم كوپ تۇسەتىنىن ءمالىم ەتكەن. ايلا- تاسىلىنە قاراي ولاردى بىرنەشە توپقا سارالاپتى.
بىرىنشىدەن، ريەلتورلار باسپاناسىن ساتۋشى قاراپايىم ازاماتتاردى، سونداي-اق كاسىپكەرلەر مەن كوممەرتسيالىق جىلجىمايتىن مۇلىك يەلەرىن وزىمەن «ەكسكليۋزيۆتى كەلىسىمشارت» بەكىتۋگە ماجبۇرلەيدى. قۇجاتقا قول قويعان ادام سول «ماماننىڭ» قىزمەتىنە كوڭىلى تولماي، وزگە ماماندى جالدار بولسا نەمەسە وبەكتىنى ءوز بەتىنشە ساتسا، ۇلكەن ايىپپۇل سانكتسيالارىنىڭ استىندا قالادى. ايىپپۇلدى تولەۋدەن باس تارتسا، اربيتراج سوتقا تارتىلادى.
ەكىنشىدەن، ءوز مىندەتتەمەسىن لايىقتى ورىنداماعانىنا قاراماستان، ريەلتورلاردىڭ ساتۋشىدان جانە كليەنتتەرىنەن سوت ارقىلى جانە سوتتان تىس تاسىلدەرمەن جوعارى اقىنى جانە ايىپپۇلداردى زاڭسىز ءوندىرىپ الۋىنىڭ وقيعالارى قاپتاعان.
ۇشىنشىدەن، ريەلتورلاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ءسوز بايلاسىپ، سىبايلاسىپ، قىزمەتتەرىنىڭ قۇنىن كوتەرۋ فاكتىلەرى تىركەلۋدە. حالىق ولاردىڭ قىمبات قىزمەتىنە امالسىز جۇگىنەدى، سەبەبى ونلاين پلاتفورمالاردا ساتىلاتىن نەمەسە جالعا بەرىلەتىن جىلجىمايتىن مۇلىك حابارلاندىرۋلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن ريەلتورلار ۇسىنادى.
تورتىنشىدەن، ريەلتورلار ءوز قىزمەتىنىڭ اقىسىن ساتۋشىدان دا، ساتىپ الۋشىدان دا جينايدى. كوپتەگەن ريەلتورلار پاتەر كورۋشىلەردەن ءتىپتى ونى ساتىپ الماسا دا، ياعني، قانداي دا ءبىر قوسىمشا قىزمەت كورسەتپەسە دە اقى تالاپ ەتەدى.
ماسەلەن، دەلدال قىزمەتى ءۇشىن پاتەردى جالعا الۋشىدان اي سايىنعى تولەمنىڭ كەمى 30 پايىز مولشەرىندە اقى سۇرايدى. بۇل دەگەنىمىز، ەگەر ءسىز اي سايىن 200 مىڭ تەڭگەگە جالداپ تۇرۋعا ريەلتور كومەگى ارقىلى پاتەر تاپساڭىز، قىزمەتى ءۇشىن قوسىمشا 60 مىڭ تەڭگە شىعىندايسىز. ال پاتەر ىزدەپ جۇرگەندەردى حابارلاندىرۋلار ءتۇسىپ تۇراتىن چاتتارعا قوسۋدىڭ ءوزى 10-15 مىڭ تەڭگەگە باعالانادى.
ۆەدومستۆو دەرەگىنشە، نارىقتا باسپاناعا قاتىستى مامىلە جاساۋ كەزىندە ءتۇرلى الاياقتىق سحەمالار جولعا قويىلعان. سونىڭ ىشىندە جالعان اقپاراتتار، كليەنتتى جاڭىلىستىرۋ، جىلجىمايتىن مۇلىك يەسىنىڭ رۇقساتىنسىز ساۋداعا قويىلعان نىساندى جالعا، سۋبارەنداعا بەرۋ كەزدەسەدى. ساراپشىلار بارلىق پروبلەمالاردىڭ سەبەبى رەتىندە سالانىڭ زاڭ ارقىلى رەتتەلمەۋىن العا تارتادى.
اقشا جىلىستاتۋ ايلاسى
قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى دە جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسىنداعى دەلدالداردىڭ الاياقتىعىنان ءقاۋىپ بار ەكەنىن جاسىرمايدى. وتكەن ايدا اگەنتتىك ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، ريەلتورلاردىڭ قىزمەتىنە باقىلاۋدى كۇشەيتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. جاڭا بۇيرىققا سايكەس، ريەلتورلار جوعارى قاۋىپ-قاتەرى بار دارەجەگە اۋىستىرىلدى. اگەنتتىك مۇنى اقشانى جىلىستاتۋ ءۇشىن رەلتورلىق قىزمەتتەردى پايدالانۋ ءقاۋپىنىڭ وسۋىمەن ءتۇسىندىردى. ياعني، جىلجىمايتىن مۇلىكپەن جاسالاتىن وپەراتسيالار اقشانى جىلىستاتۋ جولى رەتىندە تانىلۋدا.
ارينە، جىلجىمايتىن مۇلىك ارقىلى اقشا جىلىستاتۋ زاڭسىز كىرىستەردى زاڭداستىرۋدىڭ كونە ءارى تانىمال ادىستەرىنىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، جىلجىمايتىن مۇلىك قىلمىسكەرلەردىڭ قوماقتى اقشا جاسىرۋىنا مۇمكىندىك اشىپ كەلەدى. مىسالى، Global Financial Integrity (GFI) ەسەبىنشە، ا ق ش-تا 2015-2021 -جىلدار ارالىعىندا جىلجىمايتىن مۇلىكپەن جاسالاتىن مامىلەلەر ارقىلى 2,3 ميلليارد دوللاردان استام اقشا جىلىستاتىلعان. بۇل تاجىريبە ەكونوميكاعا قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر.
زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ باستاماسى كەدەرگىگە تاپ بولعان
وزىمىزگە ورالساق، بۇعان دەيىن قازاقستاندا ريەلتورلارعا قاتىستى زاڭ نورمالارىن بەكىتۋگە بىرنەشە رەت تالپىنىس جاسالدى. بيىل اقپاندا ءبىر توپ پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى «ريەلتورلىق قىزمەت تۋرالى» زاڭ جوباسىنا باستاما جاساپ، ۇكىمەت قاراۋىنا ۇسىنعان بولاتىن.
ماجىلىسمەندەر ريەلتەرلىك قىزمەتتى مەملەكەت تاراپىنان رەتتەۋ قاجەتىن، ارناۋلى زاڭ ازىرلەپ، دەلدالداردىڭ كاسىبي جاۋاپكەرشىلىگىنە مىندەتتى ساقتاندىرۋ ەنگىزۋدى سۇراعان. بۇعان قوسا، ريەلتەرلىك قىزمەتتى ليتسەنزيالاۋ، دەلدالدىڭ سوتتىلىعىن تەكسەرۋ، ولاردى مىندەتتى وقىتۋ مەن ەمتيحان تاپسىرۋعا مىندەتتەۋ جايىن العا تارتقان.
بارلىق ريەلتەرلىك كومپانيالار ءۇشىن ءبىر ۇلگىدەگى شارت ازىرلەنىپ، قىزمەتكە بايلانىستى داۋ شىققاندا ونى اربيتراج سوتتاردىڭ قاراۋىنا تىيىم سالۋ ۇسىنىسى دا بولدى. ءدال وسى اربيتراج سوتتارعا قاتىستى تۇسىن ءماجىلىس دەپۋتاتى ولجاس قۇسپەكوۆ بۇعان دەيىن پروبلەما رەتىندە كوتەرگەن ەدى. ماسەلەن، ريەلتور ءوز قىزمەتىنە جۇگىنۋشىگە مىندەتتى تۇردە كەلىسىمشارت ۇسىنادى. تۇتىنۋشى ءماتىندى تولىق وقىماۋى مۇمكىن نەمەسە كەيبىر تالاپقا قاتىستى تۇستارى كوزىنە اسا تۇسپەيدى. قىزىقتىڭ ءبارى كەلىسىمشارتقا قول قويعان سوڭ باستالادى. كليەنت ريەلتور قىزمەتىنەن اينىسا، اياق استى كەلىسىمشارتتا كورسەتىلگەن ايىپپۇلداردى تولەۋگە مىندەتتەلەدى.
- قازاقستاندىقتاردىڭ كوپ بولىگى كەلىسىمشارتتارداعى بارلىق داۋ- شيەلەنىستى تورەلىك سوتپەن شەشۋ تۋرالى شارتتان جاپا شەگەدى. مەملەكەتتىك ەمەس ينستيتۋت بولىپ سانالاتىن اربيتراجدار داۋلاردى شەشۋ كەزىندە ءوز جاعدايىن تەرىس پايدالانادى، ادىلەتسىز، زاڭعا قايشى شەشىمدەر قابىلدايدى. ويتكەنى سۋديالاردان ايىرماشىلىعى سول، اربيترلار ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىك ارقالامايدى. سوندىقتان ولاردى سىبايلاسۋدان، كوررۋپتسيالىق قىلمىسقا بارۋدان، الداۋدان، الاياقتىقتان ەشتەڭە توقتاتا المايدى. اربيتراجدى سوت قۇرۋ - قازاقستاندا وڭاي شارۋا. ج ش س تىركەتسەڭىز، زاڭگەر جالداساڭىز بولدى، سوت تورەلىگىن قالاعانىڭىزشا جۇزەگە اسىرۋعا جول اشىق. اربيترلارعا قويىلاتىن بىلىكتىلىك تالاپتارى وتە- موتە از. سالدارىنان اربيتراجدار جاپپاي ريەلتورلىق كومپانيالاردىڭ پايداسىنا شەشىم شىعارادى، - دەدى دەپۋتات.
سونىمەن، ولجاس قۇسپەكوۆ بىزگە جىل باسىندا ايتىلعان ريەلتورلارعا قاتىستى زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ ۇسىنىسى ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋ تاپپاعانىن جەتكىزدى. تەك قولدانىستاعى زاڭناماعا تۇزەتۋلەر ەنگىزىلمەك.
اتاپ ايتقاندا، ادال ريەلتورلاردىڭ اشىق ەلەكتروندىق ءتىزىلىمىن ازىرلەپ، ينتەرنەت پلاتفورمالاردا مامىلەلەر جاساسۋ جونىندەگى تالاپتاردى زاڭنامالىق بەكىتۋ، ريەلتورلار قىزمەتىن پلاتفورمالىق جۇمىسپەن قامتۋ بويىنشا Yandex taxi-گە ۇقساس پيلوتتىق جوبا ەنگىزۋ جايى بار. سونىمەن قاتار، ريەلتورلار قىزمەت كورسەتكەنى ءۇشىن تولەنگەن چەكتەرگە 1 پايىزدىق ارناۋلى سالىق رەجيمىن ەنگىزۋ پىسىقتالۋدا ەكەن.
ال ريەلتورلىق داۋلاردى تورەلىك سوتتاردا قاراۋعا تىيىم سالۋ ۇسىنىسىن ۇكىمەت ماقۇل كورمەگەن، تەك ازداعان جەتىلدىرۋ بولاتىنىن بايانداپتى.
قازىر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى زاڭنامالارداعى ريەلتورلارعا قاتىستى تۇستارعا وزگەرىستەر ازىرلەپ قويعان، الايدا سالانى كەلەشەكتە قاي ۋاكىلەتتى ورگان باقىلايدى - سونى اقىلداسۋدا. جەلتوقسان ايىندا ۇكىمەتتە وسىعان قاتىستى جيىن وتەتىنگە ۇقسايدى.
وسى تۇستا دامىعان ەلدەردە باسپانانى الىپ-ساتۋ، جالعا بەرۋ جۇمىستارىنىڭ تۇگەلى دەرلىك ريەلتورلار ارقىلى ىسكە اساتىنىن، ءبىراق مەملەكەت سالانى زاڭ ارقىلى رەتتەپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتەيىك. بۇل ەلدەردىڭ تاجىريبەسىندە ساتىپ الۋشى نەمەسە جالعا الۋشى ريەلتور قىزمەتى ءۇشىن قوسىمشا اقى تولەمەيدى، سەبەبى ونسىز دا قارجى شىعىنداپ وتىرعانى ەسكەرىلەدى. ماسەلەن، ا ق ش-تا، گەرمانيادا، كانادادا ريەلتورلىقتى رەتتەۋگە قاتىستى ناقتى تالاپ قويىلعان. ۇلى بريتانيا، بەلگيا، يسپانيا ەلدەرىندە دە وسىنداي قىزمەت نارىعىن رەتتەۋ جۇيەسى بار.
اتالعان ەلدەردە جەكەمەنشىكتىڭ يەسى ساتاتىن ءۇيىن الاتىن ادامعا ءوزى كورسەتپەيدى، ريەلتورلار جۇمىس اتقارادى. سول سەبەپتى قىزمەتكە اقىنى تابىس تاۋىپ وتىرعان جاق تولەيدى. قىزمەت قۇنى ورتا ەسەپپەن 5 پايىزدان اسپايدى.
تۇتىنۋشىلار قۇقىعى قورعالماي وتىر
ءتۇرلى الاياقتىق سحەمالار ارقىلى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعى تاپتالىپ وتىرعانىن قازاقستاننىڭ ءوزىن-ءوزى رەتتەيتىن ريەلتورلار قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى لاريسا ستەپانەنكو دا العا تارتادى. ونىڭ سوزىنشە، ريەلتورلاردىڭ قىزمەتىن رەتكە كەلتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ ماڭىزدى. ساراپشى وسىنداي نورمالاردىڭ بولۋى سالاداعى الاياقتىقتى ەداۋىر ازايتىپ، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىراتىنىن ايتىپ وتىر.
- بۇگىندە رەلتورلىق قىزمەت ءىشىنارا كاسىپكەرلىك، ازاماتتىق جانە سالىق كودەكستەرىنە، «جەكە كاسىپكەرلىك تۋرالى»، «جىلجىمايتىن مۇلىككە مەملەكەتتىك تىركەۋ تۋرالى»، «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» جانە «جارناما تۋرالى» زاڭدارعا ەنگىزىلگەن. الايدا ريەلتورلىق قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن رەتتەيتىن قولدانىستاعى قۇقىقتىق بازا بىلىكتىلىگى جوق جانە زاڭسىز جۇمىس ىستەيتىنتەردى تولىق انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. سونىڭ اسەرىنەن ماماندارعا تەرىس كوزقاراس قالىپتاستى. قولدانىستاعى قۇقىقتىق بازا تۇتىنۋشىلاردى زاڭسىز ارەكەتتەردەن قورعامايدى. قازىر ازاماتتارىمىزدىڭ دا، جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا جۇمىس ىستەيتىن كاسىپكەرلەردىڭ دە قۇقىقتارى بۇزىلىپ وتىر، - دەپ ەسەپتەيدى ريەلتورلار قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى لاريسا ستەپانەنكو.
قالاي العاندا دا ريەلتور قىزمەتى كاسىپكەرلىككە جاتادى. ونىمەن اينالىسۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە جەكە كاسىپكەر رەتىندە مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ءوتۋ كەرەك. ساراپشىلار ەگەر ارناۋلى زاڭ قابىلدانىپ، مەملەكەت نارىقتى رەتتەسە، ەل بيۋدجەتىنە تۇسەتىن سالىقتىڭ كولەمى ارتاتىنىن بولجايدى.
ماديار تولەۋوۆ
