ينۆەستيتسيالار: 2024-جىلعا پەرسپەكتيۆا، ترەندتەر جانە تاۋەكەلدەر
وتكەن جىلى مەملەكەت باسشىسى قازاقستانعا قۇيىلاتىن ينۆەستيتسيانى 2029-جىلعا قاراي 150 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋدى تاپسىردى.
بۇل ماقساتقا قالاي جەتەمىز جانە ونى ساراپشىلار قالاي باعالايدى، بيىل ەلدىڭ ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىگى، تەندەنتسيالارى مەن تاۋەكەلدەرى قانداي؟ تولىعىراق Kazinform ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىنان وقي الاسىز.
قازاقستانعا كىم ينۆەستيتسيا سالادى؟
2022-جىلى قازاقستان 28 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىپ، رەكورد جاڭارتتى (2012-جىلدان بەرگى رەكورد - رەد.). تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمىنىڭ شامامەن ۇشتەن ءبىرى نيدەرلاندىدان (8,3 ميلليارد دوللار) ، تاعى ۇشتەن ءبىر بولىگى ا ق ش- تان (5,1 ميلليارد دوللار) پەن شۆەيتساريادان (2,8 ميلليارد دوللار) كەلدى.
ينفوگرافيكا جالپى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ (ت ش ي) جالپى اعىنىن جانە سوڭعى جىلدارى ەڭ كوپ ينۆەستيتسيا تارتىلعان سەكتورلاردى كورسەتەدى.
«Kazakh Invest» ۇ ك» ا ق دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، 2023-جىلى قازاقستان وڭدەۋ ونەركاسىبىنە ينۆەستيتسيا تارتۋدا ايتارلىقتاي سەرپىن بولدى. اتاپ ايتقاندا، وسى سالاعا سالىنعان ينۆەستيتسيا وتكەن جىلعى جالپى ينۆەستيتسيانىڭ 20 پايىز قۇرادى، بۇل بۇرىنعى 10 پايىز شەكتەن ايتارلىقتاي جوعارى.
2023-جىلى مەملەكەت باسشىسى 2029-جىلعا قاراي تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمىن 150 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ مىندەتىن قويدى. 2005-جىلدان 2023-جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىن قازاقستانعا جالپى ت ش ي اعىنى $402,7 ميلليارد بولدى. 2017-2022-جىلدار ارالىعىنداعى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيانىڭ ديناميكاسىنا قاراساق، وسى كەزەڭدەگى ت ش ي جالپى كولەمى $138031 ميلليارد بولدى. وسىعان سايكەس، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، الداعى 6 جىلدا 150 ميلليارد دوللار تارتۋ قيىنعا سوقپايدى.
مەملەكەتتىڭ ينۆەستيتسيالىق ساياساتىندا نە وزگەردى؟
2023-جىلعى 5- جەلتوقساندا مەملەكەت باسشىسى «ەل ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ جونىندەگى جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» جارلىققا قول قويدى، وندا ينۆەستيتسيا تارتۋ جونىندەگى كەڭەستىڭ كەڭەيتىلگەن وكىلەتتىكتەرى ايقىندالدى (ينۆەستيتسيالىق شتاب - رەد.). ەندى ينۆەستيتسيالىق شتاب قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 61-بابىنا سايكەس زاڭ كۇشى بار جانە ۇكىمەت قابىلدايتىن ۋاقىتشا نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردى ازىرلەي الادى.
دەمەك، شتابتىڭ وكىلەتتىگىنە ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار، سونداي-اق كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرى ورىنداۋى مىندەتتى شەشىمدەردى قابىلداۋ جاتادى. ولاردى تيىسىنشە ورىنداماعانى ءۇشىن شتاب پرەزيدەنتكە تارتىپتىك جازا قولدانۋ تۋرالى، ونىڭ ىشىندە قىزمەتىنەن بوساتۋ سياقتى شارالار قولدانۋ جايلى ۇسىنىستار ەنگىزۋگە قۇقىلى.
بۇل رەتتە ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا، سونداي-اق ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ۋاقتىلى جۇزەگە اسىرۋعا ەندى ينۆەستيتسيالىق شتابتىڭ ءتوراعاسى مەن مۇشەلەرىنە جەكە جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. ينۆەستيتسيالىق شتاب توقسانىنا كەمىندە ءبىر رەت مەملەكەت باسشىسىنا اتقارىلعان جۇمىس تۋرالى ەسەپ بەرۋگە مىندەتتى.
«Kazakh Invest» ۇ ك» ا ق ستراتەگيا جانە سيفرلىق دامۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى شىڭعىس يبراگيموۆ بۇل تۇزەتۋلەر ەلىمىزدىڭ شەتەلدەن ينۆەستيتسيا تارتۋعا دەگەن كوزقاراسىندا ايتارلىقتاي وزگەرىس بولعانىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى قول قويعان جاڭا جارلىققا سايكەس، كەڭەسكە كەڭەيتىلگەن وكىلەتتىكتەر، اتاپ ايتقاندا، ەل ەكونوميكاسىن ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان ءتۇرلى جوبانى جۇزەگە اسىرۋدى جەدەلدەتۋ بويىنشا وكىلەتتىكتەر بەرىلدى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، بۇل ەندى كەڭەس اياسىندا ينۆەستيتسيا تارتۋدا ناقتى ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ورتالىق، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ دا باسشىلارىنا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەنىن بىلدىرەدى. ينۆەستيتسيالاردى ىنتالاندىرۋ كەڭەسىنىڭ قىزمەتىن قاداعالاۋ ەندى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رومان سكليارعا جۇكتەلدى، - دەدى شىڭعىس يبراگيموۆ Kazinform تىلشىسىنە.
بۇعان دەيىن مەملەكەتتە جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن جۇيەلى پروبلەمالار بولعان.
قيىندىقتار جوبانى جۇزەگە اسىرۋ كەزەڭىندە، ياعني جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتاردا جەر تەلىمدەرىن ءبولىپ، قاجەتتى ينفراقۇرىلىمدى، تەحنيكالىق جاعدايدى قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى جۇكتەلگەن كەزدە باستالعان ەدى. وسى جانە باسقا دا ماسەلەلەر ينۆەستيتسيالىق شتابتا وتكەن كەزدەسۋلەردە كوتەرىلدى. بۇرىن شتابتىڭ شەشىمى كەڭەس رەتىندە بولاتىن. بۇدان بىلاي رەفورما ءماجبۇرلى تۇردە ورىنداۋ مىندەتتى مارتەبەسىنە يە بولادى، - دەدى سپيكەر.
رەفورما جوبانى ىسكە اسىرۋ ۇدەرىسىن جەدەلدەتىپ، ينۆەستورلار ءۇشىن تالاپ ەتىلەتىن قادام سانىن قىسقارتۋى كەرەك.
ءبىز جاسالىپ جاتقان ونداعان جاڭا جوباعا رەفورمانىڭ وڭ اسەرىن كوردىك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ءۇش جىلعا سالىقتان بوساتۋ جوسپارى دا الداعى ىلگەرىلەۋگە سەپ بولماق، - دەدى شىڭعىس يبراگيموۆ.
ەلدەگى ينۆەستيتسيالىق ۇردىسكە گەوساياسي جاعدايلار قالاي اسەر ەتەدى؟
شىڭعىس يبراگيموۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى گەوساياسي جاعدايلار ەلدىڭ ينۆەستيتسيالىق ترەندتەرىن قالىپتاستىرادى.
دۇنيە جۇزىندەگى كوپتەگەن گەوساياسي فاكتورعا، سونىڭ ىشىندە ايماقتىق قاقتىعىستارعا بايلانىستى ترانسكونتينەنتالدىق جولداردىڭ، ماڭىزدى پايدالى قازبالاردىڭ جانە باسقا دا ستراتەگيالىق شيكىزاتتىڭ ءرولى ايتارلىقتاي ارتتى. قازاقستاننىڭ ەۋرازيانىڭ ورتالىعىندا ورنالاسۋى جانە تابيعي رەسۋرستاردىڭ قوماقتى قورى، سونداي- اق جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى دامىتۋ الەۋەتى ءبىرىنشى ورىنعا شىعادى. وسىعان بايلانىستى ەۋروپالىق جانە ازيالىق سەرىكتەستەر تاراپىنان قىزىعۋشىلىق ارتىپ جاتىر، - دەدى مامان.
بۇگىندە ءوندىرىسىن ءبىزدىڭ ەلدە اشقىسى كەلەتىن ينۆەستورلار اعىنى كوبەيىپ كەلەدى.
- ءبىز كومپانيالاردى قازاقستانعا كوشىرۋ جۇمىسىن 2022-جىلدىڭ ساۋىرىندە باستادىق جانە ءالى دە جالعاستىرىپ جاتىرمىز. تالداۋ جۇرگىزىپ، ەكونوميكانىڭ باسىم سالالارىنداعى 38 ەلدىڭ ءىرى كومپانيالارىنىڭ ءتىزىمىن جاسادىق. باستى نازارىمىز برەندتەرگە ەمەس، ءوندىرىس ورىندارىنا باعىتتالعان. قازىر 80 كومپانيا كوشەدى دەگەن ناتيجە بار، ونىڭ 41 ءى 2022-2023-جىلدارى بۇل پروتسەستى اياقتادى، قالعاندارى بەلسەندى تۇردە زەرتتەلىپ جاتىر. جوبالاردىڭ جالپى قۇنى شامامەن 1,5 ميلليارد دوللاردى قۇرادى، - دەدى ستراتەگيا جانە سيفرلىق دامۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى.
سپيكەردىڭ اتاپ وتۋىنشە، ولاردىڭ اراسىندا Wabtec ،Microsoft Corporation ،Wika جانە Honeywell سياقتى كومپانيالار بار.
Wabtec ءوزىنىڭ ايماقتىق كەڭسەسىن اۋىستىرىپ، لوكوموتيۆ پەن بولشەكتەردى ءوندىرۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. Microsoft كورپوراتسياسى قازاقستاندا كوپ ايماقتىق حابتاردى اشتى، Wika مۇناي-گاز سالاسىنا ارنالعان قۇرال-جابدىقتاردى شىعارۋدى ىسكە قوستى، ال Honeywell ايماقتىق كەڭسەسىن الماتىعا كوشىرىپ، قازاقستاننىڭ بىرنەشە وڭىرىندە ءوندىرىس ورىندارىن اشتى، - دەپ اتاپ ءوتتى شىڭعىس يبراگيموۆ.
قازاقستاندا ينۆەستورلار ءۇشىن قولايلى بيزنەس-كليماتتىڭ بارلىق اسپەكتىسىنە - اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى ازايتۋعا جانە راسىمدەردى جەڭىلدەتۋگە، كەدەندىك جانە سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدى جاقسارتۋعا كوپ كوڭىل بولىنەدى. وسى ماقساتتا «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى (ا ح ق و) جانە ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتار (ا ە ا) قۇرىلدى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءدال وسى ا ح ق و شەتەلدىك كاپيتالدىڭ كەلۋىن ىنتالاندىرادى دەپ بىرنەشە رەت اتاپ ءوتتى. ەسكە سالا كەتەيىك، ا ح ق و بيزنەس قاۋىمداستىعى مەن قارجى ينستيتۋتتارىنا ەاەو جانە ورتالىق ازيا نارىعىنا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ورتالىق ينۆەستورلارعا قازاقستاننىڭ جانە ايماقتاعى باسقا ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك جانە جەكە ەميتەنتتەرىنىڭ باعالى قاعازدارىن، سونداي-اق ءارتۇرلى كولەمدەگى: «بەلدەۋ جانە جول» باستاماسى سياقتى ءىرى جوبالاردان باستاپ، شاعىن IT- ستارتاپتارعا دەيىن بيزنەس-جوبالاردى ۇسىنادى . ا ح ق و تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى - $10 ميلليارد. ەگەر 2022-جىلى وندا 64 ەلدەن 1400 كومپانيا تىركەلگەن بولسا، قازىر ولاردىڭ سانى ەكى ەسەگە جۋىق ءوستى - 78 ەلدەن 2300 دەن استام كومپانيا بار.
ينۆەستيتسيالىق قىزمەتپەن ەل اۋماعىندا جۇمىس ىستەيتىن ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتار (ا ە ا) دا اينالىسادى. ولاردىڭ سالالىق باعىتى ءارتۇرلى - جالپى سانى 13. ا ە ا قاتىسۋشىلارى ءۇشىن كاسىپكەرلىكتى مەملەكەتتىك قولداۋ تۇرىندەگى كەڭ اۋقىمدى جەڭىلدىكتەر جاسالعان. اتاپ ايتقاندا، مۇندا كورپوراتيۆتىك، جەر جانە مۇلىك سالىعىن تولەمەيدى. ا ە ا اۋماعىندا ساتىلاتىن تاۋارلارعا ق ق س ستاۆكاسى نولگە تەڭ. اەا اۋماقتارىندا 306 جوبا ىسكە قوسىلىپ، 22 مىڭعا جۋىق تۇراقتى جۇمىس ورنى اشىلدى.
ءالى جۇمىس كوپ
شىڭعىس يبراگيموۆ ۇكىمەت شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن تاۋەكەلدەردى باعالاۋدا بىرنەشە پروبلەمانى انىقتاعانىن اتاپ ءوتتى.
بىرىنشىدەن، سالالار مەن ايماقتاردى دامىتۋدىڭ جالپى ستراتەگياسى جوق. ايماققا ينۆەستيتسيا تارتۋ جۇمىسى بۇل ءوڭىردىڭ ناقتى قاجەتتىلىكتەرىنە سايكەس كەلمەيدى. بۇل ماسەلە تومەننەن جوعارى وڭىرلىك كلاستەرلەردى دامىتۋ، وڭىرلىك ينۆەستيتسيالىق باعدارلامالار، ينۆەستيتسيالار مەن سۋبسيديالاردى ماقساتتى باعىتتاۋ، قارجىلاندىرۋداعى باسىمدىقتاردى انىقتاۋ ارقىلى شەشىلەتىن بولادى، - دەپ ءتۇسىندىردى «KazakhInvest» ۇ ك» ا ق ستراتەگيا جانە سيفرلىق دامۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى.
ەكىنشىدەن، ماماننىڭ ايتۋىنشا، بۇل - ينفراقۇرىلىمنىڭ جوقتىعى، ۋچاسكەلەردى ءبولۋ پروتسەسىنىڭ بۇلىڭعىرلىعى جانە تەحنيكالىق تالاپتاردى ورىنداۋداعى قيىندىقتار.
بۇل ماسەلەلەر سالالىق شەكتەۋلەردى جويۋ، ساراپشىلىق جەتەكشىلىك، يندۋستريالىق ايماقتاردى ودان ءارى ىلگەرىلەتۋ، سالىق رەفورماسى جانە بۇرىن ايتىلعان دامۋ كەڭەسىنىڭ باستاماسى ارقىلى شەشىلەتىن بولادى، - دەدى سپيكەر.
ينۆەستورلار ءۇشىن نەگىزگى تاۋەكەلدەر جوبالاردى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن، اتاپ ايتقاندا جەر تەلىمدەرىن ءبولۋ، تەحنيكالىق شارتتارمەن جانە قاجەتتى ينجەنەرلىك- كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىممەن قامتاماسىز ەتۋ، شيكىزاتقا قولجەتىمدىلىك، ءبىرقاتار ءوڭىردى گازداندىرۋدىڭ ناشارلىعى، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعى جانە ساقتاۋ ورىندارىنىڭ بولماۋى.
جاڭا ساياسات وسى ماسەلەلەردى جانە دامۋ ينستيتۋتتارىنان قارجىلاندىرۋ مەن سۋبسيديا الۋ، قۇرىلىمدىق قايتا ءبولۋ كەزىندە شەشىمدەردىڭ ۇزدىكسىزدىگىنىڭ قاجەتتىلىگى سياقتى باسقا دا بيۋروكراتيالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان، - دەپ قورىتىندىلادى شىڭعىس يبراگيموۆ.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ساۋدا جانە دامۋ جونىندەگى كونفەرەنتسياسىنىڭ (يۋنكتاد) ەسەبىنە سۇيەنسەك، قازاقستانعا سالىنعان سوڭعى 20 جىلداعى تازا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا (ت ش ي) 83 پايىزعا ءوسىپ، 6,1 ميلليارد دوللارعا جەتكەن. قازاقستان ەڭ ءىرى 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. تشي اعىنى بويىنشا دۇنيە جۇزىندەگى ترانزيتتىك ەكونوميكالار اراسىندا، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى 15 ەل جانە تەڭىزگە شىعاىتن مۇمكىندىگى جوق 32 دامۋشى ەل اراسىندا كوشباسشىعا اينالدى. سوندىقتان ساراپشىلار قازاقستاننىڭ ءوز پوزيتسياسىن ساقتاپ قالۋعا جانە جاقسارتۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار دەپ وتىر.
اۆتور راحيلا تلەۋوۆا
